به گزارش خبرگزاری «حوزه» معاونت تحریریه خبر پایگاه اطلاع رسانی دفتر آیت الله العظمی مکارم شیرازی در یادداشتی به تبیین حقیقت ایمان در رسالت حضرت زینب(سلام الله علیها) از منظر معظم له پرداخته است .
بی تردید عظمت مقام، ويژه مردان بزرگ نيست بلكه زنان بزرگى هم بوده اند كه تاريخشان نشانه عظمتشان، الگو و اسوه اى براى زنان جهان بوده اند.[1] در واقع زنان نمونه جهان هم چون مردان نمونه، مقياس سنجش اعمال انسان ها هستند و هر كس به آن اندازه كه به آنها شباهت دارد، وزن دارد. و آنها كه از ايشان بيگانه اند، كم وزن يا بى وزن اند.[2]
لذا قرآن کریم بعضى از زنان را به عنوان الگو و اسوه حتى براى مردان قرار داده است: «وضرب الله مثلا للذين آمنوا امرأة فرعون إذ قالت رب ابن لى عندك بيتا فى الجنة ونجنى من فرعون وعمله ونجنى من القوم الظالمين ومريم ابنت عمران التى أحصنت فرجها فنفخنا فيه من روحنا وصدقت بكلمات ربها وكتبه وكانت من القانتين»[3]؛ و خداوند براى مؤمنان به همسر فرعون مثل زده است در آن هنگام كه گفت پروردگارا نزد خود براى من خانه اى در بهشت بساز و مرا از فرعون و كار او نجات ده و مرا از گروه ستمگران رهايى بخش و همچنين به مريم دختر عمران كه دامان خود را پاك نگه داشت، و ما از روح خود در آن دميديم او كلمات پروردگار خويش و كتاب هايش را تصديق كرد و از مطيعان (فرمان خدا) بود».[4]
در این میان باید به حضرت زینب(سلام الله علیها) اشاره نمود که با تحمل و بردباری در کربلا[5] و با ايمانى محكم و تفكرى عالى، نقش آفرینی در حیات اسلام و بزرگترين فداكارى را به منصۀ ظهور رساند[6] به نحوی که همگان باید ایشان را الگو و سرمشق خود قرار دهند. [7]
چیستی مفهوم ایمان
در تبیین مفهوم ایمان در روایات می خوانیم؛«الإيمان عقد بالقلب و لفظ باللسان و عمل بالجوارح[8]؛ايمان پيمانى قلبى است و تلفظ زبانى و عمل با اعضا و جوارح.»[9]
لذا ايمان آن باور درونى است كه هر شخص مؤمنى نسبت به خدا و معاد و نبوت پيامبر اسلام صلى الله عليه و آله دارد. طبق اين تعريف گفتن شهادتين براى صدق ايمان كافى نيست، بلكه علاوه بر آن بايد اين باور در قلب و روح انسان نفوذ كند، و بذر آن در دل انسان كاشته شود، و شاخه هاى آن در اعمال و كردار ظاهر گردد.[10]
هم چنین تعبير به اصول و فروع دين، هر چند در روايات به چشم نمىخورد، اما تعبير زيبايى است. در اين تعبير، دين به درخت تنومندى تشبيه شده كه خداشناسى و معادشناسى و پيامبرشناسى ريشه هاى آن محسوب مىشود. و نماز و روزه و حج و جهاد و خمس و زكات و امر به معروف و نهى از منكر و تولى و تبرى شاخه هاى آن درخت، و اخلاق نيكو و شايسته ميوه آن است.
