جمعه ۱۰ فروردین ۱۴۰۳ |۱۸ رمضان ۱۴۴۵ | Mar 29, 2024
حجت الاسلام مرتضی جوادی آملی

حوزه/ بايد ميان اهداف نهضت و هدف ما از مراسم عزادارى تناسب باشد. اگر غير از اين باشد، هيچ سودى از اين برنامه‏ها و اشك ريزى‏ها و بر سر و سينه زدن‏ها نمى‏بريم؛ بلكه آسيب‏هاى زيانبارى بر پيكر امت وارد مى‏شود .

  

سرویس علمی فرهنگی خبرگزاری «حوزه» به مناسبت ایام اربعین حسینی در گفتگو با حجت الاسلام و المسلمین مرتضی جوادی آملی به نقد آسیب شناسانه تحریف اهداف نهضت حسینی پرداخته اند :

فواید و برکات عاشورا

بسيارى از آنچه گاهى جزء اهداف امام حسين (ع) مى‏شمارند، در واقع از پيامدها و نتايج آن نهضت بوده است. به مثل، همين مجالس عزادارى كه شيعيان برگزار مى‏كنند، از فوائد و بركات عاشورا است. در اين مجالس، احكام دينى تعليم داده مى‏شود؛ حاضران در مجالس و ىحافل حسينى با تاريخ و سيره نبيّ اكرم ( ص ) و أئمّه هُدى  ( ع ) و عظمت اسلام آشنا مى‏شوند و موارد فراوان ديگر كه مرتبط با حيات فردى و اجتماعى افراد  و جامعه اسلامى است ،  اما آيا مى‏توان گفت كه هدف امام حسين از قيام عاشورا، تنها برگزارى همين مجالس بدون توّجه و اهتمام به اهداف بلند و جهانى حضرت بوده است؟

كسانى كه چنين عقيده‏اى دارند، ميان هدف و نتيجه  با وسيله خلط كرده‏اند. اين اختلاط، از منظر اسلام شناسان بسيار مهم است؛ زيرا پيامدهاى ناخواسته‏اى دارد. مداحان و ذاكران مصايب اهل بيت (ع) گاهى اين حساسيت‏ها را در نمى‏يابند و به گونه‏اى سخن مى‏گويند كه مستمع به اين باور مى‏رسد كه- مثلًا- امام حسين (ع) و خاندان كريمش همه آن مصايب را تحمل كردند كه ما اينك بنشينيم و ماتم گرفته و اشك بريزيم .

دون ترديد گريه بر مصايب اهل بيت (ع) انسان‏ساز و حيات‏بخش است؛ اما اين گريه و بركات آن، از پيامدهاى عاشورائى بود كه با رهبرى امام حسين (ع) پديد آمد، نه از اهداف آن. خلط اين دو مسئله، ماهيت مجالس عزادارى را دگرگون مى‏كند. بسيار فرق است بين مجلسى كه در آن مى‏گويند امام حسين (ع) قصد براندازى حكومت ظلم را داشت، با مجلسى كه در آن گفته مى‏شود امام (ع) كشته شد تا ما گريه كنيم! در واقع اين دو سخن، منافاتى با هم ندارند، اما مستمع بايد بداند كه يكى هدف بود و ديگرى پيامد سودمند.تفكيك آن دو از هم، مجالس عزادارى را به سوى تربيت نسلى شجاع و هوشيار و حساس هدايت مى‏كند.گاهى درباره قيام كربلا، سخنانى گفته مى‏شود كه درست در مقابل هدف نهضت قرار دارد. به مثل، برخى مى‏گويند امام (ع) كشته شد كه خداوند امت او را ببخشد! استاد مطهرى به صراحت و درستى، اين نظريه را كه در قرون پيشين طرفداران بيشترى داشت، ردّ كرده مى‏گويد:

[برخى مى‏گويند] شهادت آن حضرت به عنوان كفاره گناهان امت واقع شد. امام حسين (ع) شهيد شد كه اثر گناهان را در قيامت خنثا كند و به مردم از اين جهت آزادى بدهد.

لذا بزرگ‏ترين آسيب احتمالى در مجالس عزادارى براى امام حسين (ع) دورى و بيگانگى از مرام و مكتب امام (ع) است كه گاهى گريبان برخى از حلقه‏هاى ذكر مصيبت را مى‏گيرد و آنان را فرسنگ‏ها از هدف نهضت كربلا دور مى‏ سازد .

