به گزارش خبرگزاری «حوزه»، تحقیر، ذلت و توهین دارای عواملی است که آیت الله العظمی مکارم شیرازی در کتاب گفتار معصومین(ع) 2 به بیان آن پرداخته است.

* عامل تحقير، ذليل و توهين

حضرت على (عليه السلام) مى فرمايند: «أَزْرى بِنَفْسِهِ مَنِ اسْتَشْعَرَ الطَّمَعَ، وَرَضِىَ بِالذُّلِّ مَنْ كَشَفَ عَنْ ضُرِّهِ، وَهانَتْ عَلَيْهِ نَفْسُهُ مَنْ أَمَّرَ عَلَيْها لِسانَهُ/ هر كس طمع در درون داشته باشد خود را حقير كرده، و كسى كه ناراحتى هايش را فاش كند به ذلت خويش راضى شده، و كسى كه زبانش را بر خود امير كند شخصيت خود را پايمال كرده است».

قيمت و ارزش هر انسانى را خودش تعيين مى كند نه جامعه. جامعه همان قيمتى كه انسان روى خود مى گذارد تعيين مى كند، لذا انسان نبايد خود را ارزان عرضه كند.

با ذكر اين مقدّمه، در حديث فوق سه نكته قابل ذكر است: يكى اينكه عامل تحقير انسان چيست و چگونه انسان خود را تحقير مى كند؟ دوم اينكه چگونه انسان خود را ذليل مى كند و عامل ذلّت چيست؟ و سوم اينكه عامل اهانت انسان چيست و چگونه انسان خود را تحقير مى كند؟

1. عامل تحقير انسان

«أزرى» يعنى عيب نهادن، تحقير كردن و پست شمردن. كسى كه در باطنش طمع داشته باشد خودش را تحقير كرده است. طمع حقارت مى آورد، شخصى كه طمع دارد در مقابل ثروتمندان و اغنياء خضوع مى كند و خودش را كوچك مى كند و در انظار مردم تحقير مى شود؛ در نتيجه جامعه هم بر اساس قيمت گذارى خود او برايش ارزش قائل مى شود.

روايات در باب طمع فراوان است: ابوحمزه ثمالى از امام باقر (عليه السلام) نقل مى كند كه مى فرمايند: مردى نزد رسول خدا (صلى الله عليه وآله) آمد و گفت: «عَلِّمنى يا رَسُولَ الله شَيْئاً، فَقالَ (صلى الله عليه وآله): عَلَيْكَ بِالْيَأْسِ مِمّا فى أَيْدِى النّاسِ فَإنَّهُ الْغَنِىَ الْحاضِرُ، قالَ: زِدْنى يا رَسُولَ اللهِ قالَ: إيّاكَ وَالطَّمَعَ فَإنَّهُ الْفَقرُ الْحاضِرُ/ عرض كرد: اى پيامبر خدا چيزى به من تعليم كن. پيامبر (صلى الله عليه وآله) فرمود: از آنچه در دست مردم است نااميد باش كه بى نيازى آماده همين است. گفت: اى پيامبر خدا بيشتر برايم بگو: فرمود: از طمع پرهيز كن كه نيازمندى آماده همين است».

همچنين امام على (عليه السلام) فرموده اند: «ثَمَرَةُ الطَّمَعِ الشِّقاءُ; نتيجه طمع بدبختى است».

امام هادى (عليه السلام) در حديثى مى فرمايند: «اَلطَّمَعُ سَجِيَّةٌ سَيِّئَةٌ; طمع، خصلتى زشت است».

امام كاظم (عليه السلام) به هشام فرمود: «از طمع بپرهيز و به آنچه مردم دارند، چشم داشتى نداشته باش، چشم داشت به مخلوق را در خود بميران زيرا طمع، كليد هر خوارى است و عقل را مى دزدد و انسانيّت را مى دَرَد و آبرو را مى آلايد و دانش را از بين مى برد».

طمع ممدوح و نيكو هم داريم كه قرآن درباره آن مى فرمايد: «(تَتَجَافى جُنُوبُهُمْ عَنِ الْمَضاجِعِ يَدْعُونَ رَبَّهُمْ خَوْفاً وَطَمَعاً...); پهلوهايشان از بسترها دور مى شود (و شبانگاه به پا مى خيزند و رو به درگاه خدا مى آورند) و پروردگار خود را با بيم و اميد مى خوانند».

