به گزارش خبرنگار خبرگزاری حوزه، مسئله جمعیت و فرزندآوری از موضوعات بسیار مهم در هرجامعه ای به خصوص در ایران اسلامی است؛ اما امروز به دلیل نوع تبلیغات نامناسبی که از سوی برخی افراد انجام شده، تبدیل به نگرانی در نظام جمهوری اسلامی گشته است. برای رفع این دغدغه، رهبر معظم انقلاب بر مسئله جمعیت و فرزندآوری تأکید نموده و مجلس شورای اسلامی نیز طرح «سیاست کلی جوانی و جمعیت» را تصویب نموده است.
از جمله دستگاه هایی که برای تبیین و ترغیب جامعه به سیاست کلی جوانی و جمعیت و فرزندآوری می توانند نقش آفرینی کنند، حوزه های علمیه می باشند که در این راستا، نشستی با موضوع جمعیت در خبرگزاری حوزه برگزار شده است و مشروح سخنان کارشناسان تقدیم نگاه شما خواهد شد.
ببینید:
نگاه به فرزندآوری چگونه باید باشد؟
واقعیت‌هایی تلخ از سقط جنین در ایران
آیا مهمترین دلیل عدم فرزندآوری اقتصاد است؟
* حجت الاسلام والمسلمین سقای بی ریا، رئیس ستاد راهبری خانواده و جمعیت حوزه
امروز شاهد هستیم که در حوزه های علمیه، «ستاد راهبری خانواده و جمعیت» با هدف تقویت خانواده و جمعیت برای رفع نگرانی رهبر انقلاب در مورد جمعیت و فرزندآوری راه اندازی شده است. دلیل این راهبری برای این است که حوزه های علمیه در مسائل اجتماعی و مورد نیاز نظام فعال شوند و اعضای این ستاد می توانند جزو افراد رسمی و حقوقی باشند.
از دیگر دلایل راه اندازی این ستاد در بهمن سال ۹۹، ترغیب و تشویق حوزویان به فرزندآوری و در ادامه، نقش آفرینی حوزویان در جامعه و بحث جمعیت است چرا که معتقدیم در حوزه در ارتباط با مسائل فرهنگی، فکری و جمعیت و فرزندآوری ظرفیت بسیاری خوبی وجود دارد و از این رو لازم است از این ظرفیت برای تحقق اهداف نهایت استفاده را کرد.
اما چرا حوزه در بحث جمعیت احساس مسئولیت کرده است؟ باید گفته شود، وقتی مسئولین برگزارکننده همایش و ستاد جمعیت خدمت رهبر معظم انقلاب رسیدند، ایشان در آن دیدار بیان کردند: «رسالت شما حوزویان بازکردن گره های فکری مردم در حوزه جمعیت است»؛ لذا از همان زمان، بخش های مختلف حوزه همچون بخش تبلیغ، حوزه علمیه خواهران، حوزه علمیه برادران و سازمان هایی که با حوزه ارتباط دارند، پای کار آمده، فعال شده و اقدام به فعالیت کرده اند.
ما معتقدیم برای این که کار منسجم و اثربخشی صورت گیرد، باید فعالیت ها در ضمن ستاد راهبری جامعِ همه ارگان های حوزوی صورت گیرد.
یکی از ظرفیت هایی که در حوزه برای تبلیغ مسئله جمعیت وجود دارد، خبرگزاری حوزه به عنوان بخش رسانه ای حوزه و سایر مراکز، مؤسسات علمی و پژوهشی است که دارای ظرفیت های عظیمی هستند و اگر باهم نباشند، اثرگذار در این مسئله نخواهند بود.
در تشکیل این ستاد نباید از تلاش های آیت الله اعرافی، مدیر حوزه های علمیه هم غافل شد. از زمان راه اندازی ستاد راهبری حوزه در ارتباط با خانواده و جمعیت، تاکنون ۵۰ جلسه تشکیل شده و آثاری هم داشته است.
وقتی قانون جوانی خانواده و جمعیت در مجلس ارائه شد، ما آماده بودیم برنامه خودمان را پشت این قانون بیاوریم و همین آمادگی سبب شد، حوزه در این عرصه جلوتر از سایر مراکز باشد.
