به گزارش خبرگزاری حوزه، هفته نامه افق حوزه به انتشار ویژه نامه ای با عنوان «فقیه خدمتگزار» با موضوع خدمات اجتماعی و مجاهدت های آیت الله العظمی گلپایگانی (ره) پرداخته است که محتوای آن در شماره های گوناگون، تقدیم می شود.
احداث مدارس علمیه در ایران و خارج از کشور
زعامت و سرپرستی حوزه‌های علمیه شیعه و رسیدگی به امور مادی و معنوی طلاب از سوی آیت‌الله‌العظمی گلپایگانی(قدس سره) به‌مدت تقریبی چهل سال و با عنایات الهی و توجهات خاصه حضرت ولی‌عصر(عج) موفق به انجام کارهایی شدند که یقیناً از عهده افراد عادی و غیر الهی خارج می‌باشد.
در این بخش گزارش کوتاهی از مدارس علمیه‌ای را که به دست مبارک ایشان ساخته شده، مرور می‌کنیم.
۱. مدرسه علمیه علوی (قم)
این مدرسه واقع در خیابان امام کوچه ۵۴ (منوچهری) با زمینی به مساحت تقریبی یک هزار متر مربع می‌باشد.
۲. مدرسة الإمام المهدی(عج) (قم)
در سال ۱۳۵۰ش به امر آیت‌الله‌العظمی گلپایگانی و همت والای آیت‌الله‌زاده مرحوم حاج‌آقا مهدی گلپایگانی(ره) دبیرستانی که قبلاً در اختیار آموزش و پرورش شهرستان قم بود، جهت برنامه درس طلاب حوزه علمیه خریداری شد و مکان تدریس طلاب از محل سابق مدرسه علوی به محل جدید منتقل گردید.
این ساختمان با زمینی به مساحت تقریبی دو هزار متر مربع در خیابان شهدا (صفائیه) در دو بخش با دوازده مدرس، سالن اجتماعات، کتابخانه و سالن غذاخوری در اختیار طلاب می‌باشد و هم‌اکنون در اختیار مراکز تخصصی حوزه است.
۳. مدرسه ستیه (قم)
این مدرسه با زمینی به مساحت تقریبی ۵۰۰ متر مربع در ۴۵ متری عمار یاسر، میدان میر در جوار اقامتگاه و محل عبادت حضرت فاطمه معصومه(سلام الله علیها) واقع است.
۴. مدرسه علمیه حاج غضنفر(قم)
مدرسه مذکور در زمینی به مساحت حدود ۴۰۰ متر مربع و ۲۲ حجره در دو طبقه در منطقه دورشهر مورد استفاده طلاب می‌باشد.
۵. خوابگاه موسی‌بن جعفر(ع) (قم)
این خوابگاه در زمینی به مساحت تقریبی یکهزار متر مربع و ظرفیتی بالغ بر یکصد نفر در خیابان انقلاب (چهارمردان کوچه شماره ۴۹) بنا شده است.
۶. مدرسه علمیه حاج ملاصادق (قم)
این مدرسه که در ابتدای خیابان ۴۵ متری عماریاسر بنا شده است، در طول سالیان متمادی در اختیار طلاب بود؛ ولی اینک با خرید منازل اطراف، طرح توسعه آن انجام شده و اکنون مورد استفاده قرار گرفته است.
۷. مدرسه الوندیه (قم)
در گذشته این مدرسه محل درس و بحث طلاب مبتدی پایه اول و دوم بود و طلاب علوم دینیه پس از گذراندن دو پایه درسی، به مدرسه المهدی (عج) خیابان شهداء منتقل می‌شدند که اکنون در مسیر خیابان قرار گرفته و تخریب شد.
۸ - خوابگاه جوادالائمه(ع) هندی‌ها (قم)
این خوابگاه جهت استفاده طلاب خارجی با ظرفیت ۵۰ نفر و مساحت تقریبی ۵۰۰ متر در محدوده مرکزی شهر در جنب بیت امام خمینی(قدس سره) واقع شده است و اکنون در اختیار مراکز تخصصی حوزه می‌باشد.
