بر این اساس مجمع جهانی تقریب مذاهب اسلامی به منظور تحکیم روابط بین امت اسلامی و ترویج و نهادیه سازی وحدت اسلامی به عنوان یک فریضه عقلی، فطری، قرآنی و مورد تاکید رسول اعظم(ص) و عترت اطهار آن بزرگوار با بهر‌گیری از پژوهش‌های تقریبی، در سال 1370 اقدام به راه اندازی مرکز تحقیقات علمی که بعدها به پژوهشگاه مطالعات تقریبی ارتقاء یافت، کرد.
آنچه پیش روست گفتگوی خبر نگار مرکزخبر حوزه با حجت الاسلام و المسلمین احمد مبلغی، رییس پژوهشگاه مطالعات تقریبی است که در آستانه برگزاری بیست‌وپنجمین کنفرانس تقریب بین‌المذاهب تقدیم می‌گردد.
* پژوهشگاه در چه سالی وبه چه منظوری تاسیس شد؟
پژوهشگاه مطالعات تقریبی که در گذشته با نام مرکز تحقیقات علمی مجمع جهانی تقریب مذاهب فعالیت می‌کرد، در سال 1370 با هدف تعمیق وحدت و تفاهم میان پیروان مذاهب اسلامی از طریق برجسته سازی نقاط مشترک در متون اسلامی با محوریت قرآن کریم و سنت شریف نبوی. تبیین تطبیقی واقعیت‌های موجود مذاهب اسلامی و معرفی و عرضه آن جهت ارتقای دانش و آگاهی رهبران دینی، اندیشمندان و پیروان سایر مذاهب.پاسخگویی به نیازها وشبهات رایج در مورد اختلاف آراء و آموزه‌های دینی در میان پیروان مذاهب اسلامی. معرفی دستاوردهای علمی و تمدنی مسلمانان و ایجاد زمینه تبادل اندیشه میان متفکران اسلامی و دفاع عقلانی از آموزه‌های اسلامی و نشان دادن برتری‌های دین اسلام در مقابل سایر مکاتب در شهر مقدس قم تاسیس گردید.
* مهمترین مأموریت‌های پژوهشگاه به ویژه در عرصه بین الملل چیست؟
شناسایی خلأها، نیازها، سئوالات و شبهات اساسی در رابطه با موضوع تقریب مذاهب و ارائه پاسخ‌های مناسب و به هنگام، انجام مطالعات بنیادین و اجرای طرح‌های پژوهشی در زمینه توانایی‌ها و قابلیت‌های دانش‌های اسلامی در پاسخ گویی به نیازها و انتظارات انسان و جهان معاصر، انجام مطالعات و اجرای طرح‌های پژوهشی جهت پاسخگویی به سؤالات و شبهات مربوط به مبانی اعتقادی، ارزش‌ها، احکام و قوانین اسلامی و تشریح فلسفه اختلاف انظار در این زمینه، فراهم آوردن فضا، امکانات و منابع مطالعاتی و اطلاعاتی مورد نیاز تحقیقات، برنامه ریزی مناسب جهت ارتقای سطح کیفی و کمی مطالعات و تحقیقات در زمینه تقریب مذاهب اسلامی، مطالعه، و بررسی پیرامون درون مایه‌های دینی مذاهب اسلامی و انتقال عرضه مناسب آن جهت پیروان مذاهب اسلامی، شناخت و بررسی ظرفیت‌های تمدن و فرهنگ اسلامی به منظور ارائه جایگاه مناسب تمدن اسلامی، نقد و بررسی تحقیقات و آثار منتشر شده در زمینه تقریب و وحدت اسلامی و آسیب شناسی فراگیر در این زمینه، انتشار محصولات پژوهشی متناسب با نیازهای جامعه اسلام، شناسایی، جذب، به کارگیری و تربیت محققان توانمند حوزوی و دانشگاهی جهت اجرای وظایف پژوهشی، برنامه ریزی مناسب به منظور ارتقای دانش و مهارت محققان و ایجاد نشاط علمی در اجرای فعالیت‌های پژوهشی، حمایت از دانش پژوهان حوزوی و مراکز علمی پژوهشی فعال در عرصه تقریب مذاهب اسلامی، ارتباط و تعامل مؤثر و مستمر با مراجع عظام تقلید و صاحبان افتاء و طلاع رسانی مفید از وضعیت جهان اسلام و بهره گیری از توان و نفوذ آنان در نهادینه ساختن موضوع تقریب و وحدت مسلمانان، پشتیبانی علمی کنفرانس وحدت اسلامی و استفاده از ظرفیت‌های این کنفرانس جهت نهادینه ساختن