به گزارش سرویس بین الملل خبرگزاری «حوزه»، اقتصاد نفت محور کشورهای عربی متکی بر فروش نفت و واردات بی رویه کالاهای اروپای غربی و شرقی حتی برخی از کشورهایی آسیایی همچون چین و ژاپن، نیاز به علم و تکنولوژی و وابستگی عمیق به علم صنایع کشورهای غربی، ورود برخی از سران کشورهای عربی به جنگ های نیابتی از طرف سردمداران غربی و آمریکایی و خرید بی رویه سلاح و تجهیزات نظامی از جمله مواردی است که کشورهای عربی حاشیه خلیج فارس را با بحران اقتصادی و بیکاری جوانان در این کشورها روبرو کرده است . به طوری که امروز جوانان عرب در کشورهای مختلف از عربستان و قطر و بحرین گرفته تا کشورهایی که درگیر جنگ و بحران هستند همچون سوریه و عراق و لیبی و یمن برای رسیدن به موقعیت و جایگاه امن اجتماعی و اقتصادی راهی کشورهای غربی و اروپایی با آینده ای مبهم می شوند.

بر اساس گزارش نشریه عربی القبس، عبدالرحمن الحمیدی مدیر سازمان پول و اعتبار کشورهای عربی به بحران بیکاری حکمفرما بر کشورهای عربی اشاره کرد و گفت: مشکل بیکاری در جوانان کشورهای عربی به 28 درصد رسیده در حالی که این درصد در سطح جهان تنها 12درصد است. وی با یادآوری اینکه درصد بیکاری در کشورهای عربی در میان افراد تحصیل کرده به وضوح مشاهده می شود،گفت: بیکاری در میان زنان کشورهای عربی نیز به 42 درصد می رسد و این در حالی بوده که بیکاری زنان در سطح آمار جهانی 13 درصد است.کشورهای حوزه جنوبی خلیج فارس که از مشکلات مالی و کمبود منابع به دلیل نوسان قیمت نفت در بازارهای جهانی رنج می برند این بار با کاهش شدید رشد اقتصادی روبه رو شده اند که بر معضل کسری بودجه اضافه شده است.

وضعیت و رشد  اقتصادی کویت و عربستان

به عنوان نمونه رشد اقتصادی کویت در سال 2015 از 8 درصدبه 3 درصد در سال گذشته رسید که افتی محسوس تلقی می شود.به نوشته نشریات کشورهای شورای همکاری خلیج فارس، عربستان سعودی نیز شرایط خوبی را پیش روی خود نمی بیند؛ چرا که تولید سرانه داخلی این کشور با رکود 3درصدی روبه رو شده است.نشریه مید کویت با ارائه گزارشی در این زمینه، وضع امیدوار کننده ای را نسبت به وضع اقتصادی عمان و بحرین پیش بینی نکرده و می نویسد: احتمال تغییر ریشه ای در سیاست نفتی کشورهای حوزه خلیج فارس دیده نمی شود؛ لذا بودجه انقباضی همچنان در دستور کار خواهد بود.

بر این اساس دولت کویت نیز در اقدامی مشابه برای سال های ٢٠١٧ و ٢٠١٨ بودجه انقباضی ٦٣ میلیارد دلاری را در نظر گرفته و پیش بینی خود در زمینه قیمت نفت را نیز کاهش داده است.تاکنون یک میلیون و 300 هزار کویتی به دریافت مزایای قابل توجهی از جمله دریافت وام مسکن بدون بهره، آموزش و پرورش و بهداشت رایگان و یارانه برای آذوقه و سوخت ،عادت کرده بودند؛ اما به دلیل نوسان بهای نفت در سراسر جهان، دولت کویت نیز مانند سایر کشورهای عرب حوزه خلیج فارس متوجه شده که این کمک ها، تسهیلات ضرروی نیست و از عهده ارائه آن برنمی آید.

عوامل بیکاری در عربستان

عوامل بیکاری در عربستان را باید در 3 گزینه‌‌‌ اصلی خلاصه کرد؛ نخست ضعیف شدنِ بخش دولتی در ایجاد اشتغال و جذب تازه‌‌‌‌ واردان به بازار کار، دوم کوچک بودن بخش خصوصی و ضعف‌‌‌‌های بنیادینِ عملکرد و همچنین ناتوانی آن در ایجاد فرصت‌‌‌‌های شغلیِ جدید و سوم مشکلِ آموزش که از یک سو برون ‌دادهای آن پاسخ‌ گوی نیازهای یک اقتصاد در حال توسعه نیست و از سوی دیگر، گسترش آن هماهنگ با برنامه‌‌‌‌ ریزی‌‌‌‌های اقتصادی و اجتماعی صورت نگرفته است.