۹. مدرسه الامام المهدی(عج) (اراک)
۱۰. مدرسة الامام المهدی(عج) (گلپایگان)
در سال ۱۳۶۲شمسی آیت‌الله گلپایگانی(ره) قطعه زمین بزرگی به مساحت دوازده هزار متر مربع برای تأسیس حوزه علمیه و نیازمندی‌های دیگری که جنبه دینی- اجتماعی دارد، اختصاص دادند و قسمتی از آن را که به مساحت تقریبی سه هزار متر می‌باشد، برای ساختن مدرسه علمیه تعیین نمودند.
ساختمان مدرسه با محاسبه طبقه زیرین، سه طبقه و در چهار طرف و مطابق اصول معماری مدارس علمیه قدیم می‌باشد و ۶۰ حجره و ۱۰ مدرس بزرگ با ظرفیت ۳۰۰ نفر بنا گردیده است.
طبقه زیرین نیازمندی‌های مدرسه از قبیل آشپزخانه رختشوی‌خانه، سالن غذاخوری، مخزن کتابخانه، دستگاه تهویه، انبار، حمام و... قرار داده شده است.
تعمیر و نوسازی مدرسه مبارکه فیضیه
در دوران انقلاب اسلامی و مبارزه با شاه، مدرسه مبارکه فیضیه بارها مورد هجوم وحشیانه مأمورین ساواک شاه و ارتش شاهنشاهی و پلیس واقع شد و در پی این حمله، حجره‌های طلاب را خراب کردند و درب و پنچره‌های مدرسه را شکستند و حتی اموال و اثاثیه تعدادی از طلاب را نیز به غارت بردند.
آیت‌الله العظمی گلپایگانی(ره) به کمک خیرین و بازاریان اقدام به تعمیر خرابی‌های به جا مانده از یورش مأموران رژیم نمودند و حجره‌های مدرسه طبق شرایطی که مراجع معین کرده بودند به طلاب واگذار شد.
تأسیس مدارس علمیه خارج از کشور
زعیم راحل حوزه(ره)، تنها به این مدارس بسنده نکرده و علاوه بر کمک به دیگر مدارس موجود در قم و شهرستان‌ها، به تأسیس و راه‌اندازی صدها مدرسه و مراکز فرهنگی در داخل و خارج از کشور همت گمارد که اینک به بخشی از آنها اشاره می‌شود:
۱. مجمع اسلامی جهانی، لندن
۲. مدرسه امیرالمؤمنین(ع)، کویته پاکستان
۳. مدرسه علمیه دخترانه فاطمةالزهراء(س) کویته پاکستان
۴. مدرسه آیت‌الله حکیم، راولپندی
۵. مدینة الزهراء(س) لبنان
مجمع اسلامی جهانی لندن
مجمع اسلامی جهانی لندن در سال ۱۳۵۲ شمسی برابر با ١٣٩٥ هجری قمری، توسط مرحوم آیت‌الله‌العظمی حاج سید محمدرضا موسوی گلپایگانی(قدس سره) به‌منظور نشر فرهنگ اسلام و آشنایی عموم با مذهب اهل‌بیت عصمت و طهارت(علیهم السلام) و رسیدگی به امور مذهبی و مشکلات دینی مسلمانان به‌ویژه شیعیان در لندن به‌همت فرزندشان حجت‌الاسلام والمسلمین آقای حاج سیدمهدی گلپایگانی(ره) خریداری و تأسیس گردید. نیاز وافر مسلمانان بریتانیا به‌خصوص شیعیان و توجه روزافزون مردم اروپا به اسلام، انگیزه این امر مهم بود. مجمع اسلامی جهانی از دیرینه‌ترین مراکز رسمی اسلامی و شیعی در اروپاست و سی سال است که به ترویج و تبلیغ دین مبین اسلام مشغول می‌باشد.
