خبرگزاری حوزه/ یکی از برنامه های ارزشمند و جذاب دیروز در سرای اهل قلم  مراسم رونمایی از کتابی بود با عنوان «سیمای پیامبران در سینمای هالیوود و ایران» نوشته دکتر راضیه یاسینی، عضو هیات علمی پژوهشگاه فرهنگ، هنر و ارتباطات، که با حضور دکتر محمد علی رجبی، پژوهشگر فلسفه هنر و زیبایی شناسی و بیچرانلو مدیر گروه سینما و تلویزیون پژوهشگاه فرهنگ، هنر و ارتباطات شامگاه دیروز در محل سرای اهل قلم برگزار شد.

این کتاب که با موضوع بررسی و نقد و تحلیل موضوع حضور و ظهور و بروز سینماورزانه پیامبران الهی در سینمای آمریکا و به ویژه هالیوود به عنوان جریان مسلط و گفتمان اصلی حاکم بر سینمای آمریکا و جهان تحقیق و تألیف شده است به چگونگی تصویر پردازی شخصیت های مقدس به طور کلی و به طور خاص پیامبران در سینمای هالیوود  و ایران می پردازد، و نگاه نویی در حوزه سینما دارد.

از جمله ویژگی های مهم این کتاب می توان به مواردی همچون تنزیه محور بودن پژوهش های این کتاب در حوزه درک معارف انبیا و تطبیق آن با موضوع فیلمهای سینمایی هالیوودی و ایرانی، توجه به تفاوتهای اندیشه هنر مسیحی و اسلامی و از جمله مهم ترین آنها فرق میان هنر و نگاه زمینی با نگاه آسمانی در دو آیین مسیحیت و اسلام و نیز بررسی تطبیقی در مجموعه فیلمهای سینماییِ هالیوودی از منظر توجه آنها به متن زندگی و محورهای عرفانی و فرهنگی و اخلاقی سیره و صورت زندگی انبیا و قدیسان دینی اشاره نمود.

ارائه معیارهایی برای علاقمندان به تصویرگری انبیا در سینما

در این برنامه بیچرانلو یا یادآوری این نکته که حدود سه دهه است که در فضای تولیدات تصویری و به طور خاص سینما در کشور ما  مباحث گوناگونی درباره چگونگی تصویرپردازی از شخصیت های مقدس و به ویژه پیامبران و امامان در جریان است یادآوری نمود که:

در این کتاب یاسینی با نگاه نو که برگرفته از نگاه جاری بوده که در حوزه هنرهای تجسمی و هنرهای اصیل ایرانی و اسلامی  مطرح شده، متر و معیاری را برای سینماگران، علاقه مندان و  کسانی که می خواهند تولیدات تصویری در حوزه تاریخ مقدس یا تصویر پردازی از شخصیت های مقدس داشته باشند را ارایه می دهد.

این معیار تشبیه گرایی است . در تنزیه گرایی نگاه به شخصیت های مقدس به عنوان شخصیت های فرازمینی مطرح است و در تشبیه گرایی تصویری زمینی از شخصیت های مقدس ارایه می شود و از این جهت به دلیل حساسیت های این موضوع و بحث هایی که حول فیلم رستاخیز ظهور و بروز پیدا  کرده یا در آینده با نگاه خاصی که با  اکران فیلم محمد رسول الله(ص)  به وجود می آید؛ تصور می کنم این بحث تا مدت ها در جامعه ما به آن پرداخته خواهد شد.

نمایه ای از ابعاد مختلف شمایل انبیا در سینمای هالیوود

در این مراسم رجبی پژوهشگر فلسفه، هنر و زیبایی شناسی  نیز با اظهار خرسندی از اینکه کتابی با ویژگی هایی ارزشمند در این حوزه رونمایی می شود گفت این کتاب با تفکری مستقل نوشته شده و موضوعی دارد که معمولا کمتر به آن پرداخته شده است. دکتر یاسینی هنرمند بسیار متبحری در حوزه نگارگری و نقاشی هستند و علاقه وی به مسائل پژوهشی باعث شده که به سمت بحث هایی بروند که هم جنبه نظری داشته باشد و در سویی دیگر صورت های ظاهری که متناسب با بحث نظری است؛ در این کتاب مورد بررسی قرار بگیرد.

دلیل نام گذاری این کتاب با عنوان شمایل انبیا در سینمای هالیوود و ایران این است که شمایل بیان کننده یک وضع کامل از صورت، تفکر، اعتقادات و همه جوانبی است که یک دور از تاریخ به خودش دیده است که معنای عام آن را در نظر گرفته می شود اما در صورت معمول و اصطلاحی به شمایل های مقدس  گفته می شود که در‌آن چهره انبیا و اولیا کشیده می شود.

در ادبیات ما نظامی و فردوسی در مقابل شمایل، واژه  پیکر را به کار می بردند که به نوعی صورت خیالی هنرمند است و با این صورت می توان بنیاد اندیشه خیالی هنرمند را در  هر دوره از تاریخ را متوجه شد.

از امت واحده تا غفلت از وحدت حق محور

شمایل در طول تاریخ خود به معنی عام به نظر می رسد که چند بار تغییر کرده است. در نخستین دوره که به اعتقاد مسلمانان با نام امت واحده یاد می شود؛ شمایل نمادی است از انسان کامل که در صورت انبیا و اولیا بروز پیدا می کند و در دومین دوره با غفلتی که از وحدت حق می کند در دوره اساطیری شمایل باز هم صورت حقی اما با مظاهر انسانی ظهور پیدا می کند و همه الهه گونه ها شمایل های دوره اساطیری هستند.