وحدت مذاهب، ایجاد زمینه همکاری و تعامل میان اندیشمندان اسلامی و مراکز علمی- پژوهشی در سراسر جهان به ویژه مجامع علمی وابسته به سازمان کنفرانس اسلامی جهت ارتقای سطح کیفی فعالیت‌ها و پیشبرد اهداف پژوهشکده، برگزاری کنفرانس‌ها و همایش‌های علمی با حضور پژوهشگران داخلی و خارجی، استفاده مؤثراز ظرفیت رسانه‌های ارتباط جمعی و شبکه‌های اطلاع رسانی جهت معرفی دستاوردها و توجه اندیشمندان به اهمیت و جایگاه تقریب و وحدت مسلمانان مهمترین مأموریت‌های پژوهشگاه مطالعات تقریبی به شمار می‌رود
*چه سیاست‌های را در پژوهشگاه دنبال می‌کنید؟
تحکیم وحدت اسلامی میان مسلمانان با در نظر داشتن تمامی لوازم و جوانب آن، اهتمام به تعامل مشترک با پیروان سایر مذاهب اسلامی بر محور قرآن کریم و سنت شریف نبوی، ترویج منطق گفت و گو و داشتن تحمل علمی در برابر اختلافات فکری و اجتهادی، پرهیز از تکفیر و تفسیق سایر مسلمانان و پیروان مذاهب اسلامی، تعاون و همکاری در زمینه‌های مشترک میان مذاهب، تعامل و احترام در موارد اختلاف میان مسلمانان و مذاهب اسلامی، رعایت استانداردهای علمی در انجام پژوهش‌ها و همچنین شناسایی مشترکات در فقه و اصول کلام و تفسیر شیعه و سنی با رویکرد تقریبی از مهمترین سیاست‌های این پژوهشگاه می‌باشد.
*مهمترین محورهای اساسی فعالیت پژوهشگاه را تشریح نمائید
فعالیت‌های این پژوهشگاه با توجه به رویکرد تحولی که در آن ایجاد شده است حول سه محور اصلی در جریان است؛ محور اول شناسایی مشترکات فقه، اصول، کلام، فلسفه و حدیث شیعه و سنی است، بدین صورت که محقق و پژوهشگر بعد از جمع آوری مشترکات حدیثی که تعدادشان هم کم نیست، آنها را در یک قالب علمی در اختیار پژوهشگاه قرار می‌دهد و به صورت کتاب چاپ و در اختیار اندیشمندان اهل و سنت و شیعه برای ایجاد فضای گفتمان تقریبی قرار می‌گیرد، در محور دوم، جمع آوری موارد اختلافی و طرح این مباحث در یک فضای کاملا اخلاقی و علمی به دور از هرگونه تعصب فرقه‌ای و مذهبی و کنترل شده، برای پاک سازی اندیشه‌های عوام گرایانه و اختلاف برانگیز و در نهایت ایجاد فضای کاملا اسلامی و تقریبی از مهمترین مسائل است که می‌تواند ما را در رسیدن به یک اتحاد کاملا علمی و اخلاقی کمک نماید؛ در واقع ایده اصلی تقریب این است که ما مباحث اختلافی را در جایگاه‌های اصلی خود که متشکل از علم، کتاب، گفتگو و فضاهای آکادمیک و حوزه‌های علمیه باز خورد این دو محور است.
*منظورشما از باز خورد در سطح آکادمیک و حوزه علمیه چیست؟
اصولا مطرح شدن کلان طرح‌های استراتژیک تقریب در حوزه و دانشگاه دو فایده مهم را در بر دارد، یکی این که فقط در محیط‌های علمی محض مورد تحقیق و بررسی قرار می‌گیرد وبه دست نا اهلان و غیر عالمان نمی‌افتد و دست آنها از اختلاف افکنی‌ها کوتاه می‌شود. فایده دیگراین محورها، قرار گرفتن چنین بحث‌های در فضای علمی باعث می‌شود اندیشمندان و اساتید حوزه و دانشگاه به صورت نقد علمی صحیح و سازنده به وظیفه اصلی خود که همان جا انداختن و تبیین اصولی مباحث تقریب و رسیدن به یک نظر مشترک با وجود همه اختلافاتی که شیعه و سنی با هم دارند، عمل کنند؛ چرا که برای هردو طرف استدلالاتشان پذیرفته شده است و آوردن این مباحث به محیط حوزه و دانشگاه جز خیر و برکت تقریبی هیچ چیز دیگری در بر نخواهد داشت.