فعالیت‌های مجمع دارای سه محور عمده می‌باشد:
١. محور اول تـرویج و تبلیغ آئین مبین اسـلام و مـذهب شیعه اثنـی‌عشری می‌باشد. در این راستا مجمع اسلامی از آغاز تأسیس تاکنون با برپائی مراسم دینی و مجالس مذهبی در مناسبت‌های ویژه، خدمات ارزشمندی را انجام داده است. اهتمام به برگزاری مجالس در ماه‌های محرم، صفر، رمضان و همچنین در تمام موالید و وفیات ائمه معصومین(علیهم السلام) از برنامه‌های مهم تبلیغی مجمع اسلامی است.
در این مناسبت‌ها از شخصیت‌ها، دانشمندان و سخنوران فرهیخته دعوت به‌عمل می‌آید و با زبان‌های فارسی، عربی و انگلیسی مباحث مفید وارزنده‌ای ارائه می‌گردد.
٢. محور دوم، فعالیت‌های آموزشی و تربیتی می‌باشد. این بخش شامل چند قسمت بشرح زیر اسـت:
٭ تشکیل کتابخانه اختصاصی که دارای حدود بیست هزار نسخه از کتاب‌های ارزشمند و مصادر اسلامی است و می‌تواند نیاز محققان و دانشمندان را در زمینه ای مورد نیاز بر طرف سازد؛ به‌خصوص اینکه آن کتاب‌ها به زبان‌های مختلف می‌باشد.
٭ تشکیل مدرسه قرآن و عترت(علیهم السلام) جهت آموزش قرآن، اصول عقاید، احکام و همچنین آموزش زبان فارسی، از جمله فعالیت‌های سودمند مجمع اسلامی است.
٭ برپایی کلاس‌های آموزشی مخصوص بانوان به‌ویژه در ماه مبارک رمضان.
٭ نشر عناوین و موضوعات دینی و اجتماعی و ارسال آنها به مراکز علمی و دانشگاهی از طریق پست الکترونیکی و همچنین پاسخ‌گویی به مسائل دینی و شرعی از برنامه‌های مستمر مجمع اسلامی می‌باشد.
٭ از دیگر خدمات فرهنگی یاری‌رسانی به زائران و حجاج بیت‌الله الحرام است. در این زمینه مجمع اسلامی با ارشاد و راهنمایی زائران از طریق آموزش مناسک حج، چاپ جزوه مناسک و اطلاعات مربوط به حج و عمره، پاسخ به سؤالات و ارائه سایر خدمات توفیق چشم‌گیری داشته است.
٭ از فعالیت‌های مؤثر و مستمر مجمع اسلامی، بر پایی نماز جمعه می‌باشد که حدود بیش از بیست سال سابقه دارد و مسلمانان از کشورهای مختلف بـا شور و علاقـه زایدالوصفی در آن شرکت می‌کنند و خطبه‌ها به زبان‌های فارسی، عربی و انگلیسی ایراد می‌گردد. قابل ذکر است که خطبه‌های نماز به‌صورت سلسله بحث، با بررسی موضوعات گوناگون ارائه می‌گردد و تمام آنها به‌صورت مکتوب به زبان‌های فارسی و انگلیسی و همچنین به‌صورت دیسک موجود می‌باشد.
٭ از ثمرات تلاش و کوشش چندین ساله این نهاد اسلامی، مشرف شدن تعداد زیادی به آئین اسلام است که بیش از ١٨٠٠ نفر زن و مرد از ملیت‌های مختلف به دین اسلام تشرف پیدا کرده‌اند. آمار نشان می‌دهد که در سال‌های اخیر، سالی ٥٠ نفر به دین مبین اسلام تشرف یافته‌اند.
٣. محور سوم تلاش‌های مجمع در مسائل اجتماعی و امور خدماتی است که از جمله فعالیت‌های مجمع اسلامی می‌توان به کمک به بیماران و نیازمندان و حل مشکل مالی آنان، حل و فصل امور خانواده، کمک‌رسانی و یاری آسیب‌دیدگان، هنگام رخدادهای ناگهانی اشاره کرد.
دارالقرآن الکریم؛ اولین مؤسسه قرآنی کشور
یکی از مراکزی که در حوزه علمیه قم در زمینه علوم قرآنی فعالیت می‌کند، مرکز دارالقرآن است. این مرکز از سال ۱۳۵۲ به امر حضرت آیت‌الله‌العظمی گلپایگانی(ره) و تلاش فرزند برومندشان حجت‌الاسلام والمسلمین حاج سیدمهدی گلپایگانی(ره) فعالیت خود را آغاز کرد.