رژیم سعودی به نیکی تهدید جوانان بیکار را درک می‌‌‌‌کند. پس از سرنگونی حسنی مبارک در مصر بسته‌‌‌‌های متعددی برای رفع مشکلات بیکاری و به ویژه مسکنِ جوانان از سوی رژیم مطرح شد. مجموع مبالغ در نظر گرفته شده در این زمینه 37 میلیارد دلار بود که بعدها افزایش یافت. رهبران عربستان، تحت تأثیر این واقعیت که جوانان عرب موتور محرک قیام‌‌‌‌های مردمی 2011 بوده‌‌‌‌اند، توجه ویژه‌‌‌‌ای به جوانان سعودی مبذول داشته‌اند. این واقعیت را که جوانان عرب پیشگامان قیام‌‌‌‌های مردمی بوده‌‌‌‌اند باید در کنار نرخ بیکاری جوانان دید. نرخ بیکاری در میان جوانان کشورهای عربی دستخوش تغییر نزدیک به نرخ بیکاری جوانان سعودی (26 درصد) است.

مجمع اقتصاد جهانی اعلام کرد، همه کشورهای عربی حتی قطر، امارات یا بحرین باید اقتصاد خود را برای حل مشکل روزافزون بیکاری که در برخی از این کشورها به ۲۰‌درصد رسیده است اصلاح کنند. در این گزارش کشورها بر اساس استفاده از فناوری، کیفیت نهادهای دولتی و محیط اقتصاد کلان رتبه‌بندی شده‌‌اند.

سر خوردگی جوانان جوامع عربی

به بیان گزارش سازمان ملل، حالت‌های سرخوردگی اکثر جوانان عرب را فرا گرفته است. این مسئله به‌ویژه در دولت‌هایی که شاهد بحران‌های اقتصادی هستند، بیشتر به چشم می‌خورد. این گزارش می‌افزاید: «جوانان به آینده نگرانی‌های عمیقی دارند و احساس تبعیض و بی‌توجهی در اعماق وجود آنها رسوخ کرده است»..

اعمال فشار مالی بر شهروندان جوامع عربی

نگاهی به رویکرد کنونی و وضع حاکم در اقتصاد حوزه خلیج فارس نشان می دهد کشورهای عضو شورای همکاری به سیاست های اعمال فشار مالی بر شهروندان برای کاهش هزینه ها ادامه خواهند داد و رشد اقتصادی روند نزولی خواهد داشت.خبرگزاری آناتولی با انتشار این خبر به نقل ازگای رایدر نوشت: جهان عرب باید برای بالابردن نرخ توسعه با افزایش مشارکت و رشد بخش خصوصی زمینه افزایش فرصتهای شغلی را فراهم کند، این تصور که تنها بخش دولتی می تواند فرصتهای شغلی را ایجاد کند تصوری خطاست.

وی در حاشیه سومین نشست بین المللی بررسی سیاستهای عمومی کار به میزبانی مراکش به این خبرگزاری گفت : باید سیاستهایی مرتبط با فرصتهای موجود در بخشهای اقتصادی مهم جهان عرب را با هدف بهبود فضای کسب و کار به ویژه برای گروه های درحاشیه و جوانان و زنان در پیش گرفته شود.شبكه الجزيره،نیز در گزارشی در خصوص این نشست اعلام کرد:  اين نشست سه روزه پس از نشست اقتصادی سران اتحاديه عرب در كويت كه با موضوع توسعه و بهبود اوضاع اقتصادی بود، تشكيل شده است. اين نشست در نظر دارد طرحی را در كشورهای عربی به مرحله اجرا بگذارد كه در دوره زمانی 2010 تا 2020 نرخ بيكاری جوانان در كشورهای عربی را به نصف كاهش دهد و از سوی ديگرسطح توليد در اين كشورها را 10 درصد افزايش دهد.

افزایش نسبت بیکاری در کشورهای عربی

 پيش از اين سازمان كار عربی اعلام كرده بود: نسبت بيكاری در كشورهای عربی در جريان بحران اقتصادی جهان به نسبت جهانی افزايش يافته است. همچنين سازمان بين المللی كار در تازه ترين گزارش خود اعلام كرد، بيش از 25 درصد از جوانان در كشورهای عربی از بيكاری رنج مي برند. كاهش شديد درآمدهای نفتی ، بحران بخش مسكن و محدوديت اعتبارات بانكی موجب كاهش شديد اشتغال زايی در كشورهای عربی خليج فارس و ديگر كشورهای عربی در منطقه شده است.