در راستای برنامه ریزی برای مطالبه ای که در قانون جمعیت پیش بینی شده است، بعضی از بخش های حوزه برای خود برنامه هایی دارند؛ به عنوان مثال، مرکز خدمات حوزه های علمیه یکی از اعضای مهم این ستاد است که در بحث خانواده و جمعیت، برنامه ریزی و حمایت های بسیار خوبی از خانواده های طلاب دارد.
در حال حاضر طلبه ها در زمینه فرزندآوری از زمانی که رهبر انقلاب هشدار داده اند، به خوبی وارد شده و کارهای خوبی هم انجام داده اند البته نباید از مشکلات خانواده های طلاب در عرصه فرزندآوری غافل بود؛ بلکه باید با استفاده از قانون جمعیت مجلس سعی کرد مشکلات حوزویان در عرصه معیشتی و فرزندآوری را رفع کرد تا طلبه ها هم سهم خوبی در بحث فرزندآوری داشته باشند.
- ارتباط مشکلات معیشتی و عدم فرزندآوری
کسی نمی تواند بگویید فقر رابطه ای با فرزندآوری ندارد، اما سوال این است این رابطه تا کجاست؟ آیا از دلایل و عمده دلایل مهم است؟ قطعا اگر این گونه باشد و اگر بعضی ها می‌گویند فقر، سبب عدم فرزندآوری و یا طلاق در خانواده ها باشد، باید گفته شود یکی از مهمترین دلائل در این مسائل، ضعف دین داری زوجین است.
نکته تاریخی درباره این مطلب که فرزندآوری رابطه ای با فقر ندارد و چه بسا فرزندان می توانند در جامعه ای نقش آفرین و تاریخ ساز باشند، این است که حضرت علی(ع) در خطبه مشهورش فرمود: عقیل از من درخواست ۳ کیلو گندم بیشتر از سهم بیت المال کرد و من دیدم که بچه های او از فقر ژولیده و پریشان بودند؛ ولی من آن اضافه را ندادم، آهنی داغ به او نزدیک کردم و او از حرارتش به فریاد آمد.
همین بچه هایی که حضرت می گوید در نهایت فقر بودند، اما شما می بینید که چه شخصیت های بزرگی در کربلا شدند. همین نشانه برای ما کافی است. اگر عقیل به دلیل فقر صاحب فرزند نمی شد، همین چند یار هم در کربلا نبودند. این ها نمونه است.
در روایت دیگر آمده است: «خدا مومن فقیر دارای عیال و فرزند زیاد را دوست دارد».
این موارد نشان می دهد که فرزندآوری سبب فقر نیست؛ بلکه سبب امید است؛ از دگر سو خانواده هایی که دارای فرزند زیاد هستند، در جامعه موفق ترند؛ پس در عرصه فقر و فرزندآوری متغیرهای زیادی است اما اهداف فرهنگی که در حوزه جمعیت وجود دارد، خود جای توجه بسیار دارد.
باید به فرزندآوری به عنوان فضیلت نگاه کنیم نه به عنوان مانع. مثلا ما بچه را برای این می خواهیم که برای خانواده دارای اثر شود، مانند خانواده عقیل که فرزندان او برکات زیادی داشتند. اگر نگاه ما این باشد، مسلما تفکر ما نسبت به بحث فرزندآوری هم عوض می شود.
ما نگرانی مان این است فرزندانی که باید اسلام و انقلاب را کمک کنند، اگر فردا نباشند چه اتفاقی می افتد. برای این که این نگرانی تداوم پیدا نکند و اصلا ایجاد نشود، دولت وظیفه دارد حمایت کند. حالا اگر حمایت نکرد، آیا تکلیف کنار می رود؟ خیر؛ جمعیت، فرزندآوری و تربیت فرزند بسیار مهم است و این هم امکان پذیر است.
همین غربیها که مادی فکر می کنند، سایت هایی درست کردند برای ارائه راهکارهای مدیریت فرزند که چگونه فرزندان خود را تدبیر کنید. مثلا راهکار می دهند که چگونه باید فرزندان را اداره کرد. صرفه جویی اقتصادی با جمعیت پرفرزند. در گذشته ما همین کارها می کردیم.
اما وقتی فرهنگ و سبک زندگی عوض می شود، دیگر خانواده ها تمایلی به فرزندآوری پیدا نمی کنند. اگر سبک تغییر کند و نگاه ها عوض شود، توجه به فرزندآوری هم عوض می شود.
مثلا کسی که دغدغه الهی دارد، بداند مادری که باردار می شود مانند روز اول از گناه پاک می شود. این روایت سبب تغییر نگاه به فرزندآوری می شود. اگر این دید و نگاه باشد، فرزنددار شدن موجب طلاق نمی شود.