متن پیش رو، در گزارشی مختصر به معرفی این مرکز می‌پردازد.
تأسیس و گسترش دارالقرآن
از گذشته همواره بعضی، شیعه را مورد طعن قرار می‌دادند که به اهل‌بیت(علیهم السلام) بیش از قرآن اهمیت می‌دهند. در پی سفرهایی که مرحوم حجت‌الاسلام والمسلمین حاج سیدمهدی گلپایگانی به خارج از کشور داشت و از طرف دشمنان تشیع با این سؤال و شبهه مواجه شده بود؛ لذا به امر فقیه اهل‌بیت(علیهم السلام)، آیت‌الله‌العظمی گلپایگانی(ره) در سال ۱۳۵۲ این مرکز قرآنی را تأسیس کردند و هم‌اینک تحت اشراف و نظارت حجت‌الاسلام والمسلمین حاج سیدجواد گلپایگانی مشغول به چاپ و نشر قرآن مجید و کتب مربوط به علوم قرآنی است.
این مرکز ابتدا در مدرسه آیت‌الله‌العظمی گلپایگانی(ره) واقع در خیابان شهدای قم شروع به‌کار کرد؛ اما قبل از انقلاب به‌خاطر وجود اشکالات بی‌شمار به نتیجه مطلوب نرسید. خوشبختانه با پیروزی انقلاب اسلامی و استقرار نظام مقدس جمهوری اسلامی، روز به روز بر دامنه فعالیت‌های آن افزوده شد. در آغاز، کار دارالقرآن تنها چاپ قرآن مجید بود، سپس کلیه کتاب‌هایی که در زمینه علوم قرآنی نگاشته شده، جمع‌آوری و مورد بررسی قرار گرفت. هم‌اکنون این مرکز شامل بخش‌های گوناگونی از جمله دو مجله به زبان‌های فارسی و عربی، گروه کشاف، گروه ترجمه، کتابخانه تخصصی، گنجینه قرآن‌های خطی و نفیس، بخش حروف‌چینی کامپیوتری، دبیرخانه کنفرانها و... است.
کشاف موضوعی قرآن
یکی از بخش‌های مهم دارالقرآن، گروه کشاف موضوعی است. این گروه حدوداً هشت سال است که در حال فعالیت است و آیات قرآن را براساس هفت موضوع اساسی تقسیم‌بندی کرده است. این هفت موضوع عبارتند از:
۱. معرفة الانسان علی ضوء القرآن شامل ۱۲۰ موضوع؛
۲. التوحید علی ضوء القرآن شامل ۱۹۰ موضوع؛
۳. النبوة علی ضوء القرآن شامل ۱۰۰۰ موضوع؛
۴. الامامة والولایة علی ضوء القرآن (در دست تنظیم(؛
۵. المعاد علی ضوء القرآن شامل ۳۵۶ موضوع؛
۶. منجیات الانسان علی ضوء القرآن شامل ۱۳۱ موضوع؛
۷. مهلکات الانسان علی ضوء القرآن شامل ۳۱۵ موضوع.
برای انجام دادن این کار ابتدا گروهی در حدود ۱۴ نفر از تمام قرآن فیش‌برداری کردند و در مرحله دوم، این فیش‌ها تحت آن هفت عنوان مذکور دسته‌بندی شدند.
چگونگی چاپ و نشر کشاف موضوعی
این مجموعه بدون هیچ‌گونه شرح و تفسیری چاپ خواهد شد؛ یعنی آیات براساس موضوعات مشخص‌شده، به‌ترتیب حروف الفبا و فهرست‌وار بدون توضیح و تفسیر در اختیار پژوهشگران علوم قرآنی قرار خواهد گرفت. در واقع یک معجم و فهرست موضوعی برای مراجعه محققان است. به‌عنوان نمونه محققی که می‌خواهد در باره معاد در قرآن تحقیق کند، با مراجعه به این کشاف، کلیه آیاتی که در مورد معاد است، به‌صورت یکجا جمع‌آوری و مباحث مختلف را از آن استخراج می‌کند.