حضرت زینب؛ شکوه صبر و تحمل بر پایۀ ایمان
انجام كارهاى بزرگ و سرنوشت ساز نياز به روحيه عالى، ايمان قوى، و آمادگى كامل دارد،[11] زیرا ايمان حقيقى و راستين، نشانه ای است از حيات آميخته با نور و روشنايى معرفت ساز.[12]
و از آنجا که نور ایمان مفهوم وسيعى دارد و هرگونه معرفت و شناختى را شامل مى شود،[13] لذا «ايمان» زمينه هاى «معرفت» را در قلب آدمى فراهم مى سازد و از اشتباهات در زندگى دنيا نيز باز مى دارد.[14]
در حديثى از پيغمبر اكرم صلى الله عليه و آله و سلم آمده است كه فرمود: «الأيمان نصفان نصف صبر و نصف شكر؛ ايمان دو بخش است نيمى از آن صبر است و نيم ديگر شكر».[15]،[16]
لذا شكر نصف ايمان است، و صبر نصف ديگر آن[17]؛ صبر و استقامت براى رسيدن به نعمت ها و سپس شكر نعمت؛ يعنى بهره بردارى صحيح از مواهب و نعمت هاى الهى.[18]
از سوی دیگر باید گفت دنيا مملو از نعمت ها و مشكلات و مصايب است، نعمت ها به گونه اى وسيله آزمايش است و مصايب به گونه ديگر؛ حال آیا انسانها در چنگال مصايب مأيوس مى شوند و زبان به گلايه و ناسپاسى مى گشايند، يا صبر و شكيبايى و شكر، پيشه مى كنند؟، مهم اينجاست كه انسان در تمام عمر خود، هر شب و روز با نوعى از اين آزمون ها رو به روست و اين يك قانون جاودان از آغاز خلقت آدم، تا پايان جهان خواهد بود. [19]
اینگونه است که زينب كبرى(سلام الله علیها) با پیوند صبر و شکر به عنوان شاخصۀ بارز ایمان، روز يازدهم دست زير جسد خونين برادر كرد و كمى از زمين بلند نمود و عرض كرد:[20]«أللهم تقبل هذا القربان؛ خدايا اين قربانى را قبول فرما!».[21]،[22]
لذا مشاهده آن صحنه هاى دلخراش با آن بدن هاى پاره پاره و پايمال سم اسبان،در عمل با طمأنينه و آرامش و صلابت و استحكام در كلمات دلنشين زينب كبرى عليها السلام همراه شد؛[23] همچنانکه آن حضرت سنگ صبور اهل كاروان بود،[24] زیرا زینب(سلام الله علیها) صبر و شكوه على عليه السلام را به یادگار داشت .[25]
حضرت زینب(سلام الله علیها) نگهدارنده ایمان و عقیده؛
بدیهی است شجاعتى از منطق ايمان سرچشمه مى گیرد،[26]لذا شجاعت و شهامت داراى ريشه ايمانى و از جمله آثار ايمان به شمار می آید، چرا كه مؤمن با اتكا به خدا كه قدرتش ما فوق همه قدرت هاست خود را در همه صحنه ها پيروز مى بيند و افراد ضعيف الايمان با اتكا به قدرت خود كه به هر حال شكست پذير است خويش را ناتوان مشاهده مى كنند و به همين دليل ترس و وحشت در صحنه هاى مهم زندگى بر آنها چيره مى شود.[27]
اولياى حق با شجاعت و شهامتى كه در پرتو نور ايمان يافته اند سازش ناپذيرى خود را با قاطعيت هر چه تمامتر نشان مى دهند، و تا سر حد مرگ پيش مىروند، که عاقبت آنهم پيروزى است، پيروزى خودشان و مكتبشان و يا حد اقل پيروزى مكتب.[28]
از این رو كسانى كه در ايمان و اعمال خير بر ديگران مقدم مى شوند هم شجاعت و آگاهى بيشترى دارند، و هم ايثار و فداكارى فزونتر؛[29] زیرا هر كجا ايمان نفوذ كرد شهامت و شجاعت نيز بهمراه آن نفوذ خواهد كرد.[30]
اینگونه است که ايمان به رستاخيز اثر عميقى در تربيت انسانها دارد، به آنها شهامت و شجاعت مى بخشد؛[31] وروح صبر و استقامت را در او تقویت می کند، كسى از مرگ مىترسد كه «ان هى الا حياتنا الدنيا؛[32]چيزى جز زندگى اين دنيا در كار نيست» مى گويد، اما آنكس كه معتقد است« ان الدار الاخرة لهى الحيوان؛[33]زندگى حقيقى تنها در سراى ديگر است» چه ترسى از مرگ دارد؟!.[34]
با این تفاسیر رمز شجاعت حضرت زینب(سلام الله علیها) كه در تاريخ با خطوط زرين و درخشان ثبت شده است بايد در همين راستا، در ايمان قوى و مستحكم نسبت به معاد و زندگى جاويدان آخرت و شجاعت شهامت و اعتقاد مورد توجه قرار بگیرد.[35]
لذا يكى از مسائل حيرتانگيز داستان كربلا همين خطبه غراء و تكان دهنده حضرت زينب كبرى عليها السلام در کوفه است؛ زنى كه ديروز داغ شش برادر و دو فرزند و دهها نفر از بستگان و اصحاب باوفاى پدرش را ديده اما اکنون همچون شيرى مىغرد و همچون طوفانى سهمگين مىخروشد و سيلى از ملامت و سرزنش را به سوى بىوفايان كوفه سرازير مىسازد.[36]
و یا آن خطبه غرا در کاخ یزید، که يكى از فصيح ترين و كوبنده ترين خطبه هاى تاريخ اسلام است؛[37] اين بانوى شجاع اسلام با چند جمله كوبنده، غرور يزيد را در هم مى شكند [38]
گويى تمام آن از روح بلند على بن ابىطالب عليه السلام و شجاعت بى نظيرش تراوش كرده و بر زبان دخترش زينب كبرى عليها السلام جارى شده كه با همان زبان و همان منطق پدر سخن مى گويد.[39]
حضرت زینب(سلام الله علیها)؛ الگوی ایمان، علم ، معرفت دینی و تسلیم ناپذیری در برابر استکبار
معرفت و آگاهى يكى از سرچشمه هاى مهم ايمان است، و ايمانى كه از آن بر مى خيزد بسيار عميق و ريشه دار خواهد بود[40]، علم شعاع معرفت و شناخت و به منزلۀ قلب ايمان مؤمن است ؛[41] از این رو اسلام و ايمان بدون علم، مردهاى بيش نيست، زيرا اسلام بدون علم را هر لحظه كه دشمن اراده كند، مىتواند از دست چنين شخصى بگيرد، زيرا تنها اسلحهاى كه مىتواند اين گوهر گرانبها يعنى اسلام را حفظ كند، علم است.[42]
بنابراین علم و ايمان همه جا با هم هستند، ايمان عميق و پابرجا جز در سايه علم ممكن نيست، و علم نيز در مراحل عاليتر و بالاتر از ايمان كمك مى گيرد .[43]از سوی دیگر علم نه تنها ايمان آفرين است بلكه استقامت و پايمردى نيز از ثمرات آن مى باشد.[44] ،[45]،[46]
هر قدر ايمان و عمل و معرفت و اخلاق كاملتر باشد، به همان اندازه، سهم انسان از مواهب معنوى و مادى الهى در آن سرا، بيشتر است،[47] و هرچه علم و ايمان نسبت به خدا بيشتر باشد اشتياق انسان نسبت به آن مبدأ رحمت و محبت و كرم، افزون مى گردد.[48]لذا آنها كه آگاه ترند ايمان و تسليم فزون ترى دارند[49].
لذا اولياء الله و متوكلان هم چون شير زن تسلیم ناپذیر ميدان كربلا در كوفه، که در پاسخ ابن زياد، آن مرد سفاك بىرحم و خطرناك، با يك دنيا شجاعت فرمود:«ما رأيت إلا جميلا؛ جز خوبى (و شجاعت و عظمت) در كربلا نديدم».[50]هرگز در برابر مشكلات و مصائب زانو نمىزنند و آرامش و اعتماد خود را از دست نمى دهند.[51]
اینچنین است که امام سجاد علیه السلام در حق ایشان فرمودند: «وأنت بحمدالله عالمة غير معلمة، فهمة غير مفهمة؛ خداى را سپاس كه تو عالمه تعليم نديده و خردمند خرد نياموزيدهاى» که شکوه علم ، معرفت و ایمان زینب کبری(سلام الله علیها) را اثبات می سازد.[52]
سخن آخر
در خاتمه باید گفت زنان نمونه جهان چنین صفاتی دارند و مظهر عدلاند، عدل از نظر فكر ، عقيده و عدل از نظر صفات و اعمال.[53]،[54]
بر «عقیله بنی هاشم» حضرت زینب کبری(سلام الله علیها) آفرين و هزاران آفرين مى گوييم و مى دانيم كه او زاده على عليه السلام شير خدا و فاطمه عليها السلام بانوى بزرگ و شجاع اسلام است.[55]
پژوهش؛ تهیه و تنظیم؛ معاونت تحریریه خبر پایگاه اطلاع رسانی
دفتر حضرت آیت الله العظمی مکارم شیرازی makarem.ir
[1] تفسير نمونه ؛ ج13 ؛ ص493.
[2] انوار هدايت، مجموعه مباحث اخلاقى ؛ ص504.
[3] سورۀ تحریم؛آیۀ11.12.
[4] پيام امام امير المومنين عليه السلام ؛ ج13 ؛ ص810.
[5] بیانات حضرت آیت الله العظمی مکارم شیرازی؛حرم مطهر حضرت فاطمه معصومه (س)؛ ٣١ /01/ ١٣٨٩.
[6] ترجمه گويا و شرح فشرده اى بر نهج البلاغه، متن و ترجمه(ج1)، ص: 390.
[7] بیانات حضرت آیت الله العظمی مکارم شیرازی؛حرم مطهر حضرت فاطمه معصومه (س)؛ ٣١ /01/ ١٣٨٩.
[8] ميزان الحكمه، حديث شماره 1263.
[9] مثالهاى زيباى قرآن ؛ ج2 ؛ ص142.
[10] سوگندهاى پر بار قرآن ؛ ص226.
[11] عاشورا ريشهها، انگيزهها، رويدادها، پيامدها ؛ ص403.
[12] پيام قرآن ؛ ج1 ؛ ص430.
[13] همان.
[14] همان.
[15] تفسير مجمعالبيان، ج 7، ص 323 ، تفسير فخررازى، ج 25، ص 162 ،تفسير مراغى، ج 21، ص 97 ، تفسير قرطبى، ج 5، ص 3571 و... .
[16] پيام قرآن ؛ ج1 ؛ ص439.
[17] اخلاق اسلامى در نهج البلاغه (خطبه متقين) ؛ ج2 ؛ ص196.
[18] اخلاق در قرآن ؛ ج2 ؛ ص448.
[19] پيام امام امير المومنين عليه السلام ؛ ج3 ؛ ص33.
[20] عاشورا ريشهها، انگيزهها، رويدادها، پيامدها ؛ ص403.
[21] مقتل الحسين مقرم، ص 307.
[22] عاشورا ريشهها، انگيزهها، رويدادها، پيامدها ؛ ص547.
[23] همان ؛ ص546.
[24] همان؛ص549.
[25] همان ؛ ص546.
[26] اخلاق در قرآن ؛ ج2 ؛ ص233.
[27] همان ؛ ص236.
[28] تفسير نمونه ؛ ج9 ؛ ص399.
[29] همان ؛ ج23 ؛ ص325.
[30] همان ؛ ج3 ؛ ص179.
[31] برگزيده تفسير نمونه ؛ ج1 ؛ ص41.
[32] سورۀ انعام؛ آیۀ29.
[33] سورۀ عنكبوت؛ آیۀ 64.
[34] پيام قرآن ؛ ج5 ؛ ص325.
[35] همان ؛ ص327.
[36] عاشورا ريشه ها، انگيزه ها، رويدادها، پيامدها ؛ ص565.
[37] همان؛ ص602.
[38] همان؛ ص603
[39] همان ؛ ص602.
[40] پيام قرآن ؛ ج1 ؛ ص75.
[41] اخلاق اسلامى در نهج البلاغه (خطبه متقين) ؛ ج1 ؛ ص164.
[42] همان ؛ ج2 ؛ ص61.
[43] تفسير نمونه ؛ ج12 ؛ ص322.
[44] بعضى بر اين باورند كه« علم» و« ايمان» يكى است؛ يعنى اگر ما يقين داشته باشيم كه در اين جهان خداوند عالم و قادرى است اين علم و يقين ما همان ايمان ما خواهد بود، ولى محققان را عقيده بر اين است كه اين دو از هم جداست، ايمان ممكن است ثمره علم باشد( البته نه ثمره الزامى و هميشگى) ولى به هر حال عين علم نيست، و ايمان تسليم قلبى و به رسميت شناختن و پذيرش و قبول است، بسيار مىشود كه انسان چيزى را مىداند ولى در مقابل آن تسليم نيست.
[45] پيغمبر اكرم صلى الله عليه و آله و سلم فرمود:« العلم حياة الاسلام وعماد الايمان؛ علم مايه حيات اسلام و ستون ايمان است»( كنز العمال، جلد 10، صفحه 181).
[46] پيام قرآن ؛ ج1 ؛ ص75.
[47] پيام امام امير المومنين عليه السلام ؛ ج3 ؛ ص500.
[48] همان؛ ج8 ؛ ص459.
[49] پيام قرآن ؛ ج1 ؛ ص75.
[50] عاشورا ريشه ها، انگيزه ها، رويدادها، پيامدها ؛ ص25.
[51] پيام امام امير المومنين عليه السلام ؛ ج8 ؛ ص459.
[52] همان ؛ ص564.
[53] ر.ک: تفسير نمونه، ذيل آيه 8 سوره اعراف.
[54] انوار هدايت، مجموعه مباحث اخلاقى ؛ ص505.
[55] عاشورا ريشه ها، انگيزه ها، رويدادها، پيامدها ؛ ص565.