همچنین زیاده خواهی و راحت طلبی در زندگی هم باید تغییر کند. مرد، برای رفاه زندگی باید تلاش کند؛ اما امروز راحت طلبی و فرهنگ مادی کارها را سخت کرده است که یکی از آثار بد آن، سبب کاهش فرزندآوری شده است. باید رویکرد ما ارزشمدارانه باشد تا نگاه به جمعیت و فرزندآوری تغییر کند.
* نقش سازمان ها و نهادهای حکومتی در تقویت جمعیت کشور
ما باید به سوالی پاسخ دهیم، سوال این است آیا سازمانها و نهادهای حکومتی می توانند در بحث فرزندآوری و توجه دادن والدین به امر جمعیت و فرزندآوری نقش داشته باشند؟ که باید جواد داد: بله؛ بر اساس شواهد « ماما ها» در فرزندآوری و عدم فرزندآوری والدین نقش مهمی دارند؛ لذا باید کاری کنیم که ماماها را نسبت به جمعیت وخطرات آن در جامعه توجه داده و آنها که ارتباط مستقیم با والدین و زوجین دارند، رسالت خود را هم به خوبی برای ازدیاد و ترغیب خانواده ها به فرزندآوری انجام دهند.
نهایت این که مسئله جمعیت نیازمند برنامه ریزی، فرهنگ سازی و جریان سازی است تا بتوانیم با برنامه دشمنان در بحث عدم نسل آوری مقابله کنیم.
* حجت الاسلام والمسلمین طاهری، مدیر تخصصی تبلیغ معاونت تبلیغ حوزه های علمیه
در مدیریت تخصصی تبلیغ، یکی از اهدافی که در حوزه جمعیت و فرزندآوری تعریف شده، بحث آسیب اجتماعی از جمله کاهش و پیری جمعیت است.
مهمترین سوالی که باید در این بخش بدان پاسخ داده شود این است: آیا نهاد دین می تواند در افزایش جمعیت و تشویق مردم به فرزندآوری پاسخ گو باشد؟ که می گویم بله؛ قرآن مردم را به فرزندآوری تشویق کرده و فرموده نباید مردم از فرزند آوری و فرزنددار شدن بترسند.
سوال دیگری که باید بدان پرداخت، این است که آیا مردم به صِرف توصیه دین به فرزندآوری اقبال می کنند یا نه؟ آمارها نشان می دهد کسانی که از وضعیت مالی و آسایش خوبی برخوردارند، با این که امکانات خوبی دارند ولی در عمل فرزند کمی دارند. چرا این گونه است؟ چرا این افراد اقبالی به فرزندآوری نشان نمی دهند با این که از نظر مالی متمکن هستند، اگر ما مشکلات مالی را بهانه برای عدم فرزندآوری می دانیم.
این که فکر کنیم، معیشت ارتباط مستقیمی با کاهش فرزند دارد، باید بگوییم: نه این گونه نیست. اگر این گونه بوده، باید ثروتمندان صاحب فرزند زیادی می شدند؛ اما آنچه که باعث اقبال کم به فرزندآوری شده، به خاطر فرهنگ سازی است که در این مسئله صورت گرفته و آن هم «فرزند کمتر، زندگی بهتر» است.
در دهه خاصی مسئولین و سازمانهای زیادی آمده اند و بودجه پشت این کار گذاشته اند که والدین به سمت تولید نسل و فرزندآوری نروند. الان هم باید جبهه قوی بیاید و مردم بگوید، فرزندآوری، برکت زیاد و تک فرزندی هم دارای مشکلاتی است.
در گذشته نه چندان دور، در کشور خانواده پرجمعیت داشتیم که با وجود مشکلات مالی که داشتند ولی فرزندان آنها منشأ خیرات فراوانی برای کشور شدند. پس مقوله معیشت، نمی تواند دلیل عمده برای عدم فرزندآوری باشد بلکه پیام هایی که مردم از سوی مسئولین و سازمانها و مراکز بهداشت و درمان در مورد «فرزند کمتر، زندگی بهتر» دریافت کردند، این موارد در بی توجهی به فرزندآوری تأثیر گذار بود.
