به گزارش خبرگزاری «حوزه»، حجت الاسلام والمسلمین مبلغی ، در کرسی آزاداندیشی نقد و مناظره «حکمت و علت در استنباط حکم»، که در سالن شهید مطهری مجتمع آموزش عالی فقه(حجتیه) برگزار گردید، با اشاره به تفاوت علت و حکمت، اظهار کرد: تا زمانی که از حیث وقوع، بقاء، وجود و عدم، علت موجود باشد، حکم شرعی نیز باقی است، بر خلاف حکمت که وظیفه استنباطی برای فقیه به همراه نمی آورد.

وی با بیان این که نگاه بیشتر فقهای شیعه و اهل سنت آن است که حکمت، قابلیت برای اثبات احکام ندارد، افزود: مرحوم نائینی، در مقام تفرقه معتقد هستند که حکمت از حیث ثبوتی قابلیت حمل بر فعل مکلف را ندارد، چون مصادیق آن قابل تمییز دادن نیست.

رئیس دانشگاه مذاهب اسلامی، با اشاره به تفاوت جنس حکمت و علت، اذعان نمود: جنس حکمت، منفعت و مصلحت است، اما جنس علت، منفعت و مصلحت نیست. چرا که ماهیت علیت آن موجب مجزی بودن و عدم وابستگی آن به مصلحت می گردد.

حجت الاسلام والمسلمین مبلغی اضافه نمود: حکمت بر اساس نص، معنا پیدا می کند، ولی در علت، تنها در مورد نص معنا پیدا نمی کند و می تواند به غیر آن سرایت کند.

در ادامه،  حجت الاسلام والمسلمین سعدی ، با اشاره به نقش علل و حکمت های احکام در استنباط احکام، اظهار کرد: فقه اهل سنت، با کمبود نص در وقایع روز مواجه شد و از آن رو به مدیریت غیرمنصوص رو آورد، بر خلاف فقه امامیه که قاعده منع الخلو را مطرح کردند که بر اساس آن، هیچ واقعه ای نیست که حکم آن در روایات و نصوص بیان نشده باشد.

وی با بیان این که تفاوت بین حکمت و علت، نسبی است و در جایی ویژگی حکمی می تواند هم علت و هم حکمت باشد، اذعان نمود: قاعده "کل ما حکم به العقل، حکم به الشرع" یکی از قاعده نقلی معروف ماست که جای این مناقشه است که اگر عقل به موضوعی حکم دارد، چه احتیاجی به تثبیت شرعی آن است. خود حکم عقل می تواند وجوب شرعی را برای ما بیاورد.

این فرهیخته حوزوی با بیان این که شهید صدر، سردمدار ادبیات جدید اصولی است، تأکید کرد: باید در مباحث اصولی بازنگری جدید صورت گیرد تا به مباحث روز مانند این که اگر حکومت خواست به اصلاح حکم بپردازد، به همان مبنای اصلاح حکم برای مکلف عمل می گردد یا این که دارای فرآیند خاصی است.

این پژوهشگر حوزوی ادامه داد: امکان فهم مصالح در حوزه معاملات امکان پذیر است، اما در حوزه عبادات جای دقت بسیاری دارد و نمی توان امکان فهم مصالح در این حوزه را داشت.

رئیس دانشکده معارف اسلامی دانشگاه امام صادق(ع)، با اشاره به بحث حرمت ربا، اظهار نمود: "ربا"، دارای مفسده تامه لازم الاجتناب است، اما چگونه بر این مبنا، بحث مستثنیات ربا مطرح می گردد. در حوزه معاملات نیز باید به این مباحث دقت بیشتری اختصاص داد.

حجت الاسلام والمسلمین سعدی با اشاره به این فرمایش امام راحل که اجتهاد باید همگام با زمان و مکان باشد، ابراز کرد: در تبیین مناط حکم، باید دقت بیشتری به خرج داد تا این قاعده را در جای مناسب استفاده کرد، اما نباید آن را در غیر جایگاهش سرایت داد.

وی در پایان، تأکید کرد: برای فهم مصالح مسائل به روز، نیازمند آن هستیم که ضمن دقت بر متن، بر تعامل متن و فرامتن نیز تأکید کنیم تا به غایات احکام شرعی رسیده گردد.