در سومین  صورت که متافیزیک است بشر شمایلی را ارایه می دهد  که بر مبنای عقل است و به این ترتیب رابطه ها را با عالم ملکوت قطع می کند، اما باز هم به عقل رجوع می کند. در عصر رنسانس یا به قول هگل، رمانتیسیسم انسان محور و مدار شمایل می شود و تمام خواهش های نفسانی و انسانی بر آن ها غلبه پیدا می کند.

عصر دینی و شمایل انسان کامل در وجود انبیا و امامان(ع)

رجبی در ادامه با اشاره به عصر دینی گفت: در این دوره؛ این شمایل در صورت انسان کامل که مظهر  و تمام کننده آن ها پیامبران و امامان و قدیسان هستند، نمودار می شود و نقش آن ها در چهار دوره این است که رابط میان انسان و آنچه که انسان در جست و جوی آن است، به حساب می آیند و تفاوتی ندارد که این گمشده نفس اماره باشد یا خدای تعالی و این شمایل ها واسطه هستند. در دوره دینی شمایل دارای تقدسی می شوند و انسان ها آن ها را زنده و واسط می دانند.

وی با بیان این که در دوره جدید شمایل، نفس اماره انسانی شده، گفت: هنگامی که ژان پل سارتر می گوید:" من خویشتن خویش را خویش هستم" یعنی خودم خدای خودم هستم  و در واقع یک امر متعالی را نفی می کند و به امر متعالی وجود خود توجه می کند. تفاوتی که در فرهنگ دینی است این است که شمایل باید صورتی کمال یافته داشته باشد و جزیی نباشد و انسان کامل باید نمونه و اسوه ای از اراده الهی و یک صورت انسانی باشد و جمع اسما و صفاتی شود که خداوند اراده کرده است.

تنزه گرایی مبنای پژوهش های این کتاب بود

یاسینی، نویسنده کتاب در این نشست گفت: از ابتدای تالیف این کتاب مبنایی را بر اساس تنزیه گرایی و تشبیه گرایی برای خود تعریف کردیم. این بیس کار ما بود وهمین بازنمایی شخصیت های مقدس در هنر سینما و اهمیتی که این بازنمایی در هویت دینی و مذهبی دارد در این اثر مورد بررسی قرار گرفت.

برای پرداختن به موضوع شمایل نگاری در حوزه سینما مبنایی را فرض کردیم بر اساس دو رویکرد اولیه که تنزیح گرایی و تشبیه گرایانه بود و این که در آثاری که ساخته شدند شخصیت ها و شمایل پیامبران تنزیح است یا تشبیه و بر همین اساس پنج نمونه از فیلم هایی که در هالیوود و پنج نمونه از فیلم هایی که در ایران ساخته شده بود؛ انتخاب کردیم.

حرکت از متن فیلم های سینمایی به بطن حقیقت انبیایی

او گفت به روش نشانه شناسی تلاش کردیم صحنه هایی ازفیلم ها را تحلیل کنیم و در نتیجه با  این تحلیل ها می خواستیم به این نتیجه برسیم که غلبه نگاه فیلم ساز تنزیه گرایانه است یا تشبیه گرایانه؟ وجه تمایز این کتاب با آثاری که تا کنون با موضوع شمایل نگاری انبیا به رشته تحریر درآمده است این است که هر کدام از آن ها به بحث شمایل نگاری ما پرداختند اما غالب این اثار به موضوع روایت گری  اشاره می کند اما  این  کتاب به طور مشخص به موضوع شمایل پیامبران و تعریف شمایل نگاری در سینما  پرداخته شده و تلاش  شده لایحه های باطنی که از پیامبران الهی در فیلم ها به تصویر کشیده شده را ترسیم کند.

هنرهای تجسمی مسیحی، زمینی ولی هنرهای اسلامی، آسمانی­اند

نویسنده کتاب « سیمای  پیامبران در سینمای هالیوود و ایران» نیز یادآوری کرد که برای روایت دقیق و پژوهش محور بودن این کتاب، آثاری که در حوزه هنرهای تجسمی بودند را مورد بررسی قرار دادیم. در این بررسی شمایل هایی که رویکرد تنزیه گرایانه داشتند و نگاهشان به سینما جلوه ملکوتی و آسمانی از پیامبران  بود تا  آثاری که تصویری زمینی از پیامبران ارایه می دادند یک به یک تحلیل شدند و در نتیجه مشخص شد در تحقیقات هنرهای تجسمی مسیحی رویکرد زمینی غالب است اما در هنرهای اسلامی و ایرانی این اتفاق رخ نداده و آن  به دلیل تفاوت های مبنایی است که  در حوزه نگارگری  هنر اسلامی و مسیحی وجود دارد.

گامی برای شناخت بهتر مقاصد فرهنگی اهالی هالیوود

تألیف کتابهایی همچون « سیمای  پیامبران در سینمای هالیوود و ایران» می تواند گام موثری در بازشناخت بهتر تاریخ سینما در حوزه تصویرگری سیره و سیمای انبیای الهی خاصه در سینمای آمریکا و هالیوود باشد و از این رهگذر بتواند تصویر و تصور درستی نسبت به آنچه در جریان مسلط سینمایی در طول تاریخ هنر هفتم رخ داده برای مخاطبان و به ویژه پژوهشگران دینی و هنرمندان عرصه سینما به دست دهد.

اینکه خواسته و مقصودی که اهالی هالیوود و گفتمان های سیطره یافته بر جهان سینما از قبل تصویرگری انبیا و قدیسان دنبال می کنند، چیست و برای چه مقاصد فکری و فرهنگی و چه نوع جهت دهی به ذهن مخاطب به ساخت و ارائه این آثار دست می زنند.