از این هفت موضوع، شش موضوع آن به انجام رسیده و مراحل حروف‌چینی و چاپ را می‌گذرانند. تنها موضوع امامت باقی مانده که قبل از ارتحال حضرت آیت‌الله صافی(قدس سره) در اختیار ایشان قرار گرفته بود تا مواردی که قابل اصلاح و تجدید نظر است، مورد ملاحظه قرار گیرد.
کتابخانه تخصصی و گنجینه قرآن‌های خطی
از جمله خدمات دارالقرآن جمع‌آوری کتاب‌های مختلف در زمینه علوم قرآن است. در این کتابخانه صدها جلد کتاب در موضوعات تفسیر، نکات ادبی قرآن، شأن نزول و کتب مرجع جمع‌آوری شده است و در اختیار دانش‌پژوهان و محققان علوم قرآنی قرار دارد.
همچنین حسب الامر آیت‌الله‌العظمی گلپایگانی(قدس سره) برای جلوگیری از خروج قرآن‌های خطی و نفیس از کشور توسط ایادی خارجی و سودجویان، قرآن‌های خطی و نفیس بسیاری توسط این مرکز خریداری شده و در محل‌های مخصوص نگهداری می‌شود؛ از جمله می‌توان به قرآنی که بر روی پوست آهو نگاشته شده است، اشاره کرد که در نوع خود کم‌نظیراست.
گروه ترجمه قرآن
از دیگر خدمات مفید دارالقرآن ترجمه قرآن به زبان‌های مختلف و زنده دنیاست. از جمله ترجمه قرآن به زبان کردی که چاپ شده و در اختیار علاقه‌مندان قرار گرفته است و ترجمه انگلیسی قرآن که مراحل پایانی خود را می‌گذراند. همچنین به‌خاطر اینکه احساس شد، ترجمه فارسی روانی از قرآن در دست نیست، گروهی از محققان و مترجمان توانا، کار ترجمه فارسی را عهده‌دار شدند و ترجمه‌ای جامع، روان و سلیس را تهیه کرده‌اند که در آینده نزدیک در اختیار پژوهشگران ارجمند قرار خواهد گرفت.
تدوین این ترجمه زیر نظر حجج اسلام انصاری، مروی، برهانی و کرمی صورت گرفته است.
مجلات پیام قرآن و رسالة القرآن
این مرکز دو مجله یکی به فارسی به‌نام پیام قرآن و دیگری به عربی به‌نام رسالة القرآن منتشر می‌کند. این مجلات به‌صورت فصلنامه منتشر می‌شوند. از سال ۱۳۷۲ تاکنون چهار شماره از مجله پیام قرآن منتشر شده است. مجله رسالة القرآن که عمدتاً در خارج از کشور منتشر می‌شود، از سال ۱۴۱۱ قمری آغاز به‌کار کرده است و تاکنون ۱۷ شماره از آن منتشر شده است. این مجله اولین نشریه‌ای است که در جهان اسلام در باره علوم قرآن و پژوهش‌های قرآنی چاپ شده و در میان دانشوران جهان اسلام و نویسندگان سرشناس عرب مطرح است و بسیاری از اهل قلم و صاحب اندیشه از کشورهای آفریقایی و عربی، خواستار همکاری و چاپ مقالاتشان در این نشریه هستند.
کنفرانس‌های سالانه
بحث و تبادل نظر در باره علوم قرآن از مسائل بنیادی جامعه اسلامی است و از طرفی، بسیاری از نویسندگان و مترجمان و مفسران قرآن گمنامند و باید میدان‌های مناسبی جهت اشاعه و نشر آثار و نظریات خود پیدا کنند؛ لذا ضرورت وجود یک مجمع علمی تحت عنوان کنفرانس هر روز بیشتر احساس می‌شد.