* در مورد محور سوم فعالیت‌های پژوهش هم توضیح دهید
ما محور سومی هم در نظر گرفتیم که همه معادلات امروز بین المللی مسلمانان از این محور برخاسته است؛ به طور نمونه در مسئله محیط زیست در فضای جهانی، شیعه میراث خاص خود و اهل سننت هم میراث خودش را برای ارائه راهکارهای اساسی در اختیار دارد، ولی در عین حال گفتگو و تعامل این دو گروه همیشه یک خروجی مشترک را به دنبال دارد که همان همنوایی و همراهی و ایجاد امت واحد اسلامی است.
* پژوهشگاه برای اجرای برنامه‌های خود با چه مشکلاتی روبرواست؟
مشکل اساسی که مجمع جهانی تقریب در راهبردی کردن برنامه‌های خود با آن روبرو است، از بین بردن اختلافاتی است که به دلیل زمانمند و تاریخمند شدن به صورت یک بیماری مزمن در آمده است و از بین بردن بیماری‌های مزمن و تاریخ خورده به این آسانی و سهولت نیست، بعلاوه امکاناتی را که سایر پژوهشگاه‌ها از آن برخوردار هستند، ما در اختیار نداریم، همچنین افرادی هنوز در میان اهل سنت وجود دارند که توجیهی نسبت به وحدت اسلامی ندارند، به طور مشخص وهابیت که ذاتا دشمن وحدت به شمار می‌آید و تعصب‌های طائفه گری و طائفه گرایی خواه شیعه و خواه سنی، تاثیراتی را در روند حرکت تقریب گذاشته است؛ به طور کلی می‌توان گفت پژوهشگاه به رغم همه بی امکاناتی‌ها و مشکلات توفیقات خوبی را در فضای بین المللی داشته است.
*چه موفقیت‌های بین اللمللی را در اجرای برنامه‌های تقریبی کسب کرده‌اید؟
از مهمترین توفیقات بین اللمللی مجمع تقریب و به خصوص پژوهشگاه ایجاد و هماهنگی و معرفی جایگاه شیعه در جهان بوده است، امروزه نگاه جهانیان به شیعه یک نگاه ویژه و خاص است، همین که الان، شیعه برای اهل سنت و اهل سنت برای شیعه شناخته شده است، حاصل عزت و سر بلندی اسلام است.
*تعامل و همکاری پژوهشگاه با مراکز حوزوی در ایجاد گروه‌های تحقیق و پژوهش چگونه است؟
محققانی که در مجموعه پژوهشگاه فعالیت می‌کنند عموما از فضلا و دانش آموختگان حوزوی هستند که در عرصه‌های تحقیق، پژوهش، تالیف و تدوین، مقاله نویسی حضور چشمگیری دارند؛ البته قبل از روند راه اندازی پژوهشگاه این مرکز در وضعیت کمتر توجه یافته بود، ولی اکنون که پژوهشگاه به صورت رسمی راه اندازی شده است تعامل خوبی با مراکز حوزوی و حوزه علمیه قم، اساتید سطح عالی و خارج برقرار است و پژوهشگاه از همین توان برای ایجاد گروه‌های قرآن و حدیث، فقه و اصول، تاریخ و رجال و موسوعه نگاری استفاده کرده که هرکدام از این گروه‌ها آثار بسیار مفیدی را به جهان اسلام عرضه داشته و دارند.
*مهمترین آثاری که این گروه‌ها ارائه داده اند و یا در حال تحقیق و پژوهش هستند، را نام ببرید
آثاری که هر کدام از گروه‌ها توانستند از زمان تاسیس تاکنون به جهان اسلام عرضه کنند؛ بیش از 70 عنوان اثر تحقیقی و بنیادی بوده است که به اختصار به بعضی از آثار منتشره اشاره می‌کنم، به طور نمونه در گروه قرآن و حدیث؛ کتاب‌های تحقیقی الوحده فی فکر العلامه الطباطبایی، الصاحبه فی حدیث اهل بیت(ع)، المعاد فی الاحادیث المشترکه، الحدود و القصاص و الدیات فی الاحادیث المشترکه، الصلوة فی الاحادیث المشترکه در دو جلد، امام علی(ع)فی الاحادیث المشترکه، الحج فی الاحادیث المشترکه؛ در گروه فقه و نیز آثاری چون اصول المبانی الفقهیه لثوره الامام الحسین بن علی(ع)، الضمان فی الفقه الاسلامی، فقه المقاومه، التعلیقات علی کتاب المیراث عند الجعفریه؛ در گروه تاریخ و رجال هم کتاب‌هایی مانند؛ نظم الدرر الفلسطین، تحقیق المناقب للخارزمی، جنگ از دیدگاه پیامبر(ص)، شناخت بهره اسماعلیه، فرائد السمطین و در گروه موسوعه نگاری، موسوعه اصول الفقه در 5 جلدمی باشد.
