به گزارش خبرگزاری حوزه، دفتر تبلیغات اسلامی حوزه علمیه قم در بدو پیروزی انقلاب اسلامی به فرمان حضرت امام خمینی(ره) تشکیل گردید و از آغاز پیروزی شکوهمند انقلاب اسلامی (۱۶ اردیبهشت ماه ۱۳۵۸ ه. ش) تاکنون با افزایش مستمر توانایی های خود و با ایفای نقش واسط میان حوزه‌های علمیه، نظام و نهادهای مردمی تلاش برای رفع نیازهای دینی و فرهنگی، جایگاه ویژه ای در میان سازمان های متولی فعالیت های فرهنگی کشور پیدا کرده است.
به مناسبت سالروز تأسیس دفتر، حجت‌الاسلام والمسلمین علی مخدوم، مدیرکل حوزه ریاست دفتر تبلیغات اسلامی در گفت‌وگویی تفصیلی با خبرنگار حوزه نیوز به تبیین اهداف، سیاست ها و برنامه‌های این نهاد انقلاب پرداخته است که مشروح آن از منظرتان خواهد گذشت:
حوزه نیوز: دفتر تبلیغات حوزه علمیه قم چه رسالتی داشته و اساسا چه ماموریتی دارد؟
من ابتدا یک تاریخچه مختصری را یادآوری کنم و بعد نکاتی را که فرمودید پاسخ دهم. دفتر تبلیغات جزو اولین نهادهای انقلابی است که پس از پیروزی انقلاب اسلامی و به فرمان حضرت امام(ره) شکل گرفت. شکل‌گیری اولیه دفتر تبلیغات نه تنها با فرمان امام(ره) بلکه یک نکته بسیار جالب و افتخارآمیز دفتر این است که با هزینه اولیه مستقیم از جانب حضرت امام(ره) شکل گرفت.
اولین اعزام های تبلیغی به جنگ از سوی دفتر تبلیغات
خب دفتر همان گونه که فرمودید در نیمه اردیبهشت درواقع هسته اولیه شکل می‌گیرد. هدف اولیه شکل‌گیری دفتر ساماندهی تبلیغ است و لذا به عنوان نهادی که در کنار حوزه برای ساماندهی تبلیغ دینی مورد نظر قرار گرفت، همین دفتر تبلیغات اسلامی است. خب طی سالیانی که حضرت امام(ره) در قید حیات بودند، ایام بعد از انقلاب و تا دوران دفاع مقدس، دفتر تبلیغات اسلامی به سبب آنکه به نوعی فرزند امام(ره) بودند و باید ناظر به منویات معظم له به درستی رفتار می‌کرد، لذا در عرصه های تبلیغی و اعزام مبلغ در پشتیبانی از جبهه های حق علیه باطل اقدام به اعزام مبلغ کردند، حتی زمانی که اعزام های رسمی از جانب سپاه شکل نگرفته بود دفتر نسبت به این موضوع ورود داشت و حتی پس از آن با همراهی آنها اعزام مبلغان از دفتر صورت می‌گیرد.
برگزاری کنگره ملی شهدای روحانی کشور
نکته جالبی را جا دارد در این میان مطرح کنم، مستحضرید کمتر از یک ماه دیگر به فضل الهی «کنگره ملی شهدای روحانی کشور» را با همت سپاه پاسداران در استان شاهد خواهیم بود ولی چند مشارکت کننده اصلی دارد که دفتر تبلیغات اسلامی حوزه علمیه قم از باب وظیفه و رسالتی که دارد نسبت به سابقه حضور و خدمت در دفاع مقدس دارد و هم نسبت به نوع تعاملاتی که با سپاه پاسداران در خصوص شهدای معظم روحانی داریم با حمایت جدی و تأکیدات ریاست دفتر به صورت جدی ورود پیدا کرده‌ایم چرا که یک وظیفه است. غرض با یک چنین نگاهی و آن وظایف، نوع نگاه به دفاع مقدس و بعد شهدای روحانی شرایط خاصی را پیدا کرده است و این یکی از جنبه‌های فعالیت دفتر بود که در سالیان دفاع مقدس و سالیان بعد از آن در خصوص شهدای روحانی از سوی معاونت تبلیغ دفتر صورت گرفت.
حوزه نیوز: آیا آمار دقیقی از تعداد شهدای روحانی در دست دارید؟
نه متاسفانه، من تعداد آمار را الآن ندارم ولی نکته‌ای که وجود دارد، این است که ما در همان رفت و برگشت اطلاعاتمان در ایام کنگره متوجه شده‌ایم، یکسری اطلاعات طلبه‌ها و روحانیان شهیدی وجود دارد که نه در بانک اطلاعاتی بنیاد شهید و نه در بانک اطلاعاتی شهدای سپاه متأسفانه قید نشده یعنی ببینید مظلومیت شهدای روحانی به طور خاص تا این اندازه است که با مقایسه بانک‌های اطلاعاتی دیگر مشخص شد بزرگواران شهیدی که پرونده‌ی اعزام در دفتر تبلیغات دارند اما آنجا ثبت نشده، ایشان روحانی بوده و شهید شده‌اند و احتمالاً پیگیری کننده‌ای از جانب اطرافیان و خانواده نداشتند، لذا مستعد آن هستیم پس از جمع‌آوری نسبت به ساماندهی آن اقداماتی را داشته باشیم.
حوزه نیوز: آیا در این میان به نکته های جالب دیگری برخورد کرده‌اید؟
بله. این کنگره را گفتم منظورم یک بحث دیگری بود. در اطلاعات و پرونده هایی که در مورد کنگره جمع می‌شود در واقع سوابق پرونده‌های دفاع مقدس خیلی جالب است الآن برخی از بزرگان حوزه هستند که شاید خود آن حضرات آیات، خودشان چنین اطلاعاتی نداشته باشند، مثلاً شما فرض کنید یک پرونده‌ی اعزام مربوط به حضرت آیت‌الله حسینی بوشهری، یک پرونده اعزام مربوط به حضرت آیت‌الله اعرافی و یا سایر اوتاد و بزرگان حوزه یا برخی از مراجع معظم تقلید دارای یک پرونده اعزام بوده‌اند، بطوریکه همین چند وقت پیش پرونده اعزام و تبلیغی مرحوم آیت‌الله العظمی علوی گرگانی(ره) که از دفتر تبلیغات اعزام شده بودند برای ما آوردند و خب چنین سرمایه‌هایی من فکر می‌کنم می‌شود به عنوان درس برای طلبه‌های جوانتر ارائه کرد و یک جایی ثبت و به نمایش در آیند.
بعد از دفاع مقدس و با شکل‌گیری متفاوت یا آرایش متفاوت فعالیتها در کشور یکسری کارهای آموزشی و پژوشی ناظر به تبلیغ در دفتر تبلیغات شروع می‌شود و به مرور زمان و به خصوص در دوره رهبری حضرت آقا، یک جهت‌گیری به مأموریت‌های دفتر اضافه می‌شود، یعنی نه اینکه گستره فعالیت تبلیغی حذف شود، بلکه به عنوان ضلع جدید به اضلاع دیگر اضافه شود آن هم اضلاع آموزشی و پژوهشی است. براساس دیدگاه هیئت امناء همه این ضلع‌ها باید مکمل هم شوند و بعد از بیانیه مأموریت دفتر که توسط هیئت امناء تصویب می‌شود و سپس برای دفتر حضرت آقا ارسال می‌گردد، گویای این است که یک معنای توسعه یافته‌ای را ما از تبلیغ در نظر داریم. معنای توسعه‌یافته به معنای اینکه جهاتی از تبلیغ که باید حوزه آموزش و یا حوزه پژوهش را هم برعهده بگیرد، باید مدنظر باشد.