آمار بیکاری در تونس ، مصر و لیبی

در سال 2009 در تونس این نرخ 27 درصد، در مصر 26 درصد، در لیبی 27 درصد و در یمن 29 درصد بوده است روشن است که چالش بیکاری در حدی است که فشارهای اساسی به بازار کار وارد خواهد آورد. کشورهای عربی مجموعاً تا سال 2020 برای فائق آمدن بر چالش بیکاری به 50 میلیون فرصت شغلی جدید نیاز خواهند داشت.در بین سال‌های 1996 تا 2005، 5 میلیون نفر در مصر فارغ‌التحصیل شدند این در حالی است که بازار اشتغال این کشور در این مدت تنها 1.8 میلیون فرصت شغلی مبتنی بر مهارت‌های این افراد را ایجاد کرده است.در حالی که بسیاری از این افراد تحصیل‌کرده از سطوح مهارت بالایی برخوردارند .

آمار تاسف بار از مهاجرت جوانان عربی به اروپا

در اثر وخامت اوضاع اقتصادی و اجتماعی در برخی از کشورهای عرب، شاهد مهاجرت گسترده جوانان هستیم. به‌خصوص جوانانی که دارای مهارت‌های حرفه‌ای یا تحصیلی بالا هستند. 

سال ٢٠١٥ را باید یکی از مهلک‌ترین سال‌ها برای مهاجران عرب دانست. بسیاری از جوانان عرب تلاش کردند از طریق دریای مدیترانه خود را به اروپا برسانند. در ماه آوریل آن سال بیش از ٥٠٠ مهاجر جان خود را از دست دادند. این ٣٠ برابر کسانی است که در سال ٢٠١٤ جان خود را از دست داده بودند.

وضعیت اشتغال جوانان شیعه در کشورهای عربی

از دهه 1990 تاکنون بیکاری مهم‌ترین عامل ناآرامی به ویژه در میان جوانان شیعه بوده است. آمارهای رسمی، میزان بیکاری را 15% اعلام می‌کنند؛ در حالی که آمارهای واقعی، به خصوص در میان شیعیان بسیار بالاتر از این میزان است. به رغم نبود آمارهای مشخص از تعداد بیکاران شیعه، بسیاری معتقدند که در دهه آینده چنانچه اقدامات سیاسی در زمینه اصلاح بازار کار انجام نگیرد، شیعیان در این زمینه بیشترین مشکل را خواهند داشت. مشکلات ناشی از بیکاری، وضعیت شیعیان را به شدت تحت تأثیر قرار داده که مهم‌ترین آن استخدام رو به کاهش و دستمزد اندک است.

محرومیت اجتماعی و اقتصادی شیعیان بحرین

بر اساس گزارش سال 2003 میلادی مرکز حقوق بشر بحرین، از 572 منصب عمومی و عالی، تنها 101 منصب یعنی 18% و از 47 منصب عالی در حد وزیر و مدیرکل فقط 10 منصب یعنی 21% به شیعیان تعلق دارد. شیعیان در این نظام به هیچ وجه نمی‌توانند عهده دار مناصب عالی حکومتی مثل وزارت دفاع، خارجه، دادگستری و کشور شوند.

بحران مهاجرت جوانان  سوری و عراقی

هجرت سنت دیرینه ای است که همواره انسان ها برای پیدا کردن موقعیت بهتر و رسیدن به امنیت شغلی و بهتر شدن معیشت دنبال کرده اند.در همین راستا مردم جهان عرب بویژه کشورهایی که در دامنه جنگ افروزی دولت های استکباری گرفتار شدند بیش از سایر شهروندان کشورهای عرب دیگر تمایل به مهاجرت به کشورهای غربی و اروپایی دارند.

نبود برنامه ریزی مدون و ناتوانی حکومت های عربی برای به کار گیری منابع و ثروت های خدادی سرزمین های عربی و با لارفتن رشد تورم اقتصادی و رکود و بیکاری در جوامع عربی وابسته از جمله دلایل بحران بیکاری و مهاجرت جوانا عرب است.

دکتر طلال کارشناس جهان عرب در این باره می گوید: دلایل هجرت جوانان عرب متعدد است و مهمترین دلایل این مهاجرت ها سیاسی و امنیتی و اقتصادی است.دلایل سیاسی عبارت است از عدم ثبات سیاسی در بیشتر کشورهای عربی بویژه از سال 2011 که انقلاب هایی در بیشتر کشورهای عربی آغاز شد و علاوه بر آن تروریست و عملیات های مجرمانه و تروریستی در این کشورها گسترش پیدا کرد و نبود فرصت های کار برای نیروهای انسانی و عدم پشتیبانی از مراکز تحقیق و موسسات علمی از دیگر عوامل مهاجرت و بیکاری جوانان عرب بوده است.

