خبرگزاری «حوزه» شيخ صدوق مي نويسد: «مأمون عباسی انديشمندان سطح بالاي هر فرقه را در مقابل امام (ع)قرار مي داد تا حجت آن حضرت را به وسيله آنان از اعتبار بيندازد و اين به جهت حسادت  او نسبت به امام و منزلت علمي واجتماعي ایشان بود؛ اما هيچ كس با آن حضرت رو به رو نمي شد، جز آن كه به فضل او اقرار كرده و به حجتي كه از طرف امام (ع)عليه او اقامه مي شد، ملتزم مي گرديد.آیت الله محسن فقیهی، عضو جامعه مدرسین و از اساتید حوزه علمیه قم  در گفت گو با خبرگزاری «حوزه»  ویژگی ها، مناظرات، شیوه تبلیغی و...امام رضا (ع)  را تشریح کرد.

چرا به امام رضا (ع) عالم آل محمد (ص) مي گويند؟

از اعتقادات ما این است که ائمه معصومين (ع) همه  نور واحد هستند و همه عالم آل محمد(ص) بوده اند. اما اين كه امام رضا (ع) در بين ائمه طاهرین (ع) به اين لقب ممتاز شده اند، به لحاظ خصوصيات زماني و مكاني خاص ايشان است؛ زیرا امام (ع) در زمانی زندگي مي كردند که فرقه ها و مکتب های مختلف علمی با مشرب های مختلف، ظهور و بروز داشتند. اما حضرت با وجودآن همه آراء مختلف علمی، توانستند معارف بلند توحيدي، فقهي، کلامی و مسائل اجتماعي و به خصوص شناخت خدای متعال و پيامبر (ص) را با حضور درگفتگوهای سنگین علمی با متكلمان يهود و نصارى و فرقه های مختلف کلامی و تمام كساني كه در آن زمان در جهان اسلام يك خط فكرى ‏داشتند به ویژه در عصر مأمون عباسی براي مردم و همه جامعه بشری تبيين نمايند که بخشی از این معارف ارزشمند در کتاب گرانسنگ «عيون اخبارالرضا » ذكر شده است.

شيخ صدوق دراين باره مي نويسد: «مأمون عباسی انديشمندان سطح بالاي هر فرقه را در مقابل امام (ع)قرار مي داد تا حجت آن حضرت را به وسيله آنان از اعتبار بيندازد و اين، به جهت حسادت  او نسبت به امام و منزلت علمي واجتماعي او بود؛ اما هيچ كس با آن حضرت رو به رو نمي شد، جز آن كه به فضل او اقرار كرده و به حجتي كه از طرف امام (ع)عليه او اقامه مي شد، ملتزم مي گرديد.

در این رابطه روایتی است که امام کاظم (ع) به فرزندان خود می فرمودند:اين برادر شما على، عالم آل محمد(ص) است، مسائل خود را از وى بپرسيد، مطالب او را نگهدارى كنيد، من از پدرم جعفر بن محمد شنيدم مكرر مى گفت: عالم آل محمد (ص)، در صلب تو است؛ كاش من او را مى ديدم، وى با اميرالمومنين (ع) هم نام است و  نام او علی  خواهدبود.

اين لقب را كه امام كاظم (ع) به ايشان دادند، از آن جهت بود كه حضرت، عصر و زمان امام رضا (ع) را مي ديدند و مي دانستند، مأمون عباسی فرد عالمي است و مي خواهد از طريق علمي با امام مقابله كند و امام رضا (ع) با علمشان جلوی او و انحرافات مسلمانان را خواهند گرفت و در عين حال باعث رشد اسلام مي شوند.

سیره تبلیغی امام رضا (ع) به چه شیوه ای بود؟

  هر يک از انبیاء الهی و ائمه اطهار براي تبلیغ  دین، روش خود را بر مبناي شرايط جامعه منطبق می کردند. در حقيقت پيامبر و امام به سلاحی مجهز مي شدند که طاغوت زمان به آن سلاح مسلط و مجهز بود. آنان از ابزاري استفاده مي کردند که در بين جامعه رواج داشت.

  مثلاً در زمان حضرت موسی (ع)، ساحران و جادوگران زیادی بودند. لذا حضرت موسی (ع) در مقابله با ساحران زمان به اذن خداوند، عصا را به اژدها تبدیل کردند و به مبارزه با طاغوت پرداختند. و همچنین با عصای خویش رود نیل را شکافت تا امت را نجات دهد.