از باب نمونه فرض کنید، ما از آن کتابهایی که در سال گذشته یعنی در سال ۱۴۰۰ و ۱۳۹۹ چاپ و عرضه شد و حاصل یکسری از پژوهش‌های دفتر در حوزه تمدنی بود. حوزه تمدنی، بحث و پرداختن به آن مربوط به یک حوزه نخبگانی است که در درجه اول حتماً پژواک و اثر آن در امور جامعه ظهور و بروز پیدا می‌کند. گرچه حوزه بحث نخبگانی است اما چون به معنای وسیع تبلیغ عمومی با محوریت دین در همه سطوح مطرح می‌شود، چنین پژوهش‌هایی در این چارچوب قرار می‌گیرد اما بعضی از آثار مربوط به حوزه تمدن، جایزه کتاب سال دریافت می‌کنند، و این نکاتی که بیان کردم بر می‌گردد به عرصه‌های تخصصی که در معاونت پژوهشی دفتر مورد توجه است. ما قبول داریم که دفتر در چنین ظرفیت‌ها و حیطه‌هایی کار می‌کند، یا در بعضی از ظرفیت‌های مربوط به نظام فعالیتهای علمی دارد که از جمله آن می توان به؛ کتاب های «نگاه بنیادی حکومت اسلامی» و «نگاه بنیادی اندیشه سیاسی اسلام» و یا کتابهایی در حوزه اندیشه‌های فقهی در حوزه مباحث کلامی اشاره کرد. پس ما با یک بیانیه مأموریتی درواقع به عنوان یکی از سندهای بالادستی دفتر مواجه‌ایم که در این بیانیه مأموریت وظیفه دفتر یک وظیفه در حوزه تبلیغ است، اما وسیع‌تر از اعزام مبلغ عمل می کند، به این معنا که بعضی از چالش‌های نخبگانی و یا حوزه‌هایی که نیاز به کار پژوهشی عمیق دارند و مرتبط با تبلیغ دین می‌باشند از سوی دفتر راهبری می‌شوند.
حوزه نیوز: بحث آموزش را در دفتر چگونه دنبال می‌کنید؟
در بحث آموزش، فعالیتها رنگ و بوی دانشگاهی پیدا می کند، دفتر برای خدمت به فضلای حوزه، دانشگاه باقرالعلوم(ع) را با رشته‌های رسمی آموزش عالی با یک تفاوت کوچک که این دانش ها می بایست در راستای توسعه و در خدمت دانش‌های امروز طلاب باشد راه اندازی کرد و لذا غیر طلاب با یک ظرفیت محدودی می‌توانند در این دانشگاه پذیرش شوند. همچنین در این مسیر پژوهشگاه علوم فرهنگ اسلامی شکل گرفت.
سال ۸۹ وقتی که حکم هیئت امنای جدید، همینطور حکم ریاست حجت الاسلام والمسلمین واعظی از سوی حضرت آقا صادر شد، یک نکته خیلی جالبی وجود دارد که من اگر موافق باشید از رو بخوانم، بعد از اینکه حضرت آقا فرمودند، «این بزرگواران به عنوان هیئت امنا و همینطور بعد هم به عنوان ریاست دفتر حاج‌آقای واعظی اشاره کردندو افزودند: بعد از این امیدوارم ریاست جدید آن دفتر که خود از چهره‌های برجسته و فاضل حوزه می‌باشد، با بهره‌مندی توان ارزشمند و بالای فکری و نظری آقایان هیئت امنا و به برکت وجود نیروهای کارآمد و متعهد در درون مجموعه دفتر تبلیغات و نیز با جلب هرچه بیشتر همکاری فضلای متعهد و روشن‌بین و انقلابی حوزه علمیه بتواند آن دفتر را بیشتر از گذشته در تولید فکر و اندیشه مبتنی بر معارف اسلام ناب که (قرآن و اهل بیت(ع)) و اقدامات نرم‌افزاری فاخر موفق و روزآمد نماید.» بعد هم تشکر کردند از زحمات حاج‌آقای ربانی نکته جالب اینجاست، در این حکم حضرت آقا چیزی را به عنوان تأکید اشاره می‌کنند، این است که در این حوزه فکری در کارهای فاخر فکری و به اصطلاح مبنایی دفتر تبلیغات ورود جدی‌تری را پیدا کند و بتواند فعالیتش را شکل بدهد.
گرچه این را من یک اشکال نسبت به دفتر تبلیغات از سهم خودم می‌دانم که به اندازه کافی این منویّات حضرت آقا و انتظاراتشان از دفتر تبلیغات به خوبی بازنمایی حتی در محیط حوزه نشده است، امروز حدود ۳۵ تا ۴۰ درصد فعالیت های دفتر در حوزه آموزش و پژوهش با رویکرد نخبگانی پیش رفته است، یعنی فرض کنید ما دانشگاه باقرالعلوم(ع) را داریم در این دانشگاه رشته‌هایی مانند «سیاست‌گذاری فرهنگ» داریم که دوره دکترای آن را برخی دانشگاه های خاص دارند و امروز ما این رشته را داریم. یا دکتری «فرهنگ و ارتباطات» یا رشته‌های ارشد «دانش اجتماعی مسلمین» یا رشته‌ای مانند «تبلیغ و ارتباطات» یا «مدیریت و سیاست‌گذاری فرهنگی» در ارشد که بعد به دکتری منتهی می‌شود.
حوزه نیوز: رسالت اصلی دفتر، امر تبلیغ و در مأموریت جدید آموزش و پژوهش است، اینکه در عرصه های مخلتف ورود داشته باشید آیا مزیت است یا آفت؟
بله سوال خوبی کردید، ممکن است این اشکال به نظر برسد که خوب اگر رسالت شما حوزه تبلیغ است و دانشگاه باید در محور تبلیغ حرکت کند، چرا وارد این جریانها می‌شود؟ عرض کردم با آن الگوی معنای توسعه‌یافته تبلیغ، چنین اقداماتی صورت می‌گیرد، همینطور در حوزه پژوهش بر روی مدار توسعه یافته پژوهش معطوف بر تبلیغ حرکت می کنیم، اما متاسفانه فکر می‌کنم به اندازه کافی اطلاع‌رسانی نشده است و چرایی این حجم از فعالیت که اینجا تسهیل شده بهتر بود، مطرح گردد. البته در این سالها از ظرفیت تبلیغ کاسته نشده بلکه اضافه شده است.
قریب به دو سال است در ساختار دفتر، یک معاونت جدید اضافه شد که در راستای توسعه معاونت تبلیغ دفتر بود که در حوزه «فضای مجازی، هنر و رسانه» فعالیت می‌کرد. این معاونت جدید اولاً به اقتضای فضا و نیاز روز با رویکرد تبلیغ دینی صورت گرفت، هیئت امنا ضرورت آن را تصویب کرد اما ما از ابتدا این دوگانه را داشتیم که می‌تواند معاونت تبلیغ مقداری توسعه پیدا کند می‌تواند به اصطلاح جداگانه باشد و اما آنچه مدنظر هیئت امناء و بخصوص حجت‌الاسلام والمسلمین واعظی است، این بود که وقتی یک معاونت جداگانه باشد تمرکز جداگانه‌ای در حوزه فضای مجازی هنر و رسانه باید داشته باشیم و این تمرکز جداگانه باعث می‌شود هم تبلیغ با روشهای سنتی ما آسیب نبیند و هم یک فاز و پرونده جدیدی از فعالیت در این مدل شکل بگیرد از آنطرف، بعد از جدا شدن این شکل از تبلیغ نوین در قالب یک معاونت، معاونت تبلیغ برای تقویت ساختار خود به دو بخش تبلیغ عمومی و تخصصی تبدیل شده و الگویی جدید از تبلیغ را ارائه می کند. که این مورد درواقع از مصوبات سالهای اخیر هیئت امناست که تبلیغ تخصصی به این معنا که ببینید وقتی حوزه، طلابی را در گروه‌های علمی و دانشی عمومی و تخصصی ارائه می کند، یعنی فاضل حوزوی به جای اینکه یا علاوه بر اینکه می‌تواند منبرعادی ارائه کند، توان این را دارد در یک دانشگاه حاضر شود و چالش‌های معارفی را برطرف کند، سخنرانی را برای مخاطبین خاص انجام دهد، ما این الگوها را با نام تبلیغ تخصصی نام می بریم، تبلیغ تخصصی در حوزه احکام، تربیت فرزند، مشاوره برای فضلایی که تحصیلات مشاوره و روانشناسی دارند و در این دست گروه‌های تبلیغی شکل می‌گرفتند. در این میان گروه‌های تبلیغی عمومی و تخصصی را داریم که در ذیل آن فعالیتها، فعالیتهای جهادی و کاملاً خیرخواهانه و غیرانتفاعی از جانب طلبه‌ها و فعالیت هایی که سیستمی تر و رسانه ای تر هستند را شاهد هستیم.