به سخن ديگر، بايد ميان اهداف نهضت و انگيزه برگزارى مراسم عزادارى تناسب بر قرار ساخت . اگر غير از اين باشد، جامعه هيچ سودى از اين برنامه‏ها و اشك ريزى‏ها و بر سر و سينه زدن‏ها نمى‏بريم؛ بلكه آسيب‏هاى زيانبارى بر پيكر امت وارد مى‏شود؛ سرویس علمی فرهنگی خبرگزاری حوزه به مناسبت ایام اربعین حسینی در گفتگو با حجت الاسلام و المسلمین مرتضی جوادی آملی به نقد آسیب شناسانه تحریف اهداف نهضت حسینی پرداخته اند.

عزای حسینی فرصتی برای تحصیل و تقویت بینش دینی

گر چه جامعه ما همواره با مکتب ارزشمند سالار شهیدان آشناست و در طول سال در هر زمان و مکانی بر اساس شعار ارزشمند «کل یوم عاشورا و کل ارض کربلا» قرابت فكرى و روحى  را با حضرت اباعبدالله ( ع ) احساس مى نمايد ، اما در ماه محرم و صفر اهتمام و شور و نشاط فوق‌العاده‌ای برای احیاء ، تعظیم و تکریم قيام و نهضت حسینی (ع ) دارند. وليكن بسيار شایسته است که جامعه حسينى و مراكز مذهبى هرسال این تفکر و بینش را نو و بروز نموده و باغنا بخشى به آن قدرت و قوت علمی و معرفتی بیشتری به آن آرزانى دارد و البته ثمرات و نتایج بیشتری را از این نهضت ارزشمند مطالبه خواهند نمود .

ضرورت بيان و تبيين صحیح اهداف نهضت اباعبدالله الحسین ( علیه‌السلام ) به جهانیان

هیچ بحثی در عظمت عاشورا و نقش فوق‌العاده اباعبدالله ( ع ) ویاران ایشان در احیاء سنت‌های الهی و نبوی (ص ) نیست و هیچ سخنى وبحثى  پيرامون تأثیر این حرکت به منظور از بین بردن انحرافات و بدعت‌ها و تحریف‌هایی که از سوی دستگاه جور و نظام ظلم به وجود آمده بود نیست ، از سوى ديگر مى توان با قاطعيّت ادّعا نمود تمام حرکت‌هایی که بعد از نهضت عاشورا به وقوع پيوست به گونه اى ملهم از این قیام و نهضت الهی بود که البته همچنان این آفتاب عالمتاب اثر خود را داشته و دارد همان‌طور که جامعه اسلامی ما انقلاب و نهضت ارزشمند خود را بر اساس این الگو بنيان نهاده  و همچنین هشت سال دفاع مقدس خويش را بر اساس این نمونه بى نظير سامان داده ، بدون ترديد موفقيّت های خويش را مدیون نهضت عاشورا می‌داند.

نهضت حسینی(ع) گنجینه‌ای الهی از سوی خداوند

ترديدى نيست كه خداوند متعال این نهضت را به‌ عنوان گنجينه اى الهى و ذخیره‌ای آسمانى برای امّت اسلام قرارداد تا بر اساس آن جامعه اسلامی معرفت و شناخت شايسته اى از دين بيابد و ابهامات و تيرگيهائى كه ممكن است خواسته يا نا خواسته در مسير معرفت نسبت به دين و يا ارادت به آن پديد آيد را بهتر بيابد و مشكلات و دشواريهاى سياسى ، اجتماعى ، فرهنگى و دينى خويش را در سايهء اين مصباح هدايت و سراج سعادت بر طرف نمايد ، آن را فراسوى خويش بنگرد و در پرتو آن رهائى جامعه از بار ظلم و عار ستم را صلا دهد .

توجّه به اين نكتهء اساسى و كليدى خصوصاً براى متوليّان امر فرهنگ و دين به ويژه اشخاصى كه در جهان كنونى به نقش و اهمّيت فرهنگ واقفند بسيار ضرورى مى نمايد كه اين نهضت و جنبش اختصاصى به طيف و يا گروه و يا فرقه خاصّى نداشته و ندارد و اگر حتى تا كنون اين نهضت با زبان فرقهء شيعه قرائت مى شد اكنون بايستى آن را براى جهان و عالم اسلام بلكه براى دنياى بشرى با زبانى كه قابل فهم براى جامعه جهانى باشد خوانش نمود و از اينرو لازم است  جهان و نيازهاى آن و دغدغه ها و مطالبات آن را به درستى دانست و برابر آن نسخهء مناسب و سازگار ارائه نمود

اما نگرش پاره اى از افراد نسبت به نهضت اباعبدالله ( ع ) به عنوان هدف و مقصد آنان را بر آن داشته تا تمام تلاش و همه كوشش خويش را مصروف مصیبت و عزاى حسينى ( ع ) نمايند و اين قيام جهانى را در حدِّ حزن و اندوه نگاه داشته و كاهش دهند . شعارها ، جلسات و عزاداری آن‌ها صرفاً به عزا و ماتم منتهی گردد و بلاغ سعیشان این است که تراژدی كربلا و قصّه پر غصّه عاشورا در اوج غم و حزن باقى بماند و با مراثی ، سینه‌زنی و...این حادثه دل‌خراش را به‌عنوان یک جریان غمناک زنده نگاه داشته شود .