در این میان طرح‌های تحقیقاتی گسترده‌ای توسط گروه‌ها در حال اجرا است، مثلا در در گروه قرآن و حدیث، فعالیت‌های پژوهشی بر محورهای پنج گانه سلسله الاحادیث المشترکه، سلسه الدراسات فی الوحده، سلسله الدراسات العلوم القرانیه، سلسله الدرسات فی العلوم الحدیثیه، سلسله الدراسات القرآنیه مقارنه، متمرکز شده است و طی 5 سال که از سال 1389 شروع و تا پایان سال 1394 ادامه داد، در اختیار مسلمانان جهان قرار خواهد گرفت همچنین در این راستا می‌توان به تدوین تفسیر موضوعی مقارن، تدوین تفسیر ترتیبی مقارن، تدوین سلسله اندیشه‌های تقریبی در تفاسیر فریقین و تدوین سلسله علوم حدیثی مقارن، و محورهای 5 گانه در گروه فقه و اصول در موضوعات سلسله فقه مقارن؛ مانند احکام الکعبه، احکام اللعیدین، فقه التعامل مع القرآن، ؛ سلسله فقه مقارن در موضوعات، فاطمه(س) در فقه فریقین، اجماعات المسلمین، تحشیه قرارات فقهی مجمع جده، القواعد الفقهیه فی الاطعمه و الاشربه، ؛ سلسله فقه التغرب در موضوعات؛ حکم زراج مع غیر المسلمین؛ سلسله فقه و حقوق در دو موضوع تعلیقه برالتشریع الجنائی آقای الوده و تعلیقه بر کتاب معاییر الشرعیه اشاره کرد.
گروه تاریخ و رجال، در راستای حرکت به سوی اهداف کلان مجمع جهانی تقریب، در پی اجرا و ساماندهی طرح‌های پژوهشی است که به تاریخ جهان اسلام و یا شخصیت‌های موثر در وحدت مسلمانان، مربوط می‌شود، بر این اساس برخی از طرح‌ها در قالب یک سلسله پژوهش پیگیری می‌شوندو برخی دیگرنیز به صورت مستقل در دست انجام می‌باشد به عنوان نمونه؛ الف: سلسله تاریخ مقارن علوم اسلامی؛ تاریخ نگاری در اسلام، تاریخ حقوق، تاریخ فقه و فقها و ...... ب: سلسله طلایه داران تقریب؛ امام خمینی و وحدت جهان اسلام، علامه سید مرتضی عسکری، دفاع از مکتب و وحدت، وحدت امت در اندیشه شهید بهشتی و ..... ج: سلسله تاریخ و سیره اهل بیت(ع)؛ البعد الانسانی فی السیره النبویه، تجلی انسان کامل در سیره محمد(ص) مکانه النبی عند المسلمین، اهل البیت(ع) فی کلام الصحابه و در نهایت فعالیت پژوهشی گروه موسوعه نگاری در راستای تدوین دائره المعارفی جامع و کامل در زمینه اصول فقه در گام نخست اقدام به تدوین جلد نخست موسوعه اصول فقه نمود که در سال 1388 به چاپ رسید و مجلدات دوم و سوم این مجموعه نیزمراحل آماده سازی خود را برای چاپ در 6 جلد طی می‌کند که محقیقن این مجموعه در حال تدوین جلد چهارم این دائره المعارف هستند.