حوزه نیوز: دفتر تبلیغات در خصوص ساماندهی گروه‌های جهادی چه برنامه ای داشته است؟
بله. از دیرباز تا کنون دفتر نسبت به گروه‌های طلبگی حوزه که بعضا تبلیغی، فرهنگی یا جهادی برای مناطق محروم بوده‌اند فعالیت هایی داشته است. زمانی از جانب دفتر مقام معظم رهبری امر شد گروه‌های تبلیغی ساماندهی و دادن مجوز به ایشان از جانب دفتر تبلیغات باشد. تبلیغ تخصصی با سختی هایی که داشت شکل گرفت، با تشکیل گروه های تبلیغی تخصصی با مخاطبینی تخصصی احساس می کنیم اثر بخشی که دنبال آن بودیم، رقم خورده است و معتقدیم در حوزه اثربخشی و استفاده بهتر از توان فضلای حوزه می‌توانیم نقش‌آفرینی بهتری داشته باشیم حالا ما این الگوی گروه‌ها را حتی در فضای مجازی نیز ساماندهی کرده‌ایم یعنی گروه تبلیغی در فضای مجازی. علاوه بر اینکه ما یک گوشه دیگر از فعالیت‌هایمان را به این منظومه از فعالیت های تبلیغی اختصاص داده ایم.
حوزه نیوز: مرکز نورآوری‌های دفتر تبلیغات مربوط به کدام بخش از فعالیت هاست؟
بخش دیگری را از یک و نیم گذشته به فعالیت های دفتر بر حسب نیاز اضافه کرده‌ایم که با عنوان «مرکز نورآوری‌های دفتر تبلیغات» نامیده می شود، این مرکز یکی از آورده‌های دفتر است که توانست با همکاری معاونت علمی ریاست جمهوری این زمینه‌های همکاری و تعاملات فراهم شده است و هم اکنون دارای مجوز رسمی می باشد و در حال حاضر حامی طرح های نوآورانه گروه های تبلیغی است.
این مرکز مستقل و مستقیم زیر نظر ریاست دفتر تبلیغات اسلامی است. در این مجموعه نوآوری، فعالیت خیلی خوبی شروع شده است، الگوهایی که شاید الآن هم معاونت علمی ریاست جمهوری که بارها چه خود معاون محترم و چه مدیرانشان این را بیان کردند که تصور نمی‌کردند چنین ظرفیت‌هایی بین فضلای حوزوی باشد ظرفیتی که بتواند شتاب‌دهنده ایجاد کند، شتاب‌دهنده‌ای که به هر حال یک الگوی خلاقانه‌ای دارد و اثربخشی‌اش هم قابل ملاحظه باشد. پس این به آن منظومه اضافه شد و مستحضرید سالیان پیش از این حدود ۱۳، ۱۴ سال قبل هم شکل‌گیری مرکز ملی پاسخگویی را داشتیم که مرکز ملی پاسخگویی به سوالات دینی، فعالیتی است که جنبه تبلیغ دینی دارد با پشتوانه ای پژوهشی، یعنی نیاز به اینکه به هر حال سوال چه سوال مردم چه شبهاتی که وجود دارد نیازمند آن پشتیبانی است.
مرکز آموزشهای کاربردی دفتر
مطالبی که بیان شد فقط گوشه ای از فعالیت های دفتر تبلیغات است که وقتی آنها را کنار هم می گذاریم فقط باید یک آموزش و پژوهش را به آن اضافه کنیم که آموزش هم فقط یک ضلعش آموزشگاه و پژوهشگاه است، آموزشهای حوزوی دفتر تعدادشان خیلی بیشتر است یعنی آموزشهای حوزوی خواهران و برادران در قم، اصفهان، مشهد که فعالیت های دفتر پویا است وجود دارد و البته جنبه دیگری از تبلیغ را بایدعرض کنم که در قالب «مرکز آموزشهای کاربردی» فعال است.
مرکز آموزشهای کاربردی دفتر به معنای آموزشهای کاربردی مربوط به تبلیغ است، یعنی از باب نمونه نمی‌آید، در آموزشهای کاربردی، آموزش هایی که ارتباطی با تبلیغ ندارند را انجام دهند ولی در مقابل هر آنچه که به امر تبلیغ مربوط می شود ار به عنوان یک دوره مهارتی روش مند به کار می گیرند و در قالب آموزش های کوتاه مدت مربوط به محتوای تبلیغ مانند آموزشهای مربوط به فرق، آموزشهای مربوط به بعضی از انحرافات دینی و یا آموزشهای مربوط به حوزه خانواده، آموزشهای مربوط به حوزه کودک تربیت مربی برای طلاب ارائه می کنند.
حوزه نیوز: امروز شاهد تنوع فعالیت های دفتر هستیم، آیا این تنوع مزیّت است یا آفت؟
نکته خیلی خوبی بیان کردید. این نکته‌ای که فرمودید تنوع مأموریت و تنوع فعالیت در واقع تیغ دو لبه است. همینطوری که فکر کنم شما یک گوشه‌ای از اشکالش را فرمودید، حتماً چنین چالش‌هایی را می‌تواند داشته باشد که یا مدیری یا هیئت امنا یا حتی خود فعالیت ممکن است بر حسب نوع نگاه و سلیقه مدیر بخش هایی از فعالیت ها خوب دیده شود یا برعکس. حتماً این می‌تواند هم مزیت باشد هم آفت هم می‌تواند یک فرصت باشد هم تهدید، تنوع فعالیت به خصوص با شرایط بودجه‌ای کشور در این سالها، انجام خیلی کار را سخت می‌کند و این می‌شود که در برهه ای به دلایل مختلف شما ناچارید بعضی از بخش‌ها را سبک کنید. مجموعه دفتر تلاشش در این سالها این بوده بخصوص نگاهی که راهبران اصلی دارند یعنی هیئت امنا و ریاست دفتر تلاش بر این بوده که از تنوع به عنوان فرصت استفاده کنند منتهی شما وقتی یک مجموعه‌ای را تحویل می‌گیرید با همین ارکان مدیریتی که دارد، این مجموعه تعدادی هیئت علمی دارد حالا من فرض را می‌گذارم بر اینکه اصلاً در حکم حضرت آقا تأکیدی بر توسعه فعالیت ها هم نداشته باشند، عرضم اینجاست وقتی می‌رویم یک مجموعه‌ای را تحویل می‌گیریم که این مجموعه‌ای تعدادی از فرهیختگان را به عنوان هیئت علمی دانشگاه و پژوهشگاه دارد، شما ناچارید یعنی یک تنوعی خودبه‌خود وجود دارد یک ظرفیتی است، من این را به عنوان یک عضو از مجموعه دفتر بیان می کنم که به نظرم پذیرفتنی است که یک تنوعی در دوره حجت الاسلام والمسلمین واعظی نسبت به گذشته شکل گرفته است، اما بدون شک این تنوع و حتی بعضی جاها می‌توانیم بگوییم توسعه بیشترین حجمش در حوزه تبلیغ به معنای عام بوده است، عام یعنی تبلیغ رفته سراغ فضای مجازی، تبلیغ رفته سراغ نوآوری و تبلیغ رفته سراغ آموزشگاه کاربردی و مهارتی که آثار وبرکات ارزشمندی نیز بهمراه داشته است.
حوزه نیوز: فعالیت های فضای مجازی به عنوان یکی از دستاوردهای دوره جدید چگونه است؟
هر فعالیتی که در مجموعه دفتر شکل بگیرد و رقم بخورد با پیوست تبلیغ است، البته معاونت جدید فضای مجازی هنر و رسانه شاید بالای ۹۰ درصد فعالیتش الگوی تبلیغی صرف دارد، مثلاً مستحضرید در یک کار پژوهشی می توان کار رسانه‌ای کرد اما در یک کار پژوهشی نمی‌دانم می توان کار در فضای مجازی کرد یا نه، در این زمینه من فعلاً باید بگویم، متأسفانه در این زمینه این معاونت هنوز ورود خیلی جدی ندارد چرا به دلیل نگاه مسئله‌محوری حالا نگاه ممسئله‌محوری چیست؟ ببینید در دوره ای که از سال ۸۹ شروع شد، دفتر با یکسری پرسش‌های مدیریتی مواجه بود که با این اضلاع چگونه کار کند؟ و چه جهت‌گیری بهتری پیدا کند؟ با این اضلاع چگونه پیش برود که بتواند اثربخشی پررنگ‌تری داشته باشد؟ ابتدا با قصد اینکه یک برنامه راهبردی باید شکل بگیرد کارهایی اتفاق افتاد منتهی اینها منجر به یک نگاه دیگر شد که ما اصطلاحاً به آن می‌گوییم مسئله‌محوری!