احیاء مصائب اهل بیت(ع) از امتیازات جامعه شیعی

تكرار و تأكيد اين نكته ضرورى مى نمايد كه به باور همه ارادتمندان به ساحت اهل بيت ( ع ) مصیبت اباعبدالله الحسين  ( ع ) بزرگ‌ترین مصیبت عالم است و احیاء مصائب آن حضرت واهل بيت ( ع )  و حوادث سنگینی که بر آن‌ها رفته از فضائل و امتیازات جامعه شیعی است ، اما اینکه تمام توجه و تلاش در جهت احیاء این مصائب صرف و هزينه شود و از جهات عمده و اصلى اين نهضت غافل گردد ، موجب وهن و مايه فروكاستن قيام حسينى است در واقع راه را با هدف اشتباه گرفتن و هدف را قربانى وسيله نمودن است .

بر اساس روایات نورانى و احاديث سبحانى بایستى این مصائب را زنده نگه داشت و بر آن گريست ، اما نبايستى آن را به عنوان هدف غایی و مقصد نهائى تلقّى نمود ، بلکه اقدام به عزادارى و انجام فعّاليتهاى مربوط به آن به‌ معناى ابزارى برای شناسائى و معرّفى این نهضت به جهان و ارائه آن به آحاد جامعه انسانی و اسلامی است .

آن دسته از افرادی که مصائب عاشورا و مأتم كربلا را هدف دانسته و تمام تلاششان این است تا حوادثی که به‌ عنوان غم و مصیبت وجود دارد را زنده نگاه دارند و از جهات ديگر و اهداف عمده آن سر باز زنند ، چنین نگاهی به عاشورا نگاهی ناقص بلكه ناصواب است.

خلاصه کردن کربلا در حزن و ماتم، نگاه ناتمامی است

ذکر مصائب سالار شهیدان کربلا ( علیه‌السلام ) بدون توجه به فلسفه قیام آن حضرت ( ع ) و نوع بینشی که اباعبدالله ( علیه‌السلام ) بنيان نهادند هرگز کمال تلّقى نشده بلكه به دور از انديشهء عاشورائى و انگيزه كربلائى است ، زيرا اراده اهل بیت ( ع ) بر آن بود كه مصائبشان همواره تازه باشد تا انگیزه‌ها و اهدافی که برای این نهضت وجود داشته زنده ، روشنگر و كار ساز باشد . بى توجهى به انديشه متعالى نهضت و بى عنايتى به بينش عميق نهفته در قيام حسينى ( ع ) بى محتوىٰ دانستن نهضت و بى قوام شناختن آن را در پى خواهد داشت .

همگان بايد بدانيم كه عاشورا برای عاشورا نيست و کربلا برای کربلا نخواهد بود ، عاشورا برای روشنائى بخشيدن به جهان و کربلا برای زنده نگاه داشتن دين است .

اگر نظر بر آن قرارگيرد كه سخن جدّ والامقام حسين ( ع ) كه فرمود : حسينٌ مصباح الهدىٰ و سفينةُ النَجاة ، بخواهد به درستى تحقّق يابد و مصباح بودن حسين ابن على ( ع ) عالَم گسترشود و سفينهء هدايت بودن آن حضرت جهانگير گردد ، بايستى نگرش نسبت به جريان عاشورا تغيير يابد و توجّه عزاداراى و برگزارى ماتم به سمت هدفى والا و مقصدى اقصى جريان يابد .