*آینده مجمع جهانی تقریب و پژوهشگاه راچگونه ارزیابی می‌کنید؟
نقش تقریب در راستای تعامل با جهان اسلام همیشه بنیادین و عزت خواهی بوده است، اگر کسی با نقش تقریب و ریشه و اساس آن آشنا باشد از نظم حاکم بر برخی کشورها که در آنها بی عدالتی حکم فرماست به خشم می‌آید، از آن جهت که می‌بیند حاکمان برخی کشورها تقریب بین شیعه و سنی را نادیده می‌گیرد، به طور مثال در مصر به اذعان ملت این کشور حسنی مبارک مخالف سرسخت تفکر تقریبی بین مسلمانان به شمار می‌آمد، این در حالی است که در ذات مسلمانان بلا استثنا این نهفته است که ما باید یک امت واحده را تشکیل بدهیم و از طرفی هم نگاه طبیعی و اولیه مسلمان‌ها این تفکر نهفته است، که تا مادامی که با هم اتحاد پیدا نکنیم و امکانات در اختیار را تجمیع نکنند نمی‌توانند در وضع کنونی پراکنده، عزت اسلامی را احیا نمایند، در این مرحله نقش عمده و مهم مجمع تقریب به خوبی در عرصه بین اللمللی با توجه به موضع گیری‌های موثر و واحد و یکسان از عزت و کیان اسلام دفاع می‌نماید، تقریب یک امر حیثیتی برای اسلام و حیثیت اسلام در گروه تقریب است، فقدان تقریب یعنی مشوش شدن ارتباطات و آشفته شدن مناسب‌ها و بروز مشکلات طبیعی؛ بنابراین از دست دادن فرصت‌های علمی و عملی و عدم تشخیص ضرورت وجودی تقریب که یک امر فوری و فوتی به شمار می‌رود، بن بست‌هایی را برای آینده امت واحده اسلام ایجاد می‌کند.
*آیا در روند فعالیت‌های تقریبی با مشکلاتی هم برخورد کرده‌اید؟
مشکلات را می‌توان به چند دسته تقسیم کرد، یک بخش آن که بر می‌گردد به عدم شناخت و آشنا نبودن برخی با تقریب، به صورت یک امر حاشیه‌ای با آن بر خورد می‌کنند؛ در صورتی که تقریب بر عهده گیرنده ایجاد بهترین مناسبات علمی و عملی در فضای کنونی بین شیعه و سنی است، بعضی از مشکلات بر می‌گردد به بخش حوزوی که می‌توان از آن به عنوان یک نقص نام برد، عدم تسلط روحانیون و مبلغین به زبان عربی است؛ در صورتی که شاکله اصلی حوزه علمیه با متون عربی شکل گرفته است، عدم آشنایی محققین حوزوی به زبان عربی ارتباط پژوهشگاه را با حوزه به خاطر حوزه تحقیقی که فقه مقارن و تطبیقی است کم کرده است، مشکل بعدی که شاید از اهمیت بیشتری برخوردار است که باید در صدد رفع آن باشیم، نبود فکر، ایده و اندیشه و همسان سازی تفکرات بین مسلمانان است. اتفاقا هر چه بر سر اسلام در طول تاریخ در صحنه‌های جهانی آمده؛ نشناختن جایگاه اسلام که الاسلام یعلی و لا یعلی علیه و ان هذا القرآن یهدی لللتی هی اقوم می‌باشد، این امر قدرت تقریب را در عرصه جهانی کم می‌کند و توان مانور اندیشه را از تقریب می‌گیرد.
*مهمترین برنامه‌های آتی پژوهشگاه را بیان نمائید
برگزاری کنفرانس بین اللمللی با موضوع فقه الائمه با حضوراندیشمندان مختلف کشورهای مسلمان در اردیبهشت سال 91 به صورت دوره‌ی ابتدا در ایران و بعد ازآن در کشور مصر و ترکیه برگزار خواهد شد، راه اندازی یک مجله تقریبی شیعه و سنی، به زبان عربی که در کشور لبنان عرضه خواهد شد، گسترش نظریه فقه مقارن و تطبیقی بین دانشگاه الازهر و حوزه علمیه قم در فضای کاملا علمی و اخلاقی به دور از هرگونه تعرض به عقائد یک دیگر و همچنین استفاده هرچه بهتر و بیشتر از فضای بین اللمللی توسط ماهواره، در این راستا در صدد راه اندازی یک شبکه مستقل ماهواره‌ای برآمدیم و همه مقدمات راه اندازی این شبکه اجرا شد که متاسفانه به دلیل تامین نشدن بودجه مالی این مجموعه موفق به این کار نشدیم؛ البته تعاملی را با شبکه ماهواره‌ای المنار لبنان برای تولید پخش برنامه‌ای تحت عنوان« اندیشه تقریب» را برقرار کرده ایم.
* و اما نکته پایانی
از این که رسانه رسمی حوزه به مباحث تقریبی توجه دارد، جای بسی خوشحالی است، باید تلاش کنیم بحث تقریب را با نگاهی علمی در جهان اسلام بسط و گسترش دهیم تا از ره آورد آن امت واحده اسلامی تشکیل شود.
* از فرصتی که در اختیار ما قرار دادید، سپاسگزاریم
گفتگو: حکمت حکیمی‌فر
