در این مجموعه بر اساس تاریخ زندگی مختار و آنچه برای او و در منظومه رفتار و منش و روش او شکل می گیرد شاهد روایتی نو از حادثه عاشورا هستیم و در واقع از منظر آسیب شناسی رفتاری افراد و گروههایی که به نحوی نتوانستند در این واقعه عظیم نقش تاریخی خود را به درستی و به موقع ایفا کنند، شاهد تصویرگری واقعه کربلا هستیم.
همین امر هم باعث می شود سریال مختارنامه به نوعی، گویا و جویای ظرایف و لطایفی از این حادثه عظیم باشد که به تحلیل تاریخی و رفتارشناسی مردم معاصر آن دوره توجه می کند.
وقایعی که در دوان امام حسن مجتبی(ع) رخ داد و نیز نوع رفتاری که مردم کوفه در طول مدت زمان امامت حسن ابن علی(ع) و پس از ایشان هم در برابر امام حسین(ع) از خود نشان دادند.
رفتاری که می توان آن را در گستره ای از بی وفایی و عهدشکنی و سست عنصری و اغفال و انکار و توجیه و بی بصیرتی شناسایی کرد و سنجید.
در سریال مختارنامه علاوه بر اینکه عرصه هنر تصویر ایران محصولی فراتر از استانداردهای پیشینش را تجربه کرد، هنر بازگویی هنرمندانه نکات تاریخی و به تصویرکشیدن دراماتیک تحلیل های مهم مربوط به تاریخ صدر اسلام هم وارد عرصه بدیعی شد که تا پیش از آن کمتر شاهدش بوده ایم.
در واقع مختارنامه توانست هم به جهت زیبایی شناسی بصری و تصویرگری هنرمندانه با استفاده از عناصر درام و بازآفرینی قدرتمندانه یک دوران تاریخی در بستر هنر تصویر، به یک تجربه ارزشمند و قابل دفاع دست یابد و هم از منظر توجه و تنبه دادن مخاطبان به نکات مهم و برداشتهای اصیل و بصیرت افزایی از طریق هنر بازگویی تاریخ آنهم در هیئت نمایش و یک مجموعه تلویزیونی به نمره قابل قبولی برسد.
بی تردید بسیاری از مخاطبان ایرانی و مردم جامعه اسلامی ما با نام مختار و قیام او و نیز شخصیت های تاریخی آن دوران کمابیش آشنا بوده اند اما اینک و پس از پخش سریال مختارنامه، این تصویر و رفتار و منشی که تلویزیون در قالب سریال مختار ارائه داده است با شنیدن نام مختار و کوفه و سلیمان و مسلم و دیگر شخصیتها و مناطق و فرازهای تاریخی آن دوران در ذهنشان تداعی می شود و خطور می کند.
و این نشان دهنده اهمیت تصویر و هنر نمایش است که تا این حد در ذهن و دل مخاطبان تأثیر می گذارد و با آنها همراه می شود.
براستی کیست که فیلم ماندگار و آسمانی «محمد رسول الله(ص)» را دیده باشد و با شنیدن نام «حمزه سیدالشهدا» به یاد نقش آفرینی آنتونی کویین در این اثر بینظیر و جاودانه نیافتد؟!
در سریال مختارنامه منظومه ای از فهم تاریخ به علاوه روایت وقایع به بینندگان ارائه می شود.
و آنچه در این میان بسیار حائز اهمیت است اینکه هیچکدام از این دو فدای دیگری نمی شود و ارزش هر دو موقف و موضع به صورت توأمان و متوازن و بار عایت تناسب های لازم، به ظهور و بروز می رسد.
ضمن اینکه در این مجموعه تلویزوین شاید برای اولین بار یک اتفاق مهم می افتد و آن اینکه نویسنده و کارگردان ابایی از این ندارد که یک شخصیت دوست داشتنی و قابل احترام تاریخی همچون مختار را نه به صورت مطلق سپیدی و رشادت و بزرگی و درستی بلکه به شکلی خاکستری و معجونی از اشتباهات و خطاها و خوبی و ها و رشادتها و ایثارها و بزرگی ها به نمایش گذارد.
همین امر هم باعث می شود علاوه بر روایت بهتر دراماتیک و افزودن بر بار داستانی قصه، باورپذیری این شخصیت هم بار مخاطبان بهتر و دقیق تر و کاملتر صورت پذیرد.
معمول اینگونه بوده است که ما در مجموعه های تلویزیونی و فیلم های سینمایی تاریخی مان یا با ادمهای مطلقا سپید روبرو بوده ایم و یا با شخصیتهای مطلقا سیاه.
این روند که شاید خاصیت این نوع روایتگری یا ناشی از محدودیت های گفته و نگفته باشد که در این عرصه هست، خودآگاه و ناخودآگه از بار دراماتیک و جذابیتهای روایی داستان کاسته و به باورپذیری مخاطب هم لطمه زده است.
اما در مجموعه مختارنامه این اتفاق نیافتاده و مخاطب در فرازهای قابل توجهی با خطاها و پریشانی ها و دیگر مصایب و مشکلات مختار به عنوان یک انسان روبرو می شود؛ اما اتفاق مهم تر این است که این روایت به نحوی و با ارائه تحلیلی درست پیش می رود که باعث نمی شود ارزشها و رشادتها و بزرگی ها و کار عظیمی که مختار در ستاندن انتقام خونهای پاک کربلاییان از قاتلان خوش آشام و رذلشان به انجام رساند، لطمه ببیند و کمرنگ شود.
همه اینها اما در کنار تحلیل روشن و دقیق و هنرورزانه ای که مختارنامه از دوران و جغرافیای آن زمان که منجر به واقعه عاشورا شد ارائه می دهد و بی تردید مهم ترین و ارزشمندترین موفقیت این سریال تلویزیونی پرمخاطب این سالهاست، این مجموعه را مبدل بک دستاورد ملی و دینی در عرصه هنر نمایش و در قابل سریالهای تلویزیونی می کند.
دستاوردی که هنوز و تا سالهای سال باید از آن گفت و یادکرد و به تحلیل و نقد و بررسی اش نشست تا ضمن تعظیم این تلاش مجاهدت گونه در عرصه تصویر، بر خلأ و فقدان مجموعه هایی از این دست و آفرینش های هنری در این عرصه هم صحه گذارد و آن را هم به مدیران و مسئولان رسانه ها و هم به هنرمندان و دست اندرکاران این عرصه یادآوری نمود.
محمدرضا محقق