شكى در اين معنا نيست كه هدف اصلى نهضت حسينى ( ع ) احیاء و زنده نگاهدارى سنت‌های الهی و إماته و میراندن بدعت‌ها و تحریف هاى اموى و مروانى است ، بنابراین کسانی که عاشورا را هدف دانسته و مكرّراً ماجراى عاشورا و داستان کربلا را در پرده هاى غم و صفحه هاى مصيبت بازخوانی و تکرار مى كنند ، با رجوع به بیانات اباعبدالله ( ع )  ، خطبه‌ها ، نامه‌ها و رجزهایی که از آن حضرت به يادگار مانده و آنچه از اصحاب باوفای آن حضرت به جا گذارده شده  و سخنان كوبنده حضرت سجّاد ( ع )  و كلمات پر طنين حضرت زينب كبرى ( ع ) و نيز بياناتى كه از رسول گرامى اسلام ( ص ) و ائمه معصومين ( ع ) به يادگار مانده ، قطعاً خواهند دانست  که اصل عزادارى و اشك و آه براى هدفى مهمتر و بنيانى اساسى تر وضع و جعل شده و آن اينكه  به‌ سبب  آن ، معرفت و شناخت صحيح محقّق شده و حق از ناحق تمييز و باز ستانده گردد و حاکمیت ظلم و ستم از حاکمیت عدل و داد تشخيص داده شده و عدل به جاى ظلم نشانيده گردد .

بزرگترين ويژگى عاشورا

با تأمّل در نهضت حسينى ( ع ) و درنگ در قيام پر شور و حماسى آن حضرت ، اين معنا روشن مى شود كه بزرگترين و عمده ترين ويژگى نهضت همانا امتياز بخشندگى و جدا سازى حق از باطل و عدل و داد از ظلم و بيدادگرى است ، در واقع روح نهضت و باطن قيام عبارت از حق طلبى و عدالت خواهى است ، آيا مى توان جسدى بى روح از نهضت ارائه نمود و عزائى بدون روشنگرى و شورى بدون شعور نشان داد .

آنچه اكنون از چنين روشى كه پاره اى از افراد بدان روى آورده اند بر مى آيد اين است كه پوستى بى مغز ، جسمى بى روح و صورتى بدون سيرت ارائه و تنها نمايشى از كربلا و همايشى از حوادث داغناك آن به نشان درآيد

به جرآت مى توان گفت از نقطه آغاز تا انجام اين هنگامه بى نظير ، همانا بيان حقايق وحيانى و امتياز بخشى آن از جلوه هاى باطل ، بدعت ها ، تحريف ها و انحرافات بوده و هيچ مقصودى در اين ماجراى بزرگ ، جز روشن نمودن اذهان جامعه بلكه تمامى موحّدان و مؤمنانى كه در معرض آسيب ها ، تهديدات ، تطميعات و تبليغات سنگين و ننگين اموى گرفتار آمده بودند نبوده و نيست ،  البته بديهى است به جهت وسعت نظر و عمق بصر پديدآورندگان اين قيام دائره شمول اين جريان مرزها را درنورديده و حجابى بين خود و جامعهء انسانى ننهاده است .

نسبت به نهضت اباعبدالله الحسین ( ع )  دو نگاه وجود دارد نگاه اول نگاه ناتمامی است مخصوصاً برای کسانی که مدعی هستند اسلام می‌تواند در عرصه جهانی حضور پیدا کند و می‌تواند معادله‌های جهانی را تغییر دهد و بر اساس آموزه‌های وحیانی مسائل جهان را بسازد قطعاً نگاهى که کربلا و عاشورا به‌ عنوان یک هدف مىانگارد نمىتواند تأمین‌کننده این مهم باشد .

اما کسانی که عاشورا را ضياء هدايت و کربلا را ضحاء سعادت مى دانند برآنند تا در پرتو آن هم خويش را بنگرند كه از مسير رشد و جادّه كمال جدانگردند و هم جوامع بشری را به آن حقیقت‌ توجّه مى دهند تا دچار دنيا پرستى و خود خواهى نگردند ، اين دسته از افراد با چنين نگاهى قطعاً از آثار و برکات گران‌ قدر این نهضت بهره‌ها مى برند .

نگاهی آسیب شناسانه به بینش هدف گرایانه

آنانى که کربلا را در کربلا خلاصه می‌کنند و هم‌ّ وغمّ خويش را بر آن مى نهند که تنها مصیبت و غمّ و اندوه را زنده نگه‌دارند و به چیز دیگری غير از آن نمى انديشند و عاشورا را برای روشن نگاه داشتن اندیشه و انگيزه خويش و دیگران نمى طلبند ، و هرگز به دنبال اصلاح اخلاق و مناسبات اجتماعی بر اساس اين نهضت نيستند و نگاه اصلاحی نداشته و تغییر ساختار ناصواب به ساختار صحیح را نمى طلبند اينان با تهى نمودن قيام امام حسين ( ع ) از محتوى خواسته و يا ناخواسته بزرگترين آسيب را به پيكر اين نهضت وارد مى آورند

