به گزارش خبرگزاری حوزه، حجت الاسلام والمسلمین رضا باقی‌زاده، استاد حوزه و دانشگاه در مطلبی به شش سؤال اساسی درباره زکات فطره پرداخته است که بدین شرح است:

۱) زکات فطره چیست؟

فطره در لغت چند معنا دارد مهمترین آن خلقت و اسلام است.

در اصطلاح: «زکاتی که هر مسلمان برای خود و هر کس که نان خور او محسوب می‌شود به مستحق می‌پردازد.» با توجه به اینکه پرداخت این نوع حق مالی، باعث سلامت جسم(خلقت) و روح می‌شود آن را زکات بدن هم می‌گویند.(شرح لمعه، ج۲، ص۵۷) به معنای افطار هم هست چون روز عید فطر واجب می‌شود.(عروه الوثقی، ج۴، ص۲۰۲) «و هی واجبة اجماعاً من المسلمین»(همان، ص۲۰۱)

شرایط وجوب فطریه:

۱) تکلیف؛ بر بچه و مجنون واجب نیست

۲) غنی؛ بر فقیر واجب نیست

۳) نیت قربت(مسئله ۲۰۲۵ رسالة امام خمینی)

۲) فلسفه و فایده پرداخت زکات فطره چیست؟

چند فلسفه و فایده برای آن ذکر شده است:

۱) مکمل و تمام‌کننده روزه است همان گونه که درود و صلوات بر پیامبر(ص) مکمل و تمام‌کننده نماز است.(من لا یحضره الفقیه، ح۲، ص۱۸۳)

۲) باعث قبولی روزه ماه مبارک رمضان می‌شود.(همان)

۳) موجب حفظ انسان از مرگ در آن سال می‌شود.(کافی، ج۴، ص۱۷۴)

۴) باعث سلامتی جسم و پاک‌سازی روح از رذایل اخلاقی است.

در روایتی در تفسیر «قد افلح من زکیها» آمده است منظور از تزکیه زکات فطره است.(مستدرک وسایل الشیعه، ج۷، ص۱۳۷)

۵) مکمل و تمام‌کننده زکات مال است.(وسایل الشیعه، ج۹، ص۳۱۸)

*۳) زکات فطره به چه چیز تعلق می‌گیرد؟ و چه مقدار باید پرداخت شود؟

گندم، جو، خرما، برنج، کشمش، ذرت یا پول یکی از آن‌ها. شهید ثانی می‌گوید: یجوز اخراج القیمة بسعر الوقت.(شرح لمعه، ج۲، ص۶۰) مقدار آن برای هر نفر یک صاع که تقریبا ۳ کیلو می‌باشد.(همان، ص۵۹)

در این که کدام یک از محصولات را باید بپردازند اختلاف فتوی است:

برخی گفته‌اند قوت غالب منطقه‌ای که زندگی می‌کنیم.

برخی قوت غالب زکات‌دهنده و برخی قوت غالب را شرط نمی‌دانند.(شرح لمعه، ج۲، ص۵۹)

مکارم: خوراک شخصی خود انسان ملاک نیست بلکه خوراک معمول اهل شهر و یا محل ملاک است.(مسئله ۱۷۲۰)

طباطبایی یزدی: و الضابط فی الجنس القوت الغالب لغالب الناس(عروه، ج۴، ص۲۱۸)

آقا ضیاء عراقی: بل الاقوی الاکتفا بقوت غالب البلد لانصراف النص الیه.

خامنه‌ای: قوت غالب لازم نیست.(استفتاء، س۸۸۵)

۴) به چه کسی می‌شود زکات فطره داد؟

به یکی از هشت گروه زیر زکات داده شود:

۱) فقیر

۲) مسکین

۳) مأمور جمع‌آوری زکات

۴) کافر اگر سبب شود به دین اسلام تمایل یابند

۵) خریداری بنده و آزاد کردن آن

۶) بدهکاری که نمی‌تواند قرض خود را بدهد

۷) فی سبیل الله مثل مسجد یا پل یا اصلاح راه

۸) ابن سبیل(مسافری که در راه مانده است)

برخی گفته‌اند مستحب است به فقیر بلکه مسکین بدهند.(زنجانی، توضیح المسایل مراجع، ج۱، ص۱۷۷)

برخی گفته‌اند احتیاط واجب است به فقرا و مساکین.(سیستانی، مکارم، صافی و توضیح المسایل مراجع، ج۲، ص۱۷۷)

طباطبایی یزدی: لا یشترط عدالة من یدفع الیه فیجوز دفعها الی فسّاق المؤمنین نعم الاحوط عدم دفعها الی شارب الخمر و المتجاهر بالمعصیه بل الاحوط العداله‌ ایضا و لا یجوز دفعها الی من یصرفها فی المعصیه. یجوز اعطائها للمستضعفین من اهل الخلاف عند عدم وجود المؤمنین و الاحوط الاقتصار علی فقراء المؤمنین و مساکینهم.(عروه، ج۴، ص۲۲۵)