در عصر پیامبر خاتم (ص)، ادبیات و سخنرانی ادبی بسیار مهم بود. قرآن کریم، به عنوان معجزه جاودان برپیامبر (ص)نازل مي شود که بسیار بليغ، فصيح و بي همتاست که نه تنها منکرین آن عصر، بلکه همه قرون و اعصار را به مبارزه می طلبد.

درزمان حضرت رضا (ع) نیزفرقه هاي مختلف فکري به تبليغ اعتقاد و سيره خود مي پرداختند. مأمون عباسي به عنوان خليفه وقت، دو زبان ايراني و یونانی که دو کشورصاحب تمدن بودند را  آموخته بود. براین اساس امام رضا (ع) نیز در مناظرات و گفت‌و‌گوهای خود با زبان و واژگان همان افراد صحبت می کرد. بنابراین ازمهمترین عوامل موفقیت امام رضا(ع) در مناظره ها، می توان به آشنایی ایشان با زبان های مخاطبان مختلف اشاره کرد.

یکی دیگر از اصول موفقیت امام رضا(ع) در تبلیغ، آشنا بودن به مبانی فکری طرف مقابل، توجه به اعتقادات، وتکیه بر مشترکات مورد قبول در مناظره با افراد و گروه های مختلف بود. مثلا امام رضا (ع) در گفت‌وگو با جاثلیق مسیحی برای اثبات پیامبری حضرت محمد(ص) از کتاب انجیل مطالبی می آورد و سپس اوصافی را که در تورات و انجیل برای پیامبر ذکر شده از زبان قرآن نیز نمونه هایی بیان می کرد. و همچنین در مواجهه با سران ادیان و مذاهب مختلف بر اساس آیات و روایات مورد توافق بحث می کردند و در مناظره با سایر ادیان نیز برنکات مشترک احتجاج می‌فرمودند؛ بدین ترتیب آنان مقهور تسلط کامل امام(ع) برمبانی معرفتی خود می گشتند؛ به نحوی که شهادت به برتری دین مبین اسلام می دادند. بنابراین مبلغ هر قدر به اعتقادات مخاطبان، آشنایی بیشتری داشته باشد، عمیق‌تر و راحت‌تر می‌تواند در تفکرات و اندیشه های آنها نفوذ یابد.

شیعیان نسبت به امام رضا(ع) چه وظایفی دارند؟

همه ما در برابر ائمه معصومین (ع)، وظایفی بر عهده داریم که برحسب روایات زیادی در روز قیامت باید پاسخگوی وظایفمان باشیم از جمله:

شناخت ومعرفت

شناخت امامان(ع) یکی از خصوصیات بارز مذهب تشیع است؛ و جزو اولین وظیفه ما در قبال اهل بیت(ع) است. وکسی که امامان خود را نشناسد، نمی تواند مطیع و پیرو آنان باشد. چون اطاعت از امام، فرع برشناخت است. واین موضوع در روایت آن قدر مهم جلوه داده شده، که اگر کسی امام زمان(ع) خود را نشناسد و بمیرد، به مرگ جاهلیت مرده است.

حضرت علي(ع) مي فرمايند: هر شخص از شما که در بستر خويش بميرد، در حالي که به طور شايسته، معرفت به خدا، پيامبر و اهل بيت (ع) را داشته باشد، شهيد از دنيا رفته و اجر و پاداش او بر خداست و ثواب اعمال شايسته اي را که قصد انجام آن را داشته است مي برد، و نيتش جانشين ضربات شمشيرش قرار مي گيرد.

اطاعت از اهل بیت(ع)

مسلما اگر كسى شناخت لازم و كافى از اهل بيت‏(ع) داشته باشد، اطاعت از آنان را بر خود لازم مى‏داند و هر اندازه، نسبت به اوامر آنان مطیع باشد، به همان اندازه، محبوب آنان می شود. امام رضا (ع) مى‏فرمايد: « اللهم انى اسئلك حبك وحب من يحبك والعمل الذى يبلغنى حبك اللهم اجعل حبك احب الى من نفسى واهلى ومن الماء البارد؛ خدايا! از تو آن عملى را مسألت مى‏كنم كه حب تو را به من برساند». بنابراين يكى از راه‏هاى عملى وصول به «حب»، اصل عمل و اطاعت است.

امام صادق(ع) می فرماید: «اِنّ اللّه وَجب علیکم حبّنا و موالاتنا و فَرَض علیکم اِطاعتنا» به راستی که خداوند دوستی و موالات ما را واجب کرد و اطاعت ما را فرض گردانید.

زیارت ائمه (ع)

زيارت، از مصاديق بارز مودت و بهترين راه براي ایجاد و تقويت محبت قلبي است. در واقع  نشانه‌ي وفاداري صادقانه‌ و اعلان بيزاري از دشمنان اهل بيت (ع) می باشد.

 امام رضا (ع) فرمود:« ان لکل امام عهدا فی عنق اولیائه و شیعته و ان من تمام الوفاء بالعهد و حسن الاداء زیارة قبورهم. » .برای هر امامی عهد و پیمانی برگردن دوستان و پیروان اوست و از نشانه های وفای کامل به این عهد و پیمان، زیارت قبر امامان(ع) است .

اعلام برائت و بيزاري ازدشمنان اهل بيت(ع) و اعلان وفاداري به مكتب اهل بيت (ع)  نیز از آداب زیارت است.

امام هادي (ع) در زيارت شريف «جامعه كبيره» مي فرمايند: «برئت الي الله عزوجل من اعدائكم و من الجبت و الطاغوت و الشياطين و حزبهم الظالمين؛ به درگاه خداي عزوجل ازدشمنان شما بيزارم همچنين از جبت و طاغوت و از شياطين و حزب ستمكار آنان». تبرّي از دشمنان خدا و اهل بيت عصمت و طهارت، از فروع دين و از ضروريات مكتب راهگشاي اماميّه است

زیارت عارفانه

در زیارت معصومین(ع) یک قید مهم وجود دارد و آن زیارت آگاهانه و عارفانه است یعنی انسان باور کند که امام منصوب از سوی خدا و اطاعتش،  اطاعت از خداست واطاعت از امام را، خدای متعال برای همه واجب کرده است.

در امالی صدوق آمده که از امام صادق (ع) پرسیدند، عارفاً بحق الامام یعنی چه؟

حضرت(ع) در جواب سؤال می فرمایند: نوه ی من در آینده در سرزمین خراسان و در شهری که به آن طوس می گویند، کشته خواهد شد. هر شخصی او را زیارت کند در حالی که عارف، به حقش باشد روز قیامت من دست او را می گیرم و داخل بهشت می کنم، اگر چه از گناهکاران باشد. حمزه بن حُمران می گوید: گفتم فدای تو شوم عرفان و شناخت حق او (امام رضا (ع) ) چیست ؟ امام صادق (ع) فرمودند: اینکه بداند امام واجب الاطاعت است، غریب است (در زمان خودش)، شاهد و گواه است (بر خلق). هرانسانی که با این اعتقاد برود به زیارت امام (عارفاً بحقه) عارف به حق امام است و خداوند تعالی به او پاداش 70 هزار شهید از شهدایی که بین یدی رسول الله و به فرمان رسول خدا به جنگ با کفار رفتند و شهید شده اند را به او می دهد.

البته اگر زائر، بتواند زیارتش را با تمام کمال حفظ کند، قطعا وعده شفاعت درباره وی محقق می شود ولی اگر (بواسطه گناهانش) نتوانست آن را حفظ کند، قاعدتاً مستحق شفاعت نیست.

توسل و استغاثه به اهل بيت (ع)

با تمسک به آیه شریفه «يَا أَيُّهَا الَّذِينَ آمَنُوا اتَّقُوا اللَّهَ وَابْتَغُوا إِلَيْهِ الْوَسِيلَةَ» توسل به اهل بيت (ع) ، از سيره دائمي بزرگان و علماي شيعه بوده است.و در طول حیات شان همیشه به وجود مقدس چهارده معصوم (ع) متوسل مي شدند و از ساحت آنان در نزد خدا طلب شفاعت می کردند؛ «يا وجيهاً عند الله اشفع لنا عند الله» و حضرات  معصومين (ع)را بهترین وسيله و حلقه رابط ميان خود و خداوند متعال مي دانستند.

با تشکر از اینکه وقت گرامیتان را در اختیار خبرنگار خبرگزاری حوزه قرار دادید.