شعار امام خمینی ( ره ) كه احياء اسلام ناب بود در مورد نهضت امام حسین ( ع ) نيز مصداق روشنى دارد يعنى اسلامى كه ويژگيها و مختصّات نهضت الهى درباطن را دارد و به درستى در مسير احياء سنت هاى الهى و از بين بردن بدعت ها و تحريف ها گام بر مى دارد به راستى مى تواند نمادى از آن نهضت باشد ، امّا چنانچه بى توجّه به اينگونه ويژگيها و غافل از اين سيرت و باطن باشد و تنها به يك سلسله مسائل ظاهرى توجّه نمايد قطعاً يك حركت درون‌گرايانه محسوب شده كه باعث می‌شود جامعه در درون خودش برود و به نهضت اباعبدالله ( ع ) به‌عنوان یک چراغ هدایت ننگرد ، چه بسا نسبت به نهضت حسينى نيز چنين تحليل مى نمايد كه آن روزگار اقتضائاتى داشته كه مربوط به عصر و زمان خود بوده و ما تنها وظیفه‌ داریم بر طبق آموزه‌ها و روایات دینی این مصائب را احیاء کنیم و جلسه عزاداری برقرار کنیم، طبیعی است که این نگاه نمىتواند اثربخش و مثمر ثمر باشد این آسیب بزرگی است که نگاه اول ایجادمی‌کند.

امانگاه دوم که به عاشورا به‌ عنوان ابزاری برای پیشرفت و توسعه وجودی و برای روشن کردن جامعه استفاده می‌شود آثار و ثمرات فراوانی دارد آن‌ دسته از افرادى که از عاشورا به‌ عنوان یک نهضت اخلاقی ، اجتماعی و سیاسی و یک نهضت دینی که مبتنی بر آموزه‌های وحیانی است یاد می‌کنند همواره جريانات اجتماعى ، فرهنگى ، معنوى و اخلاقى جامعه را درحال‌توسعه و پیشرفت مى نهند ، همواره ساختارهای ناصواب و بنيانهاى ناروا را اصلاح می‌کنند و سد البتّه باید به این توانمندی و قدرت در نهضت اباعبدالله ( ع ) باور داشته باشیم، راز و رمز اینکه عده‌ای خود را از روح نهضت اباعبدالله ( ع ) جدا می‌کنند و می‌گویند ما به این مسائل باور نداریم به این دلیل است که نگاه دسته اول این آسیب را ایجاد می‌کند.

نتیجه بحث:

بنابراین اگر چنين سؤالى مطرح شود که آیا عاشورا هدف است یا یک وسیله ؟  به‌ روشنی پاسخ داده مى شود که عاشورا چراغى روشن و اخترى فروزان است که انسان‌ها با بهره‌مندیاز این چراغ هدایت و سفینهء نجات به کرانه ايمان و ساحل نيكبختى رهنمون می‌شوند ، از طریق این مصباح هدایت حقيقت و عدالت را می‌شناسند و از بدی‌ها و زشتی‌ها فاصله می‌گیرند.

همانگونه كه انقلاب ،  دفاع مقدس  و جامعه  فرهيخته الهام‌گیرنده از این نوع نگاه بود و بر اساس چنين قرائت و خوانشى از نهضت است كه مى توان جامعه و نظامى متأثر از مكتب فروبخش حسينى دانست ، بدترين دشمنى و عداوت با نهضت سالار شهيدان تفسير و تعريف تحريف آميزى است كه مسير معرفتى و ارادتى را نسبت به آن حضرت و مكتب تابناكش منحرف نمايد .

امید كه با تعريف ، تفسير و رفتار شايسته و مناسب  در ایام عزای حسینی ( ع ) تمامى كسانى كه خود را مدّعى اين جريان مى شناسند و ارادتمندانه پا در ركاب اين خدمت مى نهند ، خصوصاً فضلا و طلاب و همه کسانی که در تبلیغ فرهنگ حسينى حضور مؤثر دارند و در منابر ، تکایا و حسینیه‌ها سخنرانی می‌کنند و يا مدح و مرثیه‌ای دارند، شایسته و متناسب با نهضتاباعبدالله ( ع )  این امور را احیاء کنند.

و همچنين اميد که بينش صحيح و نگرش درست نسبت به ظاهر و باطن نهضت كه باطن نهضت را هدف و ظاهر آن را وسيله بنگرند و هيچيك را به بهانه ديگرى ذبح نكنند و همواره با حفظ مراتب اين نهضت آسمانى جامعه اسلامى بلكه جامعه جهانى را به اهداف عالى و مقاصد سامى اين نهضت آشنا و علاقمند سازند .

 

ارسال نظر

شما در حال پاسخ به نظر «» هستید.
captcha