اگر ما به عنوان حوزه، پیام های مثبتی برای مردم داشته باشیم، جامعه به سمت افزایش جمعیت خواهند رفت. برای نظام و خود خانواده هم مثبت خواهد بود و اگر در همکاری با نهاد حوزه، تبلیغ و روحانیون، سازمانها و مراکز دخیل و دغدغه مند به اسلام، کشور، نظام و انقلاب هم پای کار بیایند، اثراتی که نصیب بحث جمعیت می شود، دو چندان خواهند بود.
* مشکلات معیشتی دلیلی برای عدم فرزند آوری؛ توهم یا واقعیت؟
این که معیشت را دلیل اصلی بدانیم این توهم واقعیت ندارد و با توجه به زندگی گذشتگان به خوبی می توان این مسئله را فهمید.
بنابراین بی توجهی به فرزندآوری، به خاطر فقر خانواده ها نیست؛ اگرچه فقر هم یکی از ده ها متغیرهاست که جایگاه آن لااقل در آخرین های از متغیرها بوده و نمی تواند مهمترین و اصلی ترین دلیل باشد.
دلیل دیگری که می توان در عدم فرزندآوری والدین اشاره کرد، تغییر سبک زندگی است. وقتی زن و شوهر از همان اول زندگی همه تلاش شان فراهم کردن زندگی راحت است، می خواهند به محض ازدواج خانه و ماشین داشته باشد. این یعنی تا مدتها تمایلی برای فرزنددار شدن ندارند چون همه توجه شان این است که زندگی راحتی داشته باشند. این یعنی سبک زندگی فعلی اسلامی نیست. ما باید سطح توقع مان را از زندگی کمی پایین بیاوریم ولی فرهنگ و ذائقه امروزی، زندگی ما را تغییر داده است؛ در حالی که خدا در فرزند برکت گذاشته است.
شما الان به خانواده های تک فرزند و دو فرزند نگاه کنید و آنها را با خانواده های چند فرزندی مقایسه کنید، از نظر تربیتی و سایر مسائل کدام خانواده مشکلاتش بیشتر است، آدم منصف نمی گوید خانواده های چند فرزندی؛ اکثریت، انگشت را روی خانواده‌های تک و دو فرزند می گذارند، با این که مشکل عدم فرزندآوری به خاطر شرایط مالی هم نیست.
باید با تبلیغ، ترویج و فرهنگ سازی کاری کنیم که خانواده ها طعم زندگی چند فرزندی را بچشند. امروز هم یکی از حسنات خانواده‌های طلاب، همین آمار نرخ رشد فرزندآوری است. با این که طلبه ها از اقشار مظلوم و دارای معیشت بسیار معمولی و بعضا ضعیف در جامعه می باشند اما از نظر نرخ و آمار فرزندآوری، وضعیت شان به مراتب از سایر اقشار بهتر است؛ چون به مبانی دینی، الهی و فرهنگ آل الله اعتقاد دارند و براساس فرهنگ اهل بیت (ع) و توکل و تلاش و پشت کار مسیر زندگی خود را دنبال می کنند و در این مسیر نیز به سخنان رهبر انقلاب در مورد بحث جمعیت و فرزندآوری هم توجه می کنند.
باید کاری کنیم سایر اقشار هم به طلبه ها در امر فرزندآوری بپیوندند.
* صادق قاسمی، کارشناس مسائل خانواده و جمعیت و پژوهشگر و نویسنده
این حرف هایی که الان می زنم نتیجه چند سال تحقیقات و پژوهش بنده در موضوع جمعیت است و بر اساس مستنداتی که در سخنان شارع مقدس و روایات بدان رسیده ام و باورم می باشد این است که معتقدم شارع هیچ آموزه و توصیه ای برای کنترل جمعیت و تهدید موالید ندارد.
آنچه مشخص می باشد، مطلوبیت ذاتی برای کثرت نسل و مطلوبیت ذاتی با کثرت فرزند است. تحقیقات زیادی انجام دادم که در مورد کنترل فرزندآوری، تهدید و توصیه ای ببینم ولی تاکنون پیدا نکردم.
حال آن حدیثی که به صورت تهدید، توصیه و «اندک بودن تعداد زن و فرزند یکی از دو آسایش است» وجود دارد، روایت «قِلَّةُ الْعِیَالِ أَحَدُ الْیَسَارَیْن»/ اندک بودن عیال (زن و فرزند) یکی از دو آسایش [یکی از دو توانگری] است. این روایت، هم از قول پیامبر (صلی الله علیه و آله) نقل شده است و هم از امیر مؤمنان علی (علیه السلام).
