به گزارش خبرگزاری حوزه، آقای محمد امین رضایی در یادداشتی به مناسبت سالروز صدرور منشور روحانیت توسط امام خمینی (ره) اینگونه نوشته است:

تقسیم بندی ابواب فقهی یکی از روش هایی است که در فقه به ما یک نگاه کلان میدهد. تقسیم بندی معروف در تبویب فقه همان چیزی است که محقق حلی در شرایع انجام داده است و شهید اول در کتاب القواعد اینگونه نقل می‌کند.
[و کل ذلک ینحصر فی أربعة أقسام: العبادات، