به گزارش سرویس بین الملل خبرگزاری حوزه همایشی با عنوان مدرسه کلامی فقهی شیعه در لکنهو هندوستان با هدف بزرگداشت علامه سید دلدار علی غفران مآب رحمه الله از علمای شیعه این منطقه در تاریخ 18 اسفند 97 در لکنهو هندوستان برگزار شد.
این همایش به همت بنیاد فرهنگی امامت و پس از تلاش گسترده این مجموعه در همکاری با برخی از مراکز و موسسات مرتبط مانند کتابشناسی شیعه و موسسه معارف اهل بیت علیهم السلام در ایران و مجلس العلماء و نمایندگی ولی فقیه در هند، در محل ساختمان مدرسه الواعظین در شهر لکنهوی هند برگزار شد.
در این همایش که در روز شنبه 9 مارس 2019 مصادف با 18 اسفندماه 1397 و در سه نوبت صبح ، بعد از ظهر و شب برگزار شد ، اندیشمندان و سخنرانان از ایران و هند به تبیین ابعاد مختلف پیدایش و گسترش این مدرسه و همچنین اساتید و شاگردان و آثار مکتوب تولید شده توسط عالمان این مدرسه به ویژه موسس آن مرحوم علامه سید دلدار علی غفران مآب و یکی از برجسته ترین تربیت یافتگان این مکتب یعنی علامه میرحامد حسین صاحب کتاب شریف عبقات الانوار پرداختند.
این همایش در ساعت 9:30 صبح با قرائت آیاتی از کلام الله مجید شروع شد و پس از اجرای برنامه تواشیح و خیر مقدم به مهمانان ویژه، سخنرانان نوبت صبح به جایگاه دعوت شدند.
در ادامه پیام حضرت آیت الله صافی گلپایگانی(ترجمه به زبان اردو) قرائت گردید.
متن پیام معظم له به این شرح است:
بسم الله الرحمن الرحيم
قال الإمام علی النقی الهادی علیه‌السلام:
«لَولا مَن يَبقی بَعد غيبةِ قائِمنا عَليه‌‌السلام مِن العُلَماء الدَّاعينَ إليهِ وَ الدَّالِّين عَليه وَ الذَّابِّين عَن دِينه ... لَما بَقِي أحدٌ إلّا ارتدّ عَن دينِ الله»
السلام عليکم و رحمة الله
با عرض ادب و احترام خدمت علماء اعلام و دانشوران و نخبگان، مخصوصاً دانشمندان و فضلای عزیز هند که در اين اجتماع ارزشمند حضور دارند، و با تقدير و تشکّر از برگزارکنندگان اين همايش ولائي که معرّف هويّت حقيقي حوزه‌هاي علمي شيعي می‌باشد.
حضرت امام هادي عليه الصلاة و السلام مي‌فرمايد:
«اگر در عصر غيبت قائم ما عليه‌‌السلام عالمي نباشد که به آن حضرت دعوت نمايد و مردم را راهنمائي کند و از دين او دفاع نمايد، مردم از دين خدا مرتد مي‌گردند.»
يعني: بقای دين و بقای مردم در خط اسلام، به واسطه وجود چنين علمایی است.
توصيفي برتر از اين توصيف نيست؛ حفاظت از دين مبين، مبارزه با بِدَع و مبدعين، امر به معروف و نهي ازمنکر و حمايت از ضعفاء و مظلومين، اينها صفاتي است که هر عالم و فقيه و زعيم ديني بايد به آن متجلّي باشد.
در دوران طولاني غيبت کبري حضرت بقيةالله الأعظم أرواح العالمين له الفداء که دشمنان تشيّع با نقشه‌هاي مختلف، درصدد اجراي اهداف شوم خود بوده و فرقه‌هاي ضالّه را تأسيس و ترويج نموده‌اند، تنها علماي مجاهد و آگاه هستند که مانند سدّي محکم ايستاده و با تأليف کتاب و نشر معارف نوراني اهل بيت عليهم‌السلام به هدايت و ارشاد مردم پرداخته و آنان را از انحراف و کج‌روي‌ها و ضلالت عقيده نجات داده اند؛ جزاهم الله عن الاسلام و أهله خير الجزاء.
کشور بزرگ هند، سالیان سال مهد پرورش و حضور علمای بزرگ و دانشمندان نابغه و ولائی بوده است. حوزه‌های علمیه ای که در شهرهای بزرگ آن، مثل: لكهنو، حيدر آباد، فيض آباد، بنارس، دهلى، جانپور، الله آباد، بمبئى و كلكته وجود دارد، همه شاهد وجود علما و فضلای گرانقدری است که هر کدام، منشأ آثار خیر فراوانی شده اند.
از جمله خاندانهای مهم این کشور، خاندان غفران مآب است که خلفاً عن سلف از علمای بزرگوار و ولایتمدار می‌باشد و شیعیان هند از آثار علمی و معنوی بیت علم و فقاهتِ غفرانمآب استفاده و استفاضه می‌نماید.
یکی از عالمان مجاهد و بيدار این خاندان، مؤسس مدرس فقهی کلامی لکهنو هندوستان مرحوم علّامه سيّد دلدار علي غفرانمآب أعلی‌الله مقامه مي‌باشد. او که از نوادگان حضرت امام هادی علیه‌السلام است، به حقّ، مصداقی برای روایت شریفه منقوله از جدّ بزرگوارش می‌باشد.
وی مردم را به دین خداوند و شریعت خاتم المرسلین صلی الله علیه و آله و معارف نورانی اهل البیت علیهم‌السلام دعوت نمود و در این راه، با بدعت‌ها و گمراهی‌ها مبارزه کرد و در ردّ فرقه‌های ضالّه کتاب‌ها نوشت و به واسطه همین فعالیتها بود که شیعه بعد از او در هند تقویت شد و پیشرفت چشمگیری یافت.
شاگردانى از مدرسه او بيرون آمدند كه مانند مرحوم علّامه میر حامد حسین قدّس سرّه، صاحب موسوعه عظیم «عبقات الأنوار» همه از مفاخر عالم اسلام مىباشند و آثار و تأليفات ارزنده او و شاگردانش، در انواع علوم اسلامى، مورد استفاده اساتيد و از مصادر تحقيق و پژوهش است.
آری، باید شیعیان هند که در ولایتمداری و حفظ هویّت و استقلال اسلامی زبانزد می‌باشند، با احیاء نام و نشر و ترویج آثار و مطالعه کتب آن بزرگواران، قدردان وجود آنها باشند.
خداوند متعال بر علوّ درجات آن عالم بزرگ و فرزندان و نسل او که همگان انوار درخشان و انوار تابان علم و عمل و جهاد و زعامت‌اند بيفزايد و ما را به انجام وظيفه که همان حفظ ميراث گران‌بهاي تشيّع و گنج‌هاي معنوي و علمي علما و فقها و اداي احترام به ساحت آن بزرگواران است هدايت نمايد.
در پایان از برگزارکنندگان این همایش نورانی تقدیر و تشکّر نموده و امیدوارم این همایش‌ها که در تجلیل از علم و فقاهت است، مرضیّ حضرت ولی عصر عجل الله تعالی فرجه الشریف قرار گیرد. و السلام علیکم و رحمة‌الله و برکاته
لطف الله صافی
جمادی الثانیة 1440 هـ.ق
پس از قرائت پیام، مستندی کوتاه در مورد شکل‌گیری مدرسه لکهنو و جایگاه و عظمت اندیشمندان و آثار ایشان و همچنین فعالیتهای بنیاد فرهنگی امامت در ایران برای معرفی و احیای آثار علمی و ارزشمند این مدرسه به نمایش در آمد.
امام جمعه شیعیان لکهنو: خاندان اجتهاد نقش بسزایی در عرصه‌های اجتماعی و سیاسی داشتند
پس از آن حجت الاسلام و المسلمین کلب جواد نقوی ، امام جمعه شیعیان لکهنو و از نوادگان مرحوم علامه غفران مآب به ایراد سخن پرداخت و ضمن تقدیر از دست اندرکاران برگزاری همایش به شرکت کنندگان در جلسه به ویژه میهمانان ایرانی خیر مقدم گفت.
وی خاندان اجتهاد را خاستگاه عالمان و اندیشمندانی دانست که نه تنها در مسیر علم و دانش و ترویج اندیشه‌های شیعی زحمات فراوان کشیدند، بلکه در عرصه های اجتماعی و فرهنگی نیز نقش آفرینی بسزایی داشتند و خدمات عمرانی و سیاسی متعددی نیز را چه در خود هندوستان و چه در سایر نقاط شیعی ارائه نمودند که اقامه جمعه و جماعات و نفوذ در دستگاه حاکمه و تلاش برای برقراری عدالت در جامعه را می توان از این موارد برشمرد.
نماینده ولی فقیه در هند: علامه غفران مآب از مؤسسان انقلاب دینی و علمی در هند بود
سخنران دیگر این همایش در نوبت صبح حجت الاسلام والمسلمین مهدوی پور نماینده ولی فقیه در هند بود که ضمن تبریک حلول ماه رجب و مناسبت‌های آن سلام مقام معظم رهبری مد ظله العالی به شرکت کنندگان در این همایش را ابلاغ نموده و عنایت و توجه ایشان به برگزاری این همایش و به ویژه جایگاه شخصیتها و عالمان برجسته این خطه از جهان تشیع را متذکر گردید.
نماینده ولی فقیه در هند ضمن تقدیر از مراکز مختلف علمی در شهر مقدس قم به ویژه بنیاد فرهنگی امامت که تحت اشراف حضرت آیت الله میلانیحفظه الله به احیاء و معرفی میراث تشیع در هند اقدام نموده‌اند، ارائه آثار احیاء شده را در این همایش از امتیازات آن و موجب ارتقاء سطح علمی و اهمیت این همایش بر شمرد.
حجت الاسلام و المسلمین مهدوی پور در ادامه مرحوم علامه غفران مآب را به عنوان موسس این مدرسه به وجود آورنده یک انقلاب دینی و علمی در هند بر شمرد که منجر به رشد و شکوفایی شجره‌ای طیبه گردید که محصول آن تولیدات علمی متعدد در مسیر ترویج تشیع و تربیت شاگردانی برجسته و دانشمند همچون مرحوم علامه میرحامد حسین و خاندان عبقات بود.
وی خاندان اجتهاد ، خاندان عبقات ، خاندان مفتی محمد عباس شوشتری و دیگر عالمان این منطقه را به عنوان تربیت یافتگان این مکتب ، دانشمندانی دانست که محصولات و تولیدات علمی ایشان مکمل یکدیگر بوده و بر این نکته تاکید نمود که لازم است همه این ستارگان در کنار یکدیگر نگریسته و تکریم گردند.
نماینده ولی فقیه در هند عکس العمل عالمان شیعه در جواب کتاب تحفه اثناعشریه به ویژه تالیف کتاب عبقات الانوار را که در نوع خود بی نظیر است ،درسی آموزنده برای شیعیان پس از ایشان دانست که بر اساس آن مقابله با هجمه دشمنان و مخالفین نیاز به اختلاف و مشاجره و نزاع ندارد بلکه با وجود منطق رسا و مبانی عقلی در آموزه های شیعی ما می توانیم با جدال احسن به مقابله با این تهدیدها برویم.
وی غیرتمندی و عشق و علاقه وافر این عالمان شیعی به اهل بیت علیهم السلام را یکی از نکات برجسته و درس آموز زندگی ایشان برشمرد که باعث گردید رنجها و مشقتهای فراوان را در زندگی خویش برای دفاع از اهل بیت علیهم السلام متحمل گردند و نتیجه ان این شد که شهر لکهنو تبدیل به خاستگاه دانشمندان فراوان و پیدایش کتابخانه های مهم و آثار ارزشند برای شیعه و اسلام گردید.
حجت الاسلام و المسلمین مهدویپور در پایان، حضور میهمانان ایرانی در این نشست را مغتنم برشمرده و از زحمات و تلاشهای ایشان برای معرفی دانشمندان و آثار مدرسه علمی شیعه در لکهنو قدردانی نمود.
مدیر عامل بنیاد فرهنگی امامت: آنچه امروز برای مقابله با اندیشه سلفی داریم ، وامدار میراث علمی مدرسه کلامی – فقهی شیعه در لکهنو است
دیگر سخنران این نشست از جمهوری اسلامی ایران حجت الاسلام والمسلمین سبحانی مدیر عامل بنیاد فرهنگی امامت بود.
وی ضمن تقدیر از برگزار کنندگان این همایش به ویژه موسسات فعال در کشور هند و شهر لکهنو، نقش شیعیان در سرزمین‌های مختلف را در توسعه فرهنگ ناب اسلامی قابل توجه و چشمگیر دانست.
مدیرعامل بنیاد فرهنگی امامت افزود علمای شیعه در طول تاریخ اسلام از شرق تا غرب حضور جدی داشته و در پیشبرد علوم گوناگون نقش اساسی داشته اند، اما در برخی مواضع تاریخی، دانشمندان شیعه با همکاری یکدیگر به ایجاد یک مدرسه بزرگ دست زده اند و تحولی در مسیر علوم اسلامی ایجاد نموده اند. مدارسی چون مدرسه کوفه، مدرسه قم، مدرسه بغداد، مدرسه ری، مدرسه حله، مدرسه شیراز، مدرسه اصفهان و مدرسه نجف از این گونه هستند. در این میان باید مدرسه کلامی - فقهی لکنهو را نیز نام برد که در طول دو قرن آثار فراوانی به جای گذاشته و شاگردان بسیاری را تربیت نمود.
حجت الاسلام والمسلمین سبحانی در ادامه ویژگی های زیر را عامل تمایز این مدرسه از مدارس دیگر شیعه دانست.
1. رسمیت بخشیدن به مذهب شیعه پس از یک دوره تنگنای شدید و تقیه که با مجاهدتهای این عالمان شیعه در دستگاه حاکمه صورت پذیرفت اولین وجه تمایز این مدرسه است.
۲. دومین ویژگی تاسیس نهاد رسمی علمی است، پس از آنکه شیعه به دلیل اخباری گری و تصوف مآبی دچار انحراف و سطحی نگری شده بودند. مرحوم علامه غفران مآب با تبیین مبانی اصولیین شیعه در کتابهایی مانند اساس الاصول به مقابله با اخباری گری پرداخت و با تالیف کتابهایی مانند الشهاب الثاقب نقدهایی عالمانه بر تصوف وارد نمود.
۳. انتقال میراث علمی شیعیان از بغداد، حله و اصفهان به هندوستان سومین نکته حائز اهمیت در این مدرسه است. گذشته از فعالیتهای قاضی نورالله شوشتری و دیگر عالمان این خطه ، آثار علمی عالمان این مدرسه بود که به صورت منظم و هدفمند میراث علمی شیعیان را از مناطق دیگر به شمال هندوستان منتقل نمود.
۴. انجام مطالعات تطبیقی و انتقادی در مقابل هجمه هایی که از سوی صاحبان اندیشه های افراطی و سلفی به اعتقادات شیعیان می شد ، نکته چهارمی است که می توان به آن اشاره نمود. و باید اعتراف کنیم آنچه امروز برای مقابله با اندیشه های ظاهرگرایانه و حدیث گرایانه سلفی داریم ، وامدار میراث علمی مدرسه کلامی – فقهی شیعه در لکهنو است.
۵. پنجمین نکته مهم و قابل توجه ، تحقیق گسترده در آرای کلامی و تدوین آثاری بزرگ در کلام استدلالی شیعه است که کتاب عماد الاسلام مرحوم علامه سید دلدار علی غفران مآب در بیست جلد از این نمونه به شمار میآید. این کتاب تحلیلی جامع و استدلالی از کلام شیعه است.
۶. استفاده از روش اجتهادی ترکیبی در مباحث کلامی ویژگی ششم این مدرسه است که در آن روش استدلالی عقلی و روش اجتهادی نقلی را با هم در آمیخته است و عقل و نقل را به یکدیگر ارجاع داده و با نقد اقوال مختلف نظریه اجتهادی و نو ارائه می دهد.
۷. ویژگی هفتم این مدرسه تصفیه اندیشه شیعه از آراء نادرست و برجسته سازی قول صحیح و دیدگاه مکتب اهل بیت علیهم السلام است. می توان آثار این مدرسه را از ناب ترین آثار فکری و اعتقادی شیعه به شمار آورد.
8. هشمین ویژگی را که در اینجا می توان برای این مدرسه به شمار آورد رعایت اعتدال است. بزرگان این مدرسه با کلام و فلسفه و حدیث به خوبی آشنا هستند و افکار افراطی و ناصواب را از افکار صحیح باز می شناسند و از یک سو با جریانهای غالیانهای همچون شیخیه به مبارزه برمی خیزند و از سوی دیگر با افکار افراطی سلفیه مقابله می کنند.
9. و در نهایت نهمین ویژگی این مدرسه تحولی است که در امامت پژوهی و ارتقاء معرفت به امامان اهل بیت علیهم السلام به وجود آورد.
همه بزرگان این مدرسه در موضوع امامت قلم زده اند اما بزرگترین و اثرگذار ترین این آثار که عصاره امامت پژوهی در این مدرسه به شمار می آید کتاب گرانسنگ عبقات الانوار نوشته علامه میرحامد حسین رحمه الله است.
حجت الاسلام والمسلمین سبحانی در ادامه افزود در ایران و در شهر قم بنیادی تحت اشراف حضرت آیت الله میلانی تاسیس گردیده است که کار اصلی آن بازخوانی و شناسایی روش امامت پژوهی در مدرسه لکهنو است و امروز نزدیک به صدو پنجاه نفر از طلاب و اندیشمندان جوان در این مرکز در این خصوص کار علمی و اموزشی انجام می‌دهند.
مدیرعامل بنیاد فرهنگی امامت در پایان عالمان و اندیشمندان شیعه هند را به تحقیق و پژوهش در این موضوع و احیای مجد و عظمت مدرسه کلامی – فقهی شیعه در لکهنو دعوت نمود.
اسفندیاری: مدرسه کلامی ـ فقهی لکنهو اندیشورانی کم نظیر تربیت کرد
سومین سخنران از ایران در این نشست حجت الاسلام والمسلمین مهدی اسفندیاری مدیر بخش احیای آثار بنیاد فرهنگی امامت بود. وی که سالیانی است تلاش برای احیای آثار کلامی و به ویژه امامت پژوهی هند را دنبال کرده و در این زمینه موفقیت‌هایی نیز کسب نموده است و جمعی از طلاب جوان را با خود همراه نموده است، در این همایش به تبیین بخشی از این فعالیتها پرداخت.
وی در این خصوص بیان داشت از مهمترین برون دادهای مدرسه کلامی فقهی - لکهنو، تربیت اندیشورانی کم نظیر و تولید میراثی گرانمایه و بی بدیل در رویکردهای مختلف دانش اسلامی به ویژه علم کلام بوده است.
مؤسس این مدرسه بزرگ علمی علامه سیددلدار علی نقوی معروف به غفران مآب است که عنوان مجتهد در شبه قاره، برای اولین بار به وی اطلاق شد.
برنامه تربیت مجتهدین و اندیشمندان بزرگ شیعی در پرونده خدمات او به گونه ای است که ظرفیت پژوهشهای علمی و روش شناسانه در این عرصه را دارد.
از بارزترین آن عالمان نستوه می توان فرزندان فاضل او نظیر علامه سید محمد سلطان العلماء و علامه سید حسین سیدالعلماء را نام برد که در توسعه علمی و ساختاری این مدرسه و موقعیت اجتماعی شیعه در شبه قاره و سایر بلاد شیعی خدمات شایانی انجام داده اند و همچنین از میان شاگردان ایشان علامه مفتی محمد عباس تستری و همچنین دانشمندان خاندان عبقات نظیر علامه مفتی محمد قلی و علامه میرحامد حسین صاحب عبقات الانوار را می توان مورد اشاره قرار داد.
حجت الاسلام اسفندیاری افزود: دست آوردهای مثال زدنی این مردان مجاهد، تحولات مهمی در مناسبات علمی جامعه اسلامی و خلق میراثی بی بدیل مانند عبقات الانوار به عنوان بزرگترین موسوعه امامتی شیعه را به دنبال داشت.
وجود منابع بسیار، پس از تاسیس کتابخانه های وسیع، ایجاد فضای علمی بی سابقه و فراهم کردن بستری آماده برای کسب دانشها و مهارتهای متنوع و وجود جوی مملو از اندیشه های مختلف درون شیعی و بین المذاهبی ،از ایشان فقها و متکلمینی ساخته بود که برخی از ایشان در رقابت با سایر اندیشوران گوی سبقت را ربوده بودند.
مدیر بخش احیای بنیاد فرهنگی امامت گفت: به طور نمونه علامه میرحامد حسین که تربیت شده مکتب غفرانماب است با تالیف کتاب عبقات الانوار فی امامه الائمه الاطهار ، توجه بسیاری از بزرگترین عالمان شیعه معاصر و پس از خود تا به اکنون را به خود جلب کرد و مهمترین شاهد این مدعا حجم تقریظات فراوان بر کتاب عبقات است که از جهت کمی و کیفی ، نمیتوان برای آن نظیری یافت.
شرح تلاشها، تحمل مصایب و گرفتاریها و مجاهدتهای همین یک تن از شاگردان غفرانمآب کافی است تا ما را به جایگاه رفیع این مدرسه رهنمون باشد. از مشهورات است که در وقت غسل آن عالم گرانقدر، از گودی روی سینه ایشان پرسیده شد و در پاسخ، علت آن را کتابهای متعددی بیان نمودند.که پس از ناتوان شدن دست ایشان، برای مطالعه بر سینه مبارکشان می گذاشتند.
حجت الاسلام اسفندیاری در پایان اضافه کرد: بنیاد فرهنگی امامت به اشراف حضرت آیت الله میلانی و مدیریت حجت الاسلام و المسلمین سبحانی و با همکاری سایر مراکز در ایران و هند توانسته است برای تصحیح و تحقیق حدود بیش از ۵۰عنوان اثر که از مهمترین آنها عماد الاسلام مرحوم غفرانمآب در حدود ۲۰جلد و عبقات الانوار است اقدام نماید.
حجت الاسلام و المسلمین صالح نماینده جامعة المصطفی العالمیه در هند دیگر سخنران ایرانی این نشست بود که به ارائه مطالب خود در مورد نقش علامه غفران مآب در ترویج تشیع در هند و ویژگی ها و تمایزات این مدرسه نسبت به دیگر مراکز حضور شیعیان در نقاط مختلف جهان پرداختند.
علاوه بر سخنرانان فوق از ایران ، برخی از اندیشمندان کشور هند نیز به بیان دیدگاه های خود در این زمینه پرداختند. از جمله این سخنرانان پروفسور ماهرخ میرزا رئیس دانشگاه خواجه معین الدین چشتی شهر لکنهو بود که ضمن ابراز خرسندی از برگزاری این همایش با شکوه در شهر لکهنو به بیان مطالبی در باب خدمات علمی و اجتماعی خاندان اجتهاد پرداخت. علاوه بر ایشان دکتر علی خان محمود آبادی به نیابت از راجه محمود آباد و متولی مدرسه الواعظین در بیان جایگاه این مدرسه و ارتباط آن با خاندان اجتهاد مطالبی را ارائه نمود.
دیگر برنامه همایش درنوبت صبح معرفی و رونمایی از نزدیک به هشتاد جلد از آثار احیاء شده یا در دست تحقیق مدرسه کلامی فقهی شیعه در لکهنو بود.
نوبت صبح همایش با حضور شرکت کنندگان در حسینیه و مقبره مرحوم غفران مآب و علامه میر حامد حسین و مفتی محمد عباس شوشتری و دیگر بزرگان این خاندانهای علم و اجتهاد و پس از آن اقامه نماز و صرف ناهار به پایان رسید.
در نوبت بعد از ظهر و از ساعت 14 مقالات برگزیده ارائه شده به دبیرخانه همایش توسط نویسندگان برای مخاطبین علاقه مند ارائه گردید.
رئیس موسسه کتابشناسی شیعه: حوزه لکنهو در طراز حوزه نجف به شمار می آمد
در ادامه این همایش و در نوبت شب که از ساعت 20 آغاز شد، در ابتدا حجت الاسلام والمسلمین رضا مختاری رئیس موسسه کتابشناسی شیعه به بیان دیدگاه‌های خود در مورد فعالیتهای علمی شیعه در لکهنو و بزرگان و آثار این خطه پرداخت.
وی در این زمینه گفت: میراث علمی حوزه ومدرسه لکهنو از عظمت و اهمیت ویژه‌ای برخوردار بوده است ، به طوری که در طراز حوزه مقدسه نجف اشرف به شمار می آمد و مکاتبات علمای نجف اشرف از جمله صاحب جواهر با علمای لکهنو از جمله سید العلماء شاهد این مدعا است وحتی روزگاری برای حمایت مالی حوزه نجف، بزرگان نجف از علمای لکهنو استمداد می کردند.
رئیس موسسه کتابشناسی شیعه افزود: مغفول ومجهول ماندن این میراث عظیم نکته قابل توجه دیگر در این خصوص است. وی تاکید نمود که نه تنها عموم مردم، بلکه خواص وعلما هم آنچنان که باید وشاید از آن اطلاع درستی ندارند.
حجت الاسلام مختاری تعامل و ارتباط وثیق خاندانهای علمی لکهنو را یکی ار عوامل بسیار مهم در موفقیت شیعه در این منطقه برشمرد و افزود: ارتباط‌هایی مانند شاگردی و استادی، اجازه واستجازه، مکاتبه های فراوان از جمله حدود 70 نامه از سلطان العلماء به مفتی محمد قلی، پدر میر حامد حسین، وتعابیر بسیار عاطفی ودوستانه در این نامه‌ها شواهد خوبی بر این مدعاست . وی سپس مواردی از عبارات این نامه‌ها را که در اوراق الذهب تصحیح وچاپ شده است قرائت کرد.
وی سپس به معرفی آثار مؤسسه کتابشناسی شیعه در معرفی علمای لکهنو پرداخت که عبارتند از 1. ورثه الانبیاء، 2. تذکره العلماء المحققین، 3. اوراق الذهب در سه جلد، 4. آینهی حق نما، در دو جلد، 5. الرمح المصقول،
ایشان در پایان تاکید نمود که برای اعاده مجد و عظمت حوزه آن دیار باید به سیره و روش سلف صالح تمسک کرد و همان روابط ثابت و پایدار و صمیمانه را برقرار و احیاء نمود.
در ادامه سید مصطفی حسین نقوی (اسیف جائسی) سخنانی را در باب عظمت خاندان غفران مآب ارائه نمودند.
در پایان این همایش با سخنرانی جمع بندی حجت الاسلام و المسلمین مهدویپور نماینده ولی فقیه در هند و حجت الاسلام والمسلمین سید کلب جواد نقوی رئیس مجلس العلمای هند پایان پذیرفت حجت الاسلام نقوی در سخنان خود عظمت و جایگاه علامه غفران مآب را در بیان شاگردان ایشان همچون مفتی محمد عباس شوستری، علامه نجف علی کشمیری،مفتی محمد قلی ،علامه غلام حسین کنتوری بیان نمود و حجت الاسلام مهدوی پور نیز ضمن قدردانی مجدد از همکاران و برگزار کنندگان این همایش آن را گامی برای شروع تحقیق و احیای آثار این مدرسه بر شمرده و از همگان برای مشارکت در این مهم دعوت به عمل آوردند.
در حاشیه این همایش و در طول سفر هیئت ایرانی با علما و بزرگان هند دیدارهای متعدد داشته و از مراکز علمی و دینی و همچنین کتابخانه مختلف موجود در هند بازدید به عمل آوردند.
حضور در مقبره عالمان و قرائت فاتحه برای ایشان ازدیگر برنامه های این سفر بود.