امام سجّاد (عليه السلام) در دعايش عرض مى كند: «إذا رَأَيْتُ مَوْلاىَ ذُنُوبى فَزِعْتُ، وَإذا رَأَيْتُ عَفْوَكَ طَمِعْتُ; سرورم چون به گناهان خود مى نگرم بيمناك مى شوم و چون به بخشش تو مى نگرم، طمع مى بندم».

2. عامل ذلالت انسان

فرمود كسى كه دردش را براى همه مى گويد و داد مى زند خودش را ذليل مى كند. انسان با شخصيت مسائلش را حفظ مى كند و دردهايش را براى ديگران بيان نمى كند.

نقل مى كنند كه شخصى دندانش درد مى كرد و از شدت دندان درد داد و بيداد مى كرد و آه و ناله اش همه جا پيچيده بود. شخصى به او گفت: چقدر كم طاقتى؟ من سه سال است كه بينايى خود را از دست داده ام اما به احدى نگفتم.

على (عليه السلام) مى فرمايد: «رَضِىَ بِالذُّلِّ مَنْ كَشَفَ عَنْ ضُرِّهِ; كسى كه از گرفتارى خود پرده بردارد، به خوارى تن داده است».

3. عامل توهين انسان

فرمود اگر زبانش را امير خود كند به خود توهين كرده و خودش را ارزان فروخته است. خوشا به حال كسى كه اختيار زبانش در دست اوست كه در اين صورت مى تواند از آن بهره هاى فراوان ببرد.

در حديثى على (عليه السلام) فرموده است: «اَللِّسانُ ميزانُ الإنسانِ; زبان، وسيله سنجش انسان است».

و همان حضرت مى فرمايند: «إذا أصْبَحَ ابنُ آدَم فإنَّ الأعْضاءَ كُلَّها تُكَفِّرُ اللِّسانَ فَتَقولُ: إتّقِ اللهَ فِينا فإنَّما نحقُ بِكَ، فإنِ اسْتَقَمْتَ استَقَمْنا وإنِ اعْوَجَجْتَ اعْوَجَجْنا; چون آدمى صبح كند، همه اندام ها در برابر زبان كرنش كرده و مى گويند: تقواى الهى را درباره ما رعايت كن، زيرا ما به تو بستگى داريم، اگر راست باشى، راست هستيم و اگر كج شوى، ما نيز كج مى شويم».

امام على (عليه السلام) از رسول خدا (صلى الله عليه وآله) نقل مى كند كه فرمود: «لاَ يَسْتَقِيمُ إِيمَانُ عَبْد حَتَّى يَسْتَقِيمَ قَلْبُهُ. وَ لاَ يَسْتَقِيمُ قَلْبُهُ حَتَّى يَسْتَقِيمَ لِسَانُهُ، فَمَنِ اسْتَطَاعَ مِنْكُمْ أَنْ يَلْقَى اللّهَ تَعَالَى وَ هُوَ نَقِيُّ الرَّاحَةِ مِنْ دِمَاءِ الْمُسْلِمِينَ وَ أَمْوَالِهِمْ، سَلِيمُ اللِّسَانِ مِنْ أَعْرَاضِهِمْ، فَلْيَفْعَلْ; ايمان هيچ بنده اى درست نشود، تا آنكه دلش درست شود و دلش درست نشود، تا آن گاه كه زبانش درست شود. بنابراين هر كس از شما كه مى تواند با دستى نيالوده به خون و اموال مسلمانان و زبانى سالم از ريختن آبرو و حيثيت ايشان خداوند را ديدار نمايد، بايد چنين كند».

رسول خدا (صلى الله عليه وآله)فرموده اند: «سَلامَةُ الإنسانِ فى حِفْظِ اللِّسانِ; سلامت انسان، در نگهدارى زبان است».

و از على (عليه السلام) روايت شده است كه: «مَنْ حَفِظَ لِسانَهُ سَتَرَ اللهُ عَوْرَتَهُ; هر كه زبانش را نگهدارد، خداوند عيبش را بپوشاند».

و همان حضرت فرموده است: «اَللِّسانُ سَبُعٌ، إنْ خُلِّىَ عَنْهُ عَقَرَ; زبان، درنده است اگر رها شود، گاز مى گيرد».

منبع: کتاب گفتار معصومين(عليهم السلام) ، جلد ۲/ آيت الله العظمي مكارم شيرازي