در آن کشورها حالتی از یاس وجود دارد زمانی که مکررا مشاهده می کنیم قایق هایی را که در آن گروه های بزرگی از مردم جهان عرب حضور دارند و همیشه هم از جنگ فرار نمی کنند و از مناطقی از کشورهایشان خارج می شوند که در آنجا جنگ وجود ندارد و همه این مناطق مانند سوریه و لیبی نیست اما  با قایق ها از کشورشان خارج می شوند و آرزوی بهشت موعود در ساحل دیگری را دارند.

یکی دیگر از دلایل مهاجرت جوانان عرب جلوه کردن غرب در چشم آنهاست. آنها کسانی هستند که به دنبال بهشت موعود هستند .

مهاجرت سوری ها امری عادی و طبیعی شده است

فیصل کفتارو فعال حقوقی سوری  درباره مهاجرت جوانان سوریه می گوید؛ موضوع مهاجرت جوانان سوری امروز مرسوم و معمول شده است.حتی مهاجرت های غیر قانونی تبدیل به مسیر عادی شده متاسفانه بیشتر مردم تشویق به مهاجرت می شوند قبل از سال 2011 خانواده و نزدیکان مانع افراد به مهاجرت بودند اما امروز از مهاجرت دفاع می کنند.

چیزی که متاسفانه به طور عمومی با آن مواجه شدیم و می خوانیم که بزرگترین موج مهاجرت در جهان بعد از جنگ جهانی دوم کشورهای عربی بودند که بیش از 20 میلیون مهاجر به آن سوی آب ها مهاجرت کردند.

دلایل مهاجرت جوانان عراقی به غرب

امین ناصر نویسنده عراقی درباره مهاجرت جوانان عراقی می گوید؛ مهاجرت از عراق در ابتدا دلایل سیاسی محض دارد چراکه مهاجرت از اواخر دهه 70 و اوایل دهه 80 آغاز شده است. هنگامیکه زمام حکومت در عراق به دست نظام بعث خونریز بود و هر معارضی را سرکوب و یا به قتل می رساند و حتی کسانی که معارض او نبودند به قتل می رسیدند و این یک کار عادی و معروف بود و گورهای دسته جمعی و بازداشت ها در زندان های سری و اعدام ها و ترورهای جوانان حاکی از دوران اختناق صدام دارد.بعد از ورود صدام لعین به ماجراجویی در کویت و ایجاد محاصره اقتصادی برای عراق که نوعی از ذلت برای ملت عراق بود همه جوانان فارغ التحصیل و دارای مدارک بالا در خیابان ها کار می کردند و در آن زمان به کشورهای غربی مهاجرت کردند تا آنجا به توجه و احترام به زندگی اجتماعی و سلامتی دست پیدا کنند.

نقش جنگ های نیابتی حاکمان عرب در بیکاری و مهاجرت جوانان عرب به اروپا

پایگاه خبری البیان، بر اساس بررسی های انجام شده توسط یک موسسه پژوهشی و تحقیقاتی نشان اعلام کرد که تعداد بیکاران در کشورهای عربی تا سال 2020 به 19 میلیون نفر می رسد.در حالی جوانان جهان عرب با معضل بیکاری و نبود برنامه ریزی صحیح برای هدایت شغلی و استفاده از فرصت های کاری دست و پنجه نرم می کنند که برخی از حاکمان کشورهای عربی همچون عربستان،بحرین امارات با صرف هزینه های میلیارد دلاری به دنبال خرید سلاح های فوق پیشرفته از کشورهای غربی و آمریکا هستند و عملا تبدیل به یک بازار زود بازده برای خرید تسلیحات شدند تا آنجا که  کشورهای غربی امروز برای فروش سلاح ها و تجهیزات نظامی خود به کشورهای عربی از یکدیگر سبقت می گیرند و عملا بدون آنکه به طور مستقیم وارد فضای جنگ درمنطقه خاورمیانه شوند با فروش تسلیحات خود در معامله ای نابرابر به سودهای کلانی بدون صرف هزینه استراتژیکی دست پیدا می کنند.

و در این میان جوانان عرب از منابع و ثروت های کشورهایشان عملا بی نصیب بوده و تاوان خوش خدمتی حاکمان بی مسوولیت خود را به اربابان غربی و آمریکایی پس می دهند.جوانان امروز جهان عرب مایوس از آینده اقتصادی و حتی سیاسی کشورهایشان ناگزیر به انتخاب گزینه مهاجرت برای رسیدن به زندگی مطلوب هستند .مهاجرت به کشورهایی که شاید آنها را شهروند درجه دو یا سه بخوانند.

گزارش از وجیهه سادات حسینی