این امر مهم، در عید مبعث سال ۱۳۶۷ (روز نزول اولین آیات قرآن) با تأکید و دستور فقیه دردآشنا آیت‌الله‌العظمی گلپایگانی(قدس سره) و درایت آیت‌الله‌زاده معظم و تلاش فراوان دکتر سیدعبدالوهاب طالقانی جامه عمل پوشید و با حضور جمع کثیری از دانشمندان و محققان حوزه و دانشگاه و نمایندگان ۱۴ مؤسسه تحقیقاتی تشکیل شد. این کنفرانس شامل هفت کمیسیون با عناوین زیر بوده است: رسالت قرآن، مناهج تفسیری قرآن، زمینه‌های بعثت و نزول قرآن، ترجمه قرآن، حکمت اسلامی در قرآن، اهداف و انگیزه‌های قرآن و مسائل تاریخی در قرآن.
حضرت آیت‌الله گلپایگانی(قدس سره) طی پیامی به این کنفرانس چنین گفتند:
«بشر در درک و فهم حقایق قرآن به هر پایان و انتهایی برسد، آغاز و ابتداست. امروز در عصر حاضر که ناتوانی مکتب‌های گوناگونی از نجات بشریت از تنگناها و بحران‌های مختلف آشکار شده و نظام‌های حاکم یأس و تحیر و نگرانی انسان‌ها را روزافزون نموده است، بر مسلمانان خصوصاً علما، فقها و آنان که اسلام را بر مبنای تمسک به ثقلین و اجتهاد در کتاب و سنت شناخته‌اند، بیش از پیش واجب است که ارشادات و هدایت‌های قرآن را در نواحی مختلف حیات به جهانیان عرضه کنند».
این کنفرانس در سال‌های بعد به‌طور مستمر تشکیل شده و هر سال در آن موضوعی خاص مورد مداقه و تبادل نظر قرار می‌گیرد. موضوع کنفرانس‌های دوم تا ششم بدین قرار بود:
کنفرانس دوم: «اعجاز قرآن»؛
کنفرانس سوم: «نقش قرآن در تمدن بشری»؛
کنفرانس چهارم: «قرآن کریم و اهل‌بیت(علیهم السلام)؛
کنفرانس پنجم: «قرآن و جامعه»؛
کنفرانس ششم: «قرآن و توحید در عبادت» .
در طی برگزاری این شش کنفرانس صدها مقاله و نوشته علمی و تخصصی در باره علوم مختلف قرآن ارائه شده است که مقالات کنفرانس‌های اول تا چهارم آن به‌صورت یکجا و هر کنفرانس در یک جلد، منتشر شده است و مقالات کنفرانس‌های پنجم و ششم هم، در حال آماده شدن است که به‌زودی در اختیار علاقه‌مندان و پژوهشگران علوم قرآنی قرار خواهد گرفت.
انتشارات و کتاب‌فروشی
از دیگر فعالیت‌های مرکز دارالقرآن حضرت آیت‌الله‌العظمی گلپایگانی(قدس سره) بخش انتشارات و کتاب‌فروشی است. انتشارات دارالقرآن تاکنون صدها عنوان کتاب در زمینه‌های فقهی، اصولی، تفسیری و... منتشر کرده است. همچنین انتشارات در جنب مدرسه معظم‌له با دایر کردن کتاب‌فروشی علاوه بر عرضه کتاب‌های چاپ مؤسسه، روزانه صدها جلد از کتاب‌های دیگر ناشران را در اختیار طلاب و علاقه‌مندان قرار می‌دهد.
تحقیق و تصحیح کتب تفسیری
فعالیت دیگر مرکز دارالقرآن تحقیق، تصحیح و چاپ کتب تفسیری است. یکی از کتاب‌های تفسیر که توسط این مرکز، تحقیق و چاپ شده، کتاب الوجیز فی تفسیر القرآن العزیز، تألیف ابن ابی‌جامع عاملی (۱۱۳۵-۱۰۷۰) است. این تفسیر در سه جلد چاپ می‌شود که یک جلد آن، هم‌اکنون با تحقیق شیخ مالک محمودی چاپ شده است. از دیگر کتب چاپ‌شده تفسیر فاتحة الکتاب، العروة الوثقی، تفسیر القرآن بالقرآن و... است.