ایشان می فرمایند: «قِلَّةُ الْعِیَالِ أَحَدُ الْیَسَارَیْنِ وَ هُوَ نِصْفُ الْعَیْش»؛ اندک بودن عیال، یکی از دو آسایش [توانگری] و نیمی از خوشی [رفاه] است.
اما چرا از این حدیث به عنوان تهدید و اندک بودن فرزند بودن برداشت شد، به جهت این که سیاست های آن زمان یعنی دهه ۷۰ این بوده و چه بسا مصادره به مطلوب آن آقایان شد.
اساسا مفهوم حدیث این نیست که توصیه به کمی فرزندی کند. این حدیث در میان انبوه روایاتی قرار داد که توصیه به تکثیر کرده اند و پاسخ دیگر این که لزوما مراد از این حدیث، کمی فرزند نیست بلکه می تواند به کمی همسر نیز ناظر باشد یعنی ناظر به زمانی است که چند همسری رواج داشته و یا درباره کسی است که چند همسر دارد. این روایت درباره او نیز صادق است؛ لذا نمی توان گفت این روایت در خصوص کمی فرزندآوری است.
* چرا حوزه در موضوع جمعیت ورود کرده است؟
مسئله بعدی این است چرا حوزه به بحث جمعیت ورود کرده و باید هم میدان داری کند، چون همانطور که نرم افزار و فکر انقلاب در حوزه شکل گرفته است، در این مسئله هم باید ورود کند؛ حوزه در مسئله کنترل جمعیت در دهه ۶۰ و ۷۰ به صورت مشروط وارد شد و زمانی در جامعه پذیرفته شد که حوزه پای کار آن آمد؛ اما جواز مشروط به این مسئله داده بود؛ ولی همین جواز مشروط، متأسفانه مورد سوء استفاده بعضی از مسئولین آن زمان قرار گرفت و بدتر این که آن جواز مشروط را مطلق انگاری کردند و کارهایی بر علیه جمعیت و فرزندآوری انجام دادند؛ از جمله درست کردن شعار «فرزند کمتر زندگی بهتر»، بیمه نکردن فرزند چهارم و پنجم، و...؛
و اما امروز اگر انتظار داریم سیاست های کلی جمعیت و قانون جوانی جمعیت به نقطه مطلوب برسد، باید حوزه بطور جامع وارد میدان شود و که اگر این کار صورت نگیرد، نباید شاهد اتفاق خاصی در حوزه جمعیت بود؛ بنابراین نرم افزار سیاست کلی جمعیت باید در حوزه تدوین و در جامعه به مرحله اجرا در بیایید.
در باب جمعیت و فرزندآوری متغیرهای وجود دارد که می توانند نقش ایفا کنند. این متغیِّرها بیش از۴۰ مورد است؛ به همین دلیل به موضوع جمعیت، چندین متغیره اطلاق می شود که یکی از آنان اقتصاد است؛ ولی مهمترین آن نیست.
قویا قائل هستیم که اولین متغیر در موضوع جمعیت، اقتصاد نیست؛ مراد ما این است که در باب بحث جمعیت و فرزندآوری مسائلی وجود دارد و دخیل است که یکی از آنان اقتصاد است؛ این طور نیست که اقتصاد را بهانه برای عدم فرزندآوری بدانیم، ولی مهمترین آن اقتصاد نیست.
* سؤالی چالشی از زوج های جوان
ما می خواهیم این مسئله ای که بیان شده به صورت چالشی به بحث بگذاریم، شاید کسی بر خلاف ما معتقد باشد و بگوید: اصلی ترین نگرانی زوج های جوان برای عدم فرزندآوری، اقتصاد است و این جهت نگران آینده هستند؛ اما از این والدین و افراد سوال چالشی می پرسیم و دوست داریم به آن فکر کنند و بعدا جواب دهند.
سوال چالشی ما این است: آیا کسی می تواند ادعا کند «فرزندم با دنیاآمدنش مرا فقیر کرده و زندگی و معیشت ما را به سختی کشانده است؟». قطعا این گونه نخواهد بود و نیست و فقر دلایل دیگری دارد.
بعد از این سؤال چالشی این را مطرح می کنیم: آیا فرزندآوری هزینه هایی دارد؟ که پاسخ می دهیم بله، هزینه هایی دارد که حاکمیت باید پای کار بیاید و اساس سیاست قانون جوانی و جمعیت برای رفع موانع اقتصادی خانواده هایی است که به دنبال فرزندآوری می باشند.