یستجب تقدیم الارحام، علی غیرهم ثم الجیران ثم اهل العلم و الفضل.(همان، ص۲۲۷)

الاقوی جواز نقلها بعد العزل الی بلد الاخر و لومع وجود المستحق فی بلده الافضل اداءها فی بلد التکلیف بها.(همان، ص۲۲۴ و ۲۲۵)

امام خمینی: خویشان فقیر بر دیگران مقدم، بعد همسایگان فقیر بعد اهل علم فقیر.(رساله امام خمینی، مسئله ۲۰۲۱)

امام خمینی: زکات فطره را نمی‌شود به پدر و مادر داد چون واجب است خرج او را بدهیم.(مسئله ۱۹۴۸)

در نیت قصد زکات کند ولی بگوید هدیه می‌دهم.

امام خمینی، خامنه‌ای، بهجت، فاضل، نوری: صرف زکات فطره در راه نشر معارف دین اشکال ندارد ولی بهتر است آن را به فقیر بدهند.(مسئله ۱۹۲۵ – ۲۰۱۴ و استفتائات آقای خامنه‌ای، س۸۹۳)

به افراد زیر نمی‌شود فطریه داد:

۱) به پدر و مادر

۲) فرزند و نوه

۳) متجاهر به فسق

4) کسی که فقیر نیست

5) کسی که فطریه را در جهت معصیت مصرف می‌کند

6) غیر سید نمی‌تواند به سید فقیر فطریه بدهد.(تحرم فطره غیر الهاشمی علی الهاشمی، عروه، ج۴، ص۲۱۲)

۵) زمان وجوب و پرداخت زکات فطره چه وقت است؟

سید کاظم یزدی: و هو دخول لیلة العید جامعا للشرایط و یستمر الی الزوال لم یصل صلوة العید.(عروه الوثقی، ج۴، ص۲۲۲)

زمان وجوب فطریه غروب شب عید فطر است.(رساله امام خمینی، مسئله ۱۹۹۱)

کسی که نماز عید فطر می‌خواند بنابر احتیاط واجب باید پیش از نماز عید فطریه را پرداخت کند یا جدا نماید ولی اگر نماز نمی‌خواند می‌تواند تا ظهر تأخیر بیندازد. اگر کنار بگذارد نمی‌تواند تصرف کند اگر کنار نگذارد گناه کرده و باید در آینده پرداخت نماید.(خامنه‌ای، بهجت و تبریزی، توضیح المسایل مراجع، ج۲، ص۱۸۲)

فطریه را نمی‌شود پیش از ماه رمضان یا در ماه رمضان به فقیر داد. ولی اگر به فقیر قرض بدهد و بعد از این که بر او واجب شد طلب خود را بابت فطره حساب کند مانعی ندارد.(رساله امام خمینی، مسئله ۲۰۲۵)

سید کاظم یزدی: لا یجوز تقدیمها علی وقتها فی شهر رمضان علی الاحوط ... نعم اذا اراد ذلک اعطی الفقیر قرضاً ثم یحسب عند دخول وقتها(عروه الوثقی، ج۴، ۲۲۳)

۶) فطریه مهمان به عهده چه کسی است؟

امام خمینی: فطره مهمانی که پیش از غروب شب عید فطر با رضایت صاحبخانه وارد شده و نان‌خور او حساب می‌شود بر او واجب است ولی اگر بعد از غروب بیاید هر چند افطار کند بر صاحبخانه واجب نیست.(رساله، مسئله ۱۹۹۵)

فاضل: به مجرد صرف یک افطاری نان‌خور او نیست لذا بر میزبان واجب نیست.

صافی: اگر شب عید فطر افطار کرده اگر چه نان‌خور او حساب نشود بر صاحبخانه واجب است.

مکارم و زنجانی: شب عید نان‌خور شده(یعنی تصمیم دارد مدتی نزد او بماند) بر صاحبخانه واجب است.

سیستانی: نان‌خور هر چند موقتاً، بر صاحبخانه واجب است.

اگر میزبان فطریه را ندهد بر مهمان واجب نیست.

اگر مهمان خودش بدهد از صاحبخانه ساقط نمی‌شود.

سید کاظم یزدی: کل من وجبت فطرته علی غیره سقطت عن نفسه و ان کان غنیاً(عروه الوثقی،‌ج۴، ص۲۰۸)

شهید ثانی: و المعتبر فی الضیف و شبهه صدق اسمه قبل الهلال و لو بلحظةٍ(شرح لمعه، ج۲، ص۵۸)

مشهور گفته‌اند: اگر پدری زکات فطره را ندهد زن و فرزند لازم نیست فطره بدهند.

سیستانی و مکارم: احتیاط واجب آن است که اگر می‌توانند خودشان فطره را بدهند.(مسئله ۲۰۰۶)

خامنه‌ای: ملاک این است که مهمان نان‌خور صاحبخانه باشد خوردن افطاری هیچ تأثیری ندارد.(استفتاء، مسئله ۸۸۸)