دفتر تبلیغات و مسأله محوری
موضوع مسأله محوری در قالب آن مأموریت‌هایی که بیان شد، بود. این نگاه این بود که ما اگر بخواهیم در همه این اضلاعی که داریم با عِده عُده محدودمان به همه این تنوع‌ها بپردازیم شدنی نیست، یک اصطلاحی در دانش مدیریت وجود دارد که می‌گویند همه کارهای خوب را لازم نیست شما انجام بدهید، دفتر به معنای واقعی کلمه اولاً این را فهمید که تنوع اضلاع فعالیت، نباید باعث شود که در همه این اضلاع همه کارهای خوبی که قرار است در نظر بیآید را مطرح کند و پیش گیرد، دو اینکه سوال دیگری که وجود دارد اینکه مردم وقتی مجموعه‌های حوزوی را می‌بینند، شاید در دهه اول و دوم انقلاب نه، اما به نظر می‌رسد در دهه سوم و چهارم و الآن مردم سوالات بیشتری دارند نسبت به اینکه شما دقیقاً چکار می‌کنید؟ دقیقاً حالا حتی اگر نگرانی پول و هزینه هم نباشد اینکه دقیقاً شما چکار می‌کنید؟ به نظر من سوال بی‌جایی نیست. پس قسمت اول چالش ما این بود که با تنوع اضلاع چگونه یک رفتار بهینه‌ای را انجام بدهیم؟ سوال دوم این بود که در حوزه اثربخشی چه‌کاری می‌توانیم انجام دهیم؟ نه بخاطر اینکه کسی ازما نپرسد مثلاً چه کاری داریم انجام می دهیم و بابت آن در خود اثربخشی بمانیم، خیر، بخاطر اینکه ما هم در این بوستان نظام اسلامی در بوستان انقلاب اسلامی ما هم درخت‌هایی را غرس کرده‌ایم که به فضل الهی بتوانند آثار و ثمرشان را نظام داشته باشد.
بهبود عملکرد فعالیتها
در قسمت دیگری از چالش مطرح شد که این شاید مکمل آن قبلی‌هاست، آن هم اینکه چگونه می‌توان به یک الگوی بهتر برای بهینه‌سازی عملکرد رسید. این مطلب نیز با آن قبلی‌ها پیوست دارد، هم خودش جداگانه به عنوان بهبود عملکرد یک ایده‌ای است که ممکن است شما از یک کار کوچک از یک فعالیت شکل بگیرد مثلاً از یک معلم در یک مدرسه یا یک مبلغ در یک مسجد می‌تواند این بهبود عملکرد شکل پیدا کند یا در سازمان‌های بزرگ اتفاق بیوفتد. با این پرسش‌ها و یکسری پرسش‌های دیگر یک الگوی برنامه‌ریزی شکل گرفت با عنوان «مسئله‌محوری». در مسئله‌محوری ما در پی این بودیم که ترکیب فعالیتها واضلاع را سامان بدهیم یعنی فعالیتی را که دفتر می‌خواهد سراغش برود ترکیب اضلاع یعنی آموزش، پژوهش و تبلیغ همه بیآیند با هم کاری را بلند کنند، پس باید یک الگوی هم‌افزای بومی شده می‌بود، طرف دیگر ماجرا اینکه ما یکسری مسائل بخصوص برای آنکه پرسش اثربخشی یا اینکه شما چه‌کاری دارید انجام می‌دهید؟ هیئت امنای دفتر و رئیس دفترتمایل زیادی به این داشتند که ما باید سراغ مسائل جامعه برویم، البته با یک قیدی مسائل میدان مهم‌اند، اما مسائل میدانی که متناسب با مأموریتها، وظایف و توان سازمان است. با این نگاه که همه کارهای خوب را نمی‌شود انجام داد است، یعنی شما به عنوان یک سازمان دوست دارید کاری برای این جامعه انجام دهید، کاری برای این میدان انجام دهید، حتماً میدان یک نیازهایی دارد و توقعاتی از حوزه، اما این توقعات را من در وسع خودم می‌توانم انجام بدهم، پس الگوی مسئله‌محوری شد، اینکه ما برویم یک رصد میدانی از مسائل داشته باشیم، این مسائل را بیآوریم، پالایش کنیم و ببینیم ما توان پرداختن به آن و راه‌حل دادن به آن را داریم یا خیر؟ البته در این زمینه نقش جلب مشارکت دستگاه‌های همتراز مهم است و همینطور نوع طراحی و نوع پاسخی که ما می‌خواهیم به این دو مسئله بدهیم، این هم مهم است.
دفتر تبلیغات و ۱۵ کلان مسئله راهبردی
یک الگویی برای برنامه ریزی جمع آوری مسائل شکل گرفت و سعی کردیم به همه دستگاه‌هایی که هم کار رصدی و یا کار مطالعاتی که مورد شناخت جامعه می‌کردند از آنها استفاده کنیم، یعنی از نیروی انتظامی تا وزارت کشور، فرهنگ و ارشاد اسلامی و نهادهای مختلفی که وجود داشت، یک سبد نسبتاً بزرگی با محتوایی به مدت شش ماه از مسائل جمع‌آوری شد، بعد تیم‌های مختلفی روی این مقدار از مسائل کار کردند که نهایت قریب به بالای ۱۴۰ مسئله عام استخراج شد که پس از چند دور پالایش، خروجی ۱۵ مسئله کلان شد که دفتر برای نگاه راهبردی‌اش قصد دارد به این ۱۵ مسئله کمک کند.
این مسائل در واقع کلان مسئله است، تقریباً بعضی از آنها به گونه ای انتخاب شدند که حتی چند مسئله از آن پیمایش‌ها را صورت می‌دهد. این موارد در ۴ دسته مسائل دسته‌بندی شد یک دسته از مسائل در حوزه ابعاد و مباحث نظری بود، یعنی دقیقاً همان توقعی که حضرت آقا هم در حکم‌شان داشتند. اسلامی‌سازی علوم انسانی، توانمندسازی و کاربردی کردم علوم اسلامی یکی از مسائل ما است. ببینید وقتی حکومت، حکومت اسلامی، نظام، نظام اسلامی و وقتی ما در جمهوری اسلامی زندگی می‌کنیم یک توقع واقعی وجود دارد که طی این توقع واقعی مردم انتظار دارند که اگر شما می‌گویید مثلاً می‌گویید کلام و فقه، این فقه و کلام باید کارآمدی داشته باشد نسبت به یک کشوری که نظام حوزوی هیچ ارتباطی با حاکمیت ندارد، حتماً خیلی متفاوت است. باید بتواند در خدمت زندگی مردم باشد گرچه دین ما و بطور خاص شیعه چنین ویژگی را دارد، یعنی حتی اگر وقتی مثلاً آن وقتی که حکومت اسلامی نبود اصلاً ۱۵۰ سال پیش شیعه و نوع معارف شیعه چنین توان وظرفیتی را داشتند که بتوانند زندگی‌ساز شوند؟ بتوانند به شکل کاربردی در جامعه قرار بگیرند؟ پس یک مسئله ما اسلامی‌سازی علوم انسانی بود مسئله دوم هم بحث توانمندسازی علوم اسلامی. در مباحث نظری ما یک مسئله دیگر هم داریم که البته مسئله‌اش کمی با آن یکی فرق دارد، فرقش چیست؟ ما به دلیل اهمیت آموزش و پرورش، به دلیل اینکه ما یک قشری از مبلغانمان تربیت می‌شوند برای کار با کودک و نوجوان، لذا یک میز خاص به عنوان آموزش و پرورش ایجاد کرده‌ایم.
