اشاره: وقتی برای ادامه تحصیل به دانشگاه دورهام انگلستان رفت، با دنیای جدیدی از دیدگاه ها در حوزه های مختلف فکری از یکسو و جای خالی آراء شیعی در غرب از سوی دیگر مواجه شد. همزمان، امامت جمعه اش در شهر نیوکاسل و تصدی ریاست مرکز اسلامی در این شهر، پرسش های مسلمانان و غیر مسلمانان مقیم غرب را فرارویش قرار داد؛ موضوعی که با حضور علمی و تبلیغی اش در کشورهای مختلف همچون ترکیه، ایتالیا،سوئیس و... جلوه کامل تری به خود گرفت و شدیدا به این فکر افتاد که مبانی اندیشه ای در مکتب اهل بیت علیهم السلام را به زبان روز و با توجه به نیاز مخاطب، به عرصه های فکری در غرب، عرضه کند. حجت الاسلام والمسلمین محمد حسین مختاری که این روزها علاوه بر ریاست پژوهشگاه مطالعات تقریبی و تدریس در حوزه ودانشگاه، ریاست موسسه بین المللی راهبردی عروةالوثقی را نیز بر عهده دارد، در مصاحبه با خبرگزاری حوزه، به فعالیت ها و برنامه های این موسسه پرداخت و از ضرورت فعالیت حوزیان در عرصه بین الملل سخن گفت. حاصل این گفت و گو تقدیم خوانندگان ارجمند می شود: 

رقبای ما رفتاری خصمانه با علمای شیعه دارند

رقبای زیادی در دنیا داریم که در کشورهای مختلف تریبون دارند. البته گاهی رقیب، در یک حوزه مشخص فکری و آکادمیک حرکت می‌کند اما تجربه نشان داده که رقبای ما رفتاری خصمانه با علمای شیعه دارند. در چنین شرایطی لازم است که حضور جدی در عرصه بین الملل داشته باشیم و قبل از هر چیز، زیرساخت های لازم برای حضور مقتدرانه در این عرصه را فراهم نماییم.

حضور ما، کمرنگ است

ما حضور کمرنگی در محافل فکری و دینی در نقاط مختلف جهان داریم در حالی که گنجینه ای غنی از معارف را در اختیار داریم و علمای ما می توانند در تنویر افکار جوامع اسلامی و غیر اسلامی نقش داشته باشند. البته این موضوع تنها به قم بر نمیگردد، سایر حوزه های فکری جهان شیعه مانند نجف نیز اینگونه است.

راهی که امام و رهبری ترسیم کرده اند

باید مراکز پژوهشی با نگاه بین‌المللی داشته باشیم و اندیشه های خود را با ادبیات علمی در عرصه های بین المللی مطرح نماییم و این، راهی است که امام و رهبری برای ما ترسیم کرده‌اند. رهبر معظم انقلاب در بیانات خود تاکید دارند که باید ذهن و فکرمان را به این عرصه توجه دهیم، نه اینکه نیازهای فکری و تبلیغی در داخل اشباع شده باشد، اما نباید از عرصه بین الملل غافل شویم.

از موازی کاری پرهیز شود

اگر معالجه بخش فرهنگی در داخل، کار ماست در خارج هم این طور است ما باید نیرو ترتیب کنیم و موسسه بین‌المللی راهبردی عروةالوثقی نیز فعالیت های جدیدش را با همین عقبه فکری شکل داده است. این موسسه در سال 1379 تشکیل شد و کارهای پژوهشی همچون مصطلحات فقه و اصول را به انجام رساند که رتبه حوزوی گرفت و مقام معظم رهبری در سفر به قم که از غرفه ما باز دید کردند خیلی تشویق کردند. البته رویکرد موسسه بعد از سفرم به اروپا، تغییر کرد و احساس ما این بود که باید فعالیت و خدمات پژوهشی مان در راستای بین‌المللی باشد و از موازی‌کاری پرهیز شود و حدود دو سال است که این نگاه، به طور جدی در فعالیت های موسسه به چشم می خورد.

می خواهیم محصولات حوزه را با زبان روز به بیرون منتقل کنیم

فعالیت های موسسه، پژوهشی است و کار آموزشی نداریم. می خواهیم با شتاب بیشتر، محصولات حوزه را با زبان روز به بیرون منتقل کنیم. البته ما موسسۀ ترجمه نیستیم و به اعتقاد ما بسیاری از ترجمه‌ها از لحاظ محتویات شکلی ناقص است و بیشتر بنای بر تالیف داریم زیرا اگر نگاه ما از آغاز، بین المللی باشد، نحوۀ تالیف نیز تغییر خواهد کرد. چه بسا برای یک موضوع برای مخاطب داخلی نیاز به توضیح درباره یک مساله نباشیم اما برای مخاطب خارجی نیازمند توضیح باشیم و برعکس.

برخی ترجمه ها، پیام را وارونه منتقل می کنند!

اگر یک کار پژوهشی با نگاه به فضای داخل انجام بگیرد، برای آن سوی مرزها کارایی لازم را ندارد ضمن آنکه برخی ترجمه ها ناقص است و گاهی پیام‌ها نه تنها منتقل نمی‌شود بلکه وارونه منتقل می‌شود و این، آثار منفی زیادی خواهد داشت. در دورانی که در نیوکاسل بودم، موارد زیادی دیدم که می‌گفتند از کتابِ فلانی این‌گونه فهمیدیم و بعد که بررسی می کردیم، متوجه می شدیم ترجمه مشکل دارد و تنها یک ترجمه تحت اللفظی صورت گرفته است. همان طور که محتوای سخنرانی برای مخاطب داخلی با کشورهای دیگر، فرق می کند، در آثار پژوهشی نیز همین گونه است. انتخاب موضوع، سبک نوشتار، نحوه ورود و خروج به موضوع و... تفاوت دارد.