اما با همه این احوال، معتقدم حاکمیت نباید زیاد در حوزه اقتصاد از خانواده حمایت کند که اتکاء خانواده به حاکمیت باشد چراکه اگر زیاد بخواهد این کار را کند، خانواده هم گرفتار همان بلای وام ازدواجی می شود که بر سر ازدواج وارد کرد. بله، در حد رفع اولیه رفع موانع باید حاکمیت دخالت کند و مشکلات اقتصاد را رفع نماید؛ اما کار اصلی در حوزه جمعیت و فرزندآوری و تقویت این مسئله در بین خانواده ها، باید به وسیله تریبونهای تبلیغی، رسانه و جریان سازی اجتماعی انجام شود و در ادامه شاهد تغییر در نگرش فرزند آوری باشیم.
بر اساس ۳۰ سال رویه ای که ما رفتیم و تا فرزندآوری را در جامعه مطرح کردیم و گفتیم، ناگهان شاهد لیستی از مشکلات و نگرانی بودیم که در جلوی چشم مردم ردیف می شد. اما بنده می گویم، با وجود این رنج ها و مشکلات فرزندآوری که شیرین هم هست، مزیت ها و برکات فرزندآوری نیز در کنار آن دیده شود.
فرزند به محض تولد، میزان تلاش والدین، امیدواری به آینده را بیشتر، شخصیت والدین را کامل، موجب پایین آمدن طلاق عاطفی، تثبیت و تحکیم خانواده و ارتقاء کیفیت روابط والدین می شود.
نکته دیگری که این روزها هم در مجلس و هم در وزارت بهداشت سروصدا کرد، بحث غربالگری و سقط جمعیت است که ارتباط مستقیمی با نقصان جمعیت در کشور دارد و این ارتباط بسیار چشمگیر است و نمی شود از بحث سقط جنین که دارای آمار وحشتناکی در روز است، به سادگی گذشت و از آن غفلت کرد.
امروزه سقط و پرهزینه بودن نگهداری، دو مشکل عمده و جدی در کم شدن فرزندآوری است. غربال گری هم هزینه زیاد و مشکلات روحی ایجاد می کند. خانواده ها هم از بار روانی و فشار روانی گرانی طاقت نمی آورند و اقدام به سقط می کنند.
غربال گری در موارد مثبت، کاذب و خطا است. نکته مهم در غربال گری، فرایند تشخیصی است که انجام می شود. پس نگرانی هایی ایجاد می کند و همین مسئله موجب سقط می شود. بیش از ۴۰۰ تا ۵۰۰ هزار سقط در ایران در هر سال انجام می شود.
برای رفع این مشکل و از دست ندادن جمعیت کشور لازم است کل پروسه بارداری تا تولد در سامانه ای و در جایی از کشور رصد شود. راه اندازی سامانه و رصد سبب می شود تا از اتفاقاتی که به خاطر منافع افراد یا زیر پاگذاشتن اخلاق حرفه ای به وقوع می پیوندد، جلوگیری شود. این کار در شرایط کنونی در باب جمعیت و رفع سقط جنین بی مورد در بحث غربالگری ضروری است.
اگر آنچه قانون جوانی جمعیت در مورد غربالگری گفته، اقدام شود، اثر خوبی در بحث جمعیت داشته و اثر خوب در مسئله فرزندآوری خواهد گذاشت.
اما نقش ماماها در موضوع فرزندآوری، ماماها و ارتباط آنها با شبکه بهداشت و خانواده در بحث فررندآوری بسیار مهم است. باید خانواده از طریق شبکه بهداشت حس خوب بگیرد ولی الان این گونه نیست. شبکه بهداشت و ماماها مشوق فرزندآوری نیستند. بعضی از انگاره ها و گزاره های علمی در شبکه بهداشت و درمان به روز نشده اند. این پژوهش های بین المللی باید بروز شود تا شاهد تأثیرگذاری در باب جمعیت باشیم. قانون جوانی جمعیت باید کاری کند تا شبکه بهداشت و درمان به سمت تقویت فرزندآوری و تشویق خانواده به بحث فرزندآوری پیش روند،این الان وجود ندارد و نقش ماما ها هم از این لحاظ که نقطه تماس والدین می باشند، بسیار مهم است.
نظر شما