این میز، نماینده‌های مختلف دارد البته ریاست میز را به یکی از بزرگوارانی که خودشان آموزش و پرورشی بودند سپرده شد، مجموعه این مسائل تحت اشراف است یک رئیس قطب صورت می‌گیرد که آقای پارسانیا در این زمینه درواقع هدایت این جنبه را به عهده دارند. حوزه دیگر مربوط به مباحث باورهای دینی می‌شود. بحث انحرافات فکری و عرفان های نوظهور موضوع دیگری است که در دفتر پیگیری می شود. این مسائل هریک به عنوان یک میز تخصصی تشکیل شده است، که میز تخصصی عبارت بود از تعدادی از صاحب‌نظران داخلی دفتر و مابقی صاحب‌نظران بیرون از دفتر تبلیغات که می‌توانستند به این ظرفیت کمک کنند.
توجه به نحله ها و فرق انحرافی در واقع به دلیل جنبه های ایجابی دینی مورد توجه دفتر قرار گرفت، چرا که ما چالش های جامعه را مورد بررسی قرار دادیم و به این نتیجه رسیده بودیم که ایمان دینی در جامعه ما حالا یا به واسطه وسوسه بعضی از شبهات یا به واسطه تهاجم فرهنگی یا گاهی کم‌کاری‌های جبهه خودمان به هر دلیل ما مقداری در این زمینه ضعف داریم، لذا حتماً باید در این حوزه کار کرد، پس تبلیغ ایمان دینی شد یک ضلع دیگر این کار. ضلع دیگر این حوزه در مباحث قرآن بود که دارای موضوعات متعددی می‌شود. البته این افتخار را داریم که پژوهشکده بزرگی در پژوهشگاه علوم فرهنگ، پژوهشکده قرآن است. در این حوزه به این نتیجه رسیدیم که مرجعیت علمی قرآن در جامعه ما حتماً باید پررنگ‌تر دیده شود، یعنی ما چرا به خصوص در حوزه مباحث اسلامی اولاً و بعد به طور عام در جامعه مرجعیت قرآن به عنوان محلی برای رجوع محلی برای تکیه زدن محلی برای استناد معارفمان به خوبی فرهنگ‌سازی نمی‌شود، پس یک موضوع هم شد مباحث قرآن. در این حوزه هر کدام از این قطب‌ها دارای کارگروه‌هایی نیز هستند که خود حاوی ریز موضوعات و مسائل می باشند.
از باب نمونه در همین مجموعه خوب ما چند سالی است در بعضی از دانشگاه‌هایمان تابع بعضی از دانش‌های جدید و رویکردهای جدید در دانش فیزیک در بعضی از علوم تجربی، الگوهایی از الحاد شبهات ایجاد می‌شود که اصطلاحاً گفته می‌شود الحاد مدرن. در حوزه الحاد مدرن کارگروه تشکیل شد که نمایندگان مختلفی از بخش های حوزه هم حضور پیدا کردند. پس یکسری کارگروه‌ها هم این مجموعه را تکمیل می‌کنند. این مجموعه در قالب یک قطب بحث انحرافات و بحث تعمیق ایمان دینی را دنبال می‌کند جدا می‌شود.
درواقع مجموعه سوم از مسائل ما در حوزه مسائل «مردم و حکومت اسلامی» است. در این حوزه ما آنچه را می‌شود به عنوان اندیشه سیاسی اسلام در نظر گرفت تابع آن دیده‌ایم، یکسری مسائل وجود دارد. اولاً تبیین نظریه ولایت فقیه، دفاع منقح از آن و همینطور درواقع آن جنبه‌های کارکردی ولایت فقیه که قاعدتاً منتاظر به حضرت امام(ره) و حضرت آقا می‌شود، این شد یک مسئله ما در حوزه اندیشه سیاسی که اندیشه‌ی سیاسی اسلام را بخصوص در تکیه در نظریه ولایت فقیه و بعد شبهاتی که در این زمینه می باشد. کنار این مسئله، مسئله «عدالت اجتماعی» را داشتیم که عدالت اجتماعی هم مورد تأکید امامین انقلاب بوده و هم اینکه یک نیاز جدی در حکومت اسلامی است و از دست موضوعات مسائلی همچون؛ «مسائل اجتماعی اسلام و ایران»، «تمدن نوین اسلامی»، در واقع قطب های این موضوعات و میزهای آن شکل گرفته که من به اختصار بیان کردم.
موضوع خانواده در دفتر تبلیغات
مجموعه مسائل چهارمی را داریم که به این مواردی که ذکر شد اضافه می‌شود، حوزه «اخلاق خانواده و سبک زندگی» است، چون ریشه اخلاقی جامعه که ما به عنوان یک میز بحث صداقت گستری در سطوح مختلف جامعه انتخاب کردیم و در این زمینه تلاش ها صورت گرفت.
ابتدای شکل‌گیری مسئله‌محوری در سال ۹۵ فعالیت ها به صورت عملیاتی شکل گرفت گرچه از سه چهار سال قبل تدارک آن خیلی جدی‌تر شد(آن ۶ ماهی که گفتم رصد اولیه صورت گرفت) بعد از آن تا شکل‌گیری اجزای این مسئله‌شناسی و تمرکز در صورت مسئله حدود سه سال زمان برد.
پس یک حوزه ما بحث اخلاقی است با تمرکز در صداقت‌گیری در جامعه است. در همین خصوص فضلا و روحانیون نیز میز اخلاقی به صورت عمومی و اختصاصی دارند که در میز خصوصی آن مربوط به اخلاق کنشگری روحانیت و طلبه‌ها در ارتباط با جامعه و کنش‌های اجتماعی آنان است. اینکه چه قشرهای اخلاقی می‌توانند این ظرفیت را داشته باشند و در قالب آموزش و پژوهش یکسری فعالیتها را جبران و برنامه ریزی کنند.
برنامه جامع دفتر برای کاهش طلاق
ضلع دیگر که در این قطب مطرح می‌کنیم، بحث «خانواده با تمرکز بر طلاق» است که در سالهای اولیه زندگی زوجین، آمارها نشان می‌دهد که طلاق یک مسئله خیلی مهم در حوزه مسائل خانواده است که بعد از بررسی‌ها به این نتیجه رسیده‌ایم که در همه سالها طلاق می‌تواند اتفاق بیافتد، اما از مهمترین این سالها ۵ سال اول زندگی است. لذا در این حوزه هم میز تشکیل شد و یکسری کارها البته به تعبیر شما وقتی کلان مسئله را انتخاب می‌کنیم، ما به این می‌گوییم «میز خانواده و مسئله‌اش هم طلاق است»، منتهی لزوماً مخاطبش کسانی نیستند که فقط دچار آسیب طلاق شدند، بلکه این میز می‌آید مطالعه می‌کند و یک آموزش‌هایی پیش از ازدواج، یک آموزش‌هایی بعد از ازدواج، آموزش‌هایی در حوزه مرتبط با فرزندان با هدف گذاری حل مسئله طلاق ارائه می‌دهد. موضوع دیگری که در این قطب مطرح است بحث «سبک زندگی» بود که سبک زندگی هم تنوع زیادی دارد.
ما تولید و توزیع محصولات فرهنگی را داریم، جمع میز به این نتیجه رسید در مصرف کالای فرهنگی که دفتر هم توانایی آن را داشت و هم به نوعی مرتبط می شد، جمع آن کسانی که شکل گرفته بودند در واقع به این نتیجه رسیدند مصرف کالای فرهنگی اعم از کتاب، موبایل، فیلم، اینترنت و...می تواند از سوی خودمان تدارک دیده شود و از سوی دیگر در دامن بحث‌های سبک زندگی، یکسری کلاس سواد رسانه با موضوع مشخص شکل گرفت، یک الگوهایی برای پالایش کتاب در مهدکودک‌ها، یا مثلاً الگوهایی برای شکل‌گیری یک کتاب سال سبک زندگی هم برنامه ریزی شد و مواردی از این قبیل.
عفت جامعه مورد هجوم قرار گرفته است
کارگروه‌هایی در این حوزه داریم، مثلاً کارگروهی در خصوص بحث «عفاف» ذیل همین قطب خانواده و سبک زندگی اما نه به عنوان یک کارگروه مستقل، حالا چرا باید جدا می‌شد به دلیل اینکه موضوع «اخلاقی» و «روان‌شناختی» بوده و مرتبط با سبک زندگی است. کارگروه با نام عفاف است، چرا که کارگروه به این نتیجه رسید که چالشی که برای جامعه ما مطرح می‌شود صرفاً در حوزه «شُل حجابی و بدحجابی» نیست بلکه آنچه مورد هجوم قرار می‌گیرد یا قرار گرفته «عفاف جامعه» است. ما باید یک فکر گسترده‌تری کنیم درآن حوزه باز مثل میزهای دیگر تعدادی از بانوانی که در حوزه روانشناسی کار کردند و جمعی از صاحب‌نظرانی که حوزه اخلاق فعال هستند و همچنین برخی دوستانی که در حوزه فقه می‌توانند به حل مسئله کمک کنند را گرد هم جمع آورده‌ایم.
مجموعه این فعالیت مسئله‌محور به این شکل رقم خورد که هیئت امنا تصمیم گرفت سال به سال از نقطه آغاز عملیاتی کردن مسئله‌محوری که نقطه شروع آن سال ۹۵ بود، ابتدا ۱۰% سال بعد ۳۰% سال بعد حدود ۶۰% سال بعد شد ۸۰% فعالیتهای دفتر ذیل کار مسئله محوری قرار بگیرند یعنی اگر تا پیش از این پژوهشگاه ما یکسری کارهای پژوهشی انجام می‌داد که خوب بود اما تابع حل مسئله میدان شکل نگرفته بود، از آن تاریخ تابع حل مسئله میدان فعالیت‌هاش شکل گرفت.
پژوهشگاه موظف شد سال به سال برنامه‌های جدید خود را کاملاً ذیل این برنامه تعریف کند، یعنی پژوهشی تعریف شود که کمک کند به نشان دادن و نمایاندن کارکرد اندیشه سیاسی اسلامی، کمک کند به نمایاندن بهترعدالت اجتماعی و یا به حوزه خانواده کمک کند.
تأکید رهبر انقلاب اسلامی در خصوص مسئله محوری
مسئله‌محوری یک تلاش مهم است اما واقعاً ساده نیست چون بدنه یک سازمان را که شکل دیگری عادت کرده باید شما ببرید به سمت اینکه آن مسئله جدی میدان برای تو هم مسئله شود و به آن بپردازیم. از باب نمونه بگویم چون من به هر حال افتخار این را دارم نزدیک به ۱۵ سال است مدرس رسمی حوزه هستم. ما در حوزه در حوزه‌ای که متعلق به مردم است حوزه‌ای که مال جامعه است در این حوزه اصلاً چنین چیزی را نداریم که پایان‌نامه‌های ما مسئله‌محور باشند، دقیقاً به این معنا که متناظر با نیاز جامعه باشد، یعنی من بروم وارد یک قفسه‌ای از پایان‌نامه‌ها بشوم بگویم این الگو، این قسمت جامعه را حل می کند، این الگو یک جای دیگر را این الگوی یک جای دیگر را، چرا؟ چون سخت است. حالا این سازمان تصمیم گرفت یک چنین کاری را کند تا حد زیادی هم موفق بود، خیلی جالب است سال ۹۷ وقتی مدیران دفتر محضر حضرت آقا رسیدند یکسری گزارش‌ها را حاج‌آقای واعظی تقدیم کردند، بعد از اینکه صحبت‌های آقای واعظی تمام شد حضرت آقا فرمودند که آن مسئله‌محوری را هم در موردش یک کم بیشتر صحبت کنید، چرا؟ به دلیل اینکه مسئله محوری الگوی برنامه های ما شده است، شما وقتی گزارش می‌دهید دیگر نمی گویید راهبردمان اینست، شما فقط به خروجی و فعالیتهای پژوهشی و تبلیغی صورت گرفته اشاره می کنید، با چنین الگویی آقای واعظی گزارش دادند ولی حضرت آقا تمایل داشتند اصلاً از این نام برده شود در این زمینه صحبت شود، بعد هم توصیه کردند که این کار خیلی جدی گرفته شود چون می‌تواند در عرصه فرهنگ یک الگو باشد.
خدا را شکر که الگو مسئله‌محوری بعداً تبدیل به کتاب شد و اواخر سال گذشته به عنوان یکی از کتاب‌های برگزیده جشنواره کتاب سال حوزه شناخته شد. در این کتاب سیر رسیدن به مسئله‌محوری چرایی و چگونگی‌اش سعی کرده درواقع به عنوان تجربه‌نگاری فعالیت و هم درواقع ارائه الگوی سازمانی چنین برنامه ای را ارائه کند.
حوزه نیوز: نقطه مصرف و زمینه مصرف مسئله‌محوری فعالیتهای دفتر در کجا واقع شده است؟
بله، نکته دقیق و درستی را اشاره کردید. در این کتاب ذکر شده و هم ما در این سالها دیده‌ایم، گزینه اول مسئله‌محوری‌مان خودمان هستیم، یعنی ما بتوانیم در مقابل آنچه همه کارهای خوب را نمی‌شود انجام داد کارهای خوب متناسب با خودمان را بتوانیم انجام دهیم یعنی از یک سوی متناظر با نیاز جامعه باشد از سوی دیگر ما توانمان را متمرکز در این کرده باشید، یعنی توان ما را متکثر به قول شما آن تنوع فعالیت به نوعی رهزن نشود.
مسئله‌محوری باعث شد که خروجی‌های دفتر در ابعاد مختلفش تابع این مسئله‌محوری باشد یعنی حالا آموزش و پژوهش شاید واضحترین قسمتش باشد اتفاقی که در تبلیغ افتاد اینکه ما در سالهای اخیر اولاً تبلیغ تخصصی ما و ثانیاً تبلیغ عمومی ما رفت به سوی همین مسائل، شما مستحضرید مبلغ وقتی اعزام می‌شود، نمی‌شود آنقدر هم شما خط‌کشی کنید که الا و لابد باید این را بگویید اما می‌شود اطلاعاتی در اختیارش گذاشت حالا به صورت کلاس، سخنرانی، همایش، جلسات، بروشور، کتاب و مسائل دیگر که آمادگی او و آگاهی او برای کمک به حل این مسئله خیلی خوب شود، ما الآن از باب نمونه عرض می‌کنم زمانی من این را مستقیماً از قول دبیر قرارگاه ۱۹ دی قم نقل می کنم فعالیت های دفتر نسبت به دیگر نهادها بسیار جدی، منظم و حساب شده است، فعالیت دفتر به گونه ای است که ما اولاً خیلی دوست داشتیم که نهادهای دیگر هم نه در این اندازه، لااقل درصدی از این را با ما همکاری می‌کردند، ۲. اینکه وقتی می‌بینیم آنقدر در کمک کردن به ما جدی هستید، در واقع تنها نهادی است تعبیر ایشان بود تنها نهادی است که موجب تقویت آن روحیه و وضعیت ما می‌شود بخاطر نوع همکاری، این تعامل و همکاری با کدام ظرفیت دفتر است؟ با ظرفیت تبلیغ، با مبلغانی که در حوزه مسئله‌محور گروه‌بندی شدند در آن حوزه آموزشهای لازم را دیده‌اند و فعالیت‌هایی برای تغذیه فکری و اندیشه ای آنها فراهم شد.
از سوی دفتر تبلیغات اسلامی حوزه علمیه قم فعالیت های متعدد فرهنگی واجتماعی زیادی با مشارکت قرارگاه ۱۹ دی، مجموعه سپاه، قوه قضائیه در استان صورت می گیرد ولی اخلاقاً نمی‌شود نسبت به این فعالیت ها تبلیغ رسانه‌ای کنیم یا یکسری کارهایی از این دست انجام دهیم ما فکر می‌کنیم داریم به وظایفمان عمل می کنیم. در حوزه خدمات به محرومین، حاشیه نشینی، آسیب های اجتماعی، حجاب و عفاف، مسائل مربوط به اعتیاد کارهای خیلی خوبی صورت گرفته است و در کنار اینها مثلاً خود دفتر رأساً مرکز مشاوره را پشتیبانی می‌کند برای این کار در قم و مشخصاً یک کلینیک خاص با همکاری معاونت اجتماعی قوه قضائیه برای بحث های عفاف شکل داده‌اند، به این شکل که درواقع آن همشهریانی و یا احیاناً زائرانی که بدحجابی‌اشان به صورت هنجارشکنی در میدان است نه اینکه صرفاً یک شُل حجابی آنها، هنجارشکنی اگرصورت گیرد آنها هدایت می‌شوند به این کلینیک که وظیفه عام آنان یکسری مشاوره های اخلاقی و روانشناسی است که ریشه‌یابی کنند، مشکل کجاست، اگر بتواند برایشان حل می کنند، چرا که مخاطب ما یک انسان است و ما تلاش می کنیم مشکلات روحی آنان را برطرف سازیم.
البته اینکه خیلی از فعالیت های را رسانه ای نمی کنیم با اینکه اثربخشی آن را در جامعه شاهد هستیم نقدی است که حضرت آقا هم این را به عنوان یک نقد مطرح کردند دفتر آنقدر که کار می‌کند اثربخشی دارد این کار و اثربخشی دیده نمی‌شود حالا دیده نمی‌شود ما گاهی وقت ها می‌توانیم بگوییم که دیده نشدن مقصر بیننده است ولی فکر می‌کنم با نوع نگاه‌های رسانه‌ای و نوع نگاه تخصصی ارتباطی و تبلیغی شاید نشود آن طرف بیننده را ایراد گرفت درواقع آن بیننده باید به اندازه کافی پیامش را تدوین کند به درستی ارائه دهد، تلاش ما این است که این رویکرد را تغییر دهیم، حالا چه در مجموعه حوزه ریاست که شامل روابط عمومی و بخش‌های این چنینی می‌شود که بتوانیم فعالیتهای بیشتری در منظر مردم هم نخبگان قرار دهیم و از آن سو در مجموعه‌های دفتر هم بنای مان بر این است که به فضل الهی ظرفیت‌های تعاملی و گزارش از فعالیتها را به خصوص در محضر حضرت آقا و در حضور مردم شریف و متدین مان بتوانیم ارائه دهیم.
حوزه نیوز: دفتر تبلیغات و نقش فرهنگی که در جامعه می تواند ایفا کند، چیست؟
ما تلاشمان در آن الگوی مسئله‌محوری این است که دقیقاً همین نکته آخر که فرمودید بتوانیم نقش فرهنگی درست خودمان را در جامعه پیدا کنیم. یعنی رفتیم سراغ مسئله‌محوری که میدان را ببینیم و برای میدان جامعه خروجی‌هایی را تأمین کنیم محصولاتی را تأمین کنیم که بتواند اثربخش باشد، خوب این به معنای آن است که سازمان ما تلاشش این است، حالا چقدر موفق بوده است قاعدتاً باید بخصوص با نگاه بیرونی بررسی شود، تلاشش این است که در آن حوزه اثربخشی، بتواند نقش خودش را پیدا کند و درواقع یک جایی قرار بگیرد که باید باشد. حتماً برای این مسئله شاخص‌های خیلی مختلفی و به اصطلاح عوامل خیلی متنوعی باید دست به دست هم دهند، اما آنچه به ما برمی‌گردد، تلاشی است برای انجام این نقش و وظیفه، اگر بگویید آیا آنچه را که خواستید به آن رسیدید من خدمت شما عرض می‌کنم مسلماً نه بخاطر اینکه ما از بزرگانمان یاد گرفته‌ایم که هرچند تلاش کنیم قله‌ها و اهداف عالی یک دین و نظام را ببینیم، قطعار کار نکرده زیاد داریم. لذا در این زمینه باید عرض کنم که تلاشمان این است که این نقش را پیدا کنیم، تلاشمان این است با دستگاه‌های هم‌فکر خودمان همتراز خودمان بهتر است بگوییم هم‌وظیفه خودمان ارتباط بیشتر و تعامل بیشتر برقرار کنیم برای کارهای هم‌افزا و نقش تبلیغی‌امان را چه در حوزه مبانی و چه در حوزه خود تبلیغ مستقیم دینی به قدر وسع انجام دهیم البته این نیازمند همکاری در به اصطلاح عوامل دیگر هم است که این عوامل دیگر یک بخش آن برمی‌گردد به حمایت‌هایی که در سیستم‌های نهادها و یک گوشه‌ای‌اش ممکن است بحث‌های بودجه باشد، یک بخش دیگر آن باید بتواند با این زمینه و این ظرفیت همکاری کند. من از باب نمونه عرض می‌کنم، مبلغان ما چه در فعالیتهای جهادی مثل سیل و زلزله و کرونا، انصافاً مبلغان جهادی حوزه علمیه خیلی افتخار آفریدند حالا یک عده‌ایشان توسط دفتر تبلیغات پشتیبانی شد، یک عده ایشان توسط مرکز مدیریت پشتیبانی شدند، پشتیبانی به معنای اینکه ساماندهی شوند یک کمک حداقلی به فعالیت شان بشود چیزی را که می‌خواهم در این زمینه عرض کنم این است که ما یک بخشی از چالش های ما در چنین فعالیت هایی عواملی است، مثل بعضی از ضوابط، بعضی از قوانین، بعضی از راهکارها، بعضی از امکانات که می‌تواند کمک‌کننده زیادی باشد می‌توانم بگویم صرف بودجه نیست حمایت‌های متنوعی را می‌طلبد که این نقش‌آفرینی تکمیل می‌شود نه در خصوص دفتر تبلیغات، اما متاسفانه همراهی‌ها خیلی کم است.
حوزه نیوز: نوع تعامل طلاب و روحانیون با دفتر چگونه است؟
در مورد ارتباط طلاب با دفتر خوب یک بعدش بحث حوزه‌های تبلیغ ما است، همه طلاب یعنی یک آموزش کاربردی تبلیغ می‌بینند یا اعزام می‌شوند یا در گروه‌های تبلیغی ما یا در حوزه‌ی فضای مجازی، در کلاس‌های آموزشی شرکت می‌کنند، یا فعال فضای مجازی هستند یا با مرکز نوآوری ما کار می‌کنند یا در ارتباط یعنی به عنوان پاسخگو در ارتباط با حوزه پاسخگویی هستند.
البته عده‌ای به تناسب مثلاً تحصیل با محیط‌های آموزشی ما مرتبط هستند، اما غیر از این خدمات ما به عنوان یک امر جداگانه‌ای که مراجعه طلبه‌ها را داشته باشیم، جدای از اینها نداریم، یعنی مراجعه فضلای حوزوی در قالب این فعالیت های ما است و بخش‌های ما که مثلاً فرض کنید تبلیغ ما فاضل حوزوی از یک مقطع تحصیلی می‌تواند برود پرونده تبلیغی پر کند و در موسم‌های تبلیغی شرکت کند و یا اگر در گروه تبلیغی باشد به صورت گروهی اعزام شود. این نوع ارتباط قبل از کرونا بحث‌های گردهمایی‌ها و همایشها هم یکی از ظرفیت‌هایی بود که طلاب و فضلا با دفتر ارتباط برقرار می‌کردند چون مستحضرید اگر همایش، همایش علمی باشد و یا حتی اگر همایش عمومی باشد که در طول سال گاهی اوقات بعضی از بزرگواران از مسئولین کشوری تا اساتید را به صورت همایش و گردهمایی دعوت می‌کردیم. نوع شنونده این همایش ها حوزویان هستند این هم یکی از مسیرها است که البته در دوره کرونا هم گردهمایی‌ها به حداقل رسید هرچند این شرایط فرصت استفاده از فضای مجازی را فراهم آورد بطوریکه همایش های پرجمعیت‌تری تشکیل شد مثلاً ما سال گذشته یک همایش در مورد «جهاد تبیین» داشتیم، خیلی جالب است بدانید در بعضی از شب های جهاد تبیین ما اگر در سالن اجتماعات برگزار می شد خیلی خوش‌بینانه حدود هزار نفر با صندلی اضافه پر می شد بعد شما تصور بفرمایید برای جهاد تبیین که دفتر شکل داده بود و یکی از الگوهای آموزشی ما برای طلاب بود در بعضی از شبها شرکت‌کننده تا ۷ هزار نفر حضور داشتند نه اینکه بیآید مثلاً دو دقیقه وصل باشد قطع کند بلکه درواقع کاربر شناخته شده و ثابت بودند. می‌خواهم این را عرض کنم یک فرصت خوبی از این جهت پیش آمد منتهی یکسری فرصت‌های آموزشی برای بخصوص مبلغان که در آن حضور شکل می‌گرفت کارگاه‌های آموزشی و مسائل اینچنین بعضی از اینها هم کم شد، که حتماً باید مجدداً احیا شود و بازسازی گردد.
مرکز ملی پاسخگویی به شبهات و دفتر تبلیغات
در مورد مرکز ملی چند وجه را عرض کنم، ببینید الگوی بعضی از کارها الگویی است که مخاطب جمع می‌کند پاسخگویی به سوالات دینی به گمان من از آن الگوهای خاصی است که توانش را دارد که مخاطب جمع کند، حالا چرا؟ به دلایل مختلف اولاً اینکه آدمها به لحاظ فطری جوینده مسائل جدید هستند، دوست دارند بهتر بدانند، خوب این نیاز فطری یک وجه‌اش است، یک وجه دیگرش اینکه ما در یک جامعه‌ای زندگی می‌کنیم که این جامعه به برکت انقلاب اسلامی یک فرصت‌هایی فراهم کرده که چه مردم درون این جامعه چه مردم بیرون از این جامعه دوست دارند بیشتر در مورد معارف این نظام بدانند، معارف نظام منظورم ساختار حکومت نیست می‌خواهند، بدانند براساس چه اعتقادی براساس چه اخلاقی براساس چه فقه و شریعتی این باور شیعی این گونه شکل گرفته است، اینها باعث می‌شود سوال نسبت به ما سوال نسبت به مرکز جدی شود.
بخش دیگر موضوع اینکه دنیا بگوییم آلوده به پست‌مدرن شده یا بگوییم دست‌خوش تغییرات مدرنیسم و پست‌مدرن شده به هر حال این را صد درصد آسیب ببینید، چه به هر حال یک دوره‌ای از دوران‌های اجتماعی بدانیم این را باید بپذیریم که از ویژگی‌های انسان امروز پرسشگری است. انسان امروز اینگونه نیست که صرفاً شما بگویید او بپذیرد یک جاهایی می‌خواهد سوال کند حالا البته این سوالات گاهی اوقات هم به تهدید نزدیک می‌شود، بخصوص اگر جواب نگیرد، اما اگر جواب بگیرد، فرصت است. بخصوص اگر از همین سوال شما بتوانید استفاده کنید و مجموعه کامل‌تری از معارف را تقدیم کنید، این هم وجه دیگر این فعالیت است.
وجه چهارم، هم اینکه ما چه بخواهیم و چه نخواهیم، حدف یک تهاجم و جنگ فرهنگی هستیم، یکی از ابزارهای مهم چالش‌ها و سوالات است. چالش‌ها و سوالاتی که در مقابل این دین قرار می‌گیرد، باعث مراجعه مردم به پرسشگری می گردد و نکته پنجم هم اینکه ببینید گاهی اوقات یکسری فعالیتها داریم که باید برویم سراغ مردم مثل بسیاری از فعالیتهای تبلیغی ما باید برویم سراغ مردم تا نکته‌ای را بگوییم و همواره در سنت و سیره ما این بوده است که حوزویان بروند سراغ مردم. اما یک فرصتی مثل پرسش و پاسخ هست که مردم می‌آیند سراغ ما و این فرصت استثنایی است، ما به اصطلاح یک متاعی داریم که طالب دارد و طالبش حاضر است بیآید هزینه کند، تماس بگیرد، وقت بگذارد.
ببینید مرکز ملی پاسخگویی از ابتدای شکل‌گیری تا کنون شاید به همان مطلبی که شما قبل از جلسه هم فرمودید شاید چند بار هم این نکته را شنیده باشید از مرکز کمتر نیاز به تبلیغ پیدا می‌کند و این خیلی سوال‌برانگیز است برای خیلی‌ها که مگر ممکن است این همه مراجعه کننده دارید با اینکه تبلیغ نمی کنید، بله نیاز پیدا نمی‌شود چرا بخاطر اینکه مردم خودشان سینه به سینه مرکز را به همدیگر معرفی می‌کنند و یک مزیت است که مردم احساس کنند این نیاز را و مردم احساس کنند یک جایی است به نوعی از خودشان، ما چقدر مراجعه اینچنینی ثبت شده در مرکز داریم که افراد عنوان کردند من این شماره تلفن را یا این مجموعه را یک عضوی از خانواده‌ام می‌دانم اینجاست که می‌توانم راز دل بگویم. خوب این واقعاً تبدیل به یک فرصت فرهنگی می‌شود که این فرصت را اگر به درستی دریابیم نتیجه می‌گیریم والا معلوم نیست.
این باعث شد که مرکز ملی یک توجه جدی به آن شود و البته یک عده‌ای از فضلای حوزه آمدند آنجا جمع شدند که از جنس آن فضلای حوزوی که در آنجا جمع شده‌اند در حوزه کم نداریم، نمی‌خواهم بگویم اینها یک آدمهای خاصی هستند ولی یک عده آدم آمدند آنجا جمع شدند که مهمترین ویژگی مشترک آنان اخلاص است، آمدند تا دردی از مردم غباری از ذهن مردم برطرف کنند با این رویکرد اخلاص، اقبال مردم هم روزبروز بیشتر شد یعنی شما تصور بفرمایید یک مجموعه‌ای که روزانه بیش از ۱۰ هزار درخواست تلفنی و تماس تلفنی با آن صورت می‌گیرد، مجموعه‌ای که نمی‌دانم آنقدر مورد اعتماد مردم قرار می‌گیرد که گاهی وقتها از آن می‌خواهند چرا شبانه‌روزی نیست و این شبانه‌روزی بودن را مطالبه می‌کنند، بعد شما فکر کنید شاید خیلی‌ها آشنایی با این فضا یا آشنای با مردم ما نباشند، می‌گویند شبانه‌روزی چه فایده‌ای دارد، اگر سوال دارند، فردا آن شب بپرسند، لزومی ندارد، منتهی آنکه دارد می‌گوید شبانه‌روزی احتمالاً این مدنظرش است که من اگر نیمه شب آنقدر تنها بودم که کسی را نداشتم یک جایی از این حوزه دینی وجود دارد که من بتوانم با آن ارتباط برقرار کنم، لذا مجموعه‌ای از فرصت‌های استثنایی در این مجموعه وجود دارد و بستگی دارد ما چگونه به آن می‌پردازیم تا الآن خدا را شکر به لطف خدا به همت آن بزرگوارانی که عرض کردم و بدون شک با حمایت انفاس قدسیه اولیا، شهدا و توجهات حضرت ولی‌عصر(عج) که به عموم این حوزه وجود دارد، فکر می‌کنم کار خوب پیش رفته است ولی طبیعی است ما باید پیوسته بخواهیم جایگاه مان یا بهتر شود و این در سایه به روز بودن خودمان، ابزارمان و دانش ما خواهد بود.
ما حدود ۲ سال پیش یادم است یک مجموعه سوالاتی دست ما رسیده بود از بعضی از مراکز اسلامی در اروپا که سوالاتی بود که جوانان اروپایی بخصوص غیرمسلمان داشتند. حتماً یک بخشی‌اش مربوط به نامه حضرت آقاست ولی شما بفرمایید یک بخش دیگر هم عرض می‌کنم وقتی یک نظام گل می‌کند خواه ناخواه سوال‌برانگیز است که شما چکاره‌اید دنبال چی هستید ایمانت به کجاست چه می‌بینید اینگونه برای دنیا سوال برانگیزاست، شاید هم وقتی آدمها می‌خواهند ببینند یا دورنما می‌بینند اگر یک حال معنوی خوبی پیش می‌آید چگونه پیش می‌آید و این هم طالب دارد، حالا می‌خواهم عرض کنم که ما اگر بتوانیم شاید مبانی دینی ما یکسان باشد، بالاخره توحید الهی، نبوت، امامت، معاد همه اینها واقعیتشان یکسان است و واحد است و تغییرناپذیر است اما انسان امروز زبانش و ادبیاتش و پرسیدن و با وقایعی که پیش می‌آید سوالات جدید می‌پرسد و انتظار دارد پاسخ هایی جدید، نو و بروز به تعبیر شما استفاده کند، لذا هم نیاز به محتوای تازه، روش تازه و هم نیاز به ابزار تازه داریم در هرکدام از این سه تا ما اکتفا کنیم در واقع اولین گام در نقطه افول هستیم، لذا همواره باید احساس کرد ما وظیفه تازه‌ای داریم برای انسان تازه‌ای، چون انسان همواره در حال تازه شدن و نو شدن است، وظیفه‌ای تازه‌ای برای انسان تازه‌ای داریم پس باید محتوای بروز روش بروز و ابزار بروز استفاده کنیم.
گفت وگو از اکبر پوست چیان
نظر شما