نحوۀ پاسخ به جوان غربی

برای تالیف کار پژوهشی برای مخاطب خارجی باید قبل از هرچیز ببینیم در آن مکان، چه شبهات مبنایی مطرح است. ما باید اول مبناشناسی کنیم و بعد به شبهات پاسخ دهیم. ما وقتی اینجا در پاسخ به پرسش جوان، به سیره ائمه‌(ع) استدلال می‌کنیم، می‌پذیرد اما آن جا نیاز به دلیل عقلانی است و سیره، موید است چون جوان غربی تحت تاثیر کلام مسیحی و اهل سنت است. اهل سنت به شدت در ترویج مبانی فکری، توصیفاتی داشته اند و جوانی که ما با او مواجهیم قبلا با این مبانی فکری آشنا شده الان آمده با مبانی شیعه آشنا شود، نوع پاسخ در پژوهش باید با ادله عقلی باشد. البته احادیث ما مملو از این ادله است و براهین عقلی ما از همین روایات بیرون می‌آید منتهی چگونه؟ با چه روشی؟ این مهم است.

بایسته های یک پژوهشگر عرصه بین الملل

برای پاسخ به شبهات فکری مخاطبین در غرب باید با زبان، مبانی دینی خودمان و زبان علمیِ مخاطب آشنا باشیم و رهبری هم روی این نکته تاکید داشتند. کار پژوهشگران در عرصه بین‌الملل بدون آشنایی به زبان، ناقص خواهد بود.

تدوین فقه اهل بیت(ع) به زبان انگلیسی

در حال حاضر، تدوین فقه اهل‌بیت‌(ع) به زبان انگلیسی در دستور کار موسسه عروة الوثقی است. اولین کار در این زمینه، موضوع طهارت اهل کتاب است که حاصل درسهای فقهی اینجانب در حوزه بوده و همه این‌ها پیاده شده و به صورت کتاب در آمده که بناست جامعةالمصطفی‌ آن را چاپ کند. در این بحث، علاوه بر بحث طهارت و نجاست، تعامل و ارتباط با اهل کتاب مد نظر قرار گرفته است. در این مباحث، از یکسری مباحث ضروری تفسیری و تاریخ نیز استفاده شده است و تدوین این بحث، با توجه به پرسش ها و فضای فکری غرب صورت گرفته است.

علاوه بر فقه، انتشار یک اثر کلامی در دستور کار موسسه قرار گرفته است که برگرفته از کشف المراد کتاب پایه و زیرساخت مبانی اعتقادی و کلامی شیعه می باشد و یکی از اساتید برجسته این کار را قبول کرده‌اند. همچنین در عرصه فلسفه به ویژه فلسفه احکام ورود کرده ایم و آثاری را نیز در این عرصه عرضه خواهیم کرد.

جهانی شدن از منظر فقه شیعه در دست تالیف است

در زمینه انتشار اثر به زبان فارسی نیز، "حلقه مطالعاتی متن و هرمنوتیک" منتشر شده که پاسخگوی شبهات دانشجویان در این زمینه است. البته تولیدات پژوهشی در زمینه کلام جدید ادامه دارد اما نکته مهمی که به آن توجه داریم این است که بنا نداریم موازی‌کاری کنیم. یکی دیگر از موضوعاتی که به آن توجه داشته ایم، "جهانی شدن" است که بحث روز است، از همین رو کتابی در زمینه جهانی شدن از منظر فقه شیعه در دست تالیف است.

پاسخ به سوالات غربی ها در موضوع شبیه سازی

مخاطبین آثار موسسه بنا به شرایط موجود، متفاوت است؛ گاهی جهان اسلام را در نظر می گیریم، گاهی اروپای مسیحی مد نظر است اما بیشتر، غرب مد نظر است و اصلی ترین مخاطبین ما غربی‌ها هستند. مثلا در بحث "شبیه‌سازی" با در نظر گرفتن سوالات غربی‌ها مجموعه‌ای در دست تالیف داریم.

جای محققان حوزوی در بسیاری از کنفرانس ها خالی است

در شرایط کنونی نیاز به پژوهشگران زباندان داریم که امکان حضور علمی در کنفرانس های بین المللی و مراکز اسلامی خارج از کشور باشند. در کشورهای مختلف افراد زیادی می‌شناسم که از من تقاضای مبلغ می‌کنند و باید تربیت کنیم. در استرالیا و سایر کشورها کنفرانس های اسلام‌شناسی زیادی برگزار می‌شود، باید طلاب مسلح به مبانی اسلامی و زبان علمی در دنیای معاصر تربیت شوند تا در حد امکان این خلأها پر شود.

ارتباط خوبی با بیوت مراجع و نهادهای بین المللی در کشور داریم و مراجع، ما را تشویق کردند، نمایندگان بعضی از بیوت آمدند و با فعالیت‌ ما آشنا شدند و برای کمک اعلام آمادگی کردند. ما هنوز وقت نیاز داریم تا فعالیت هایمان به بار بنشیند، ما کمتر از دو سال است که این اقدامات با رویکرد بین المللی را آغاز کرده ایم.

نیازسنجی و شناسایی خلأها

سفرهای علمی و تبلیغی که به خارج از کشور دارم و نیز ارتباط هایی که با شخصیت های فکری و دینی در کشورهای مختلف داریم، به نیاز سنجی و مخاطب سنجی مان کمک می کند، مثلا با مرکز اسلامی هامبورگ ارتباط خوبی داریم. ارتباط گیری های بین‌المللی و شرکت در کنفرانس‌های بین‌المللی ما را در شناسایی خلا‌ها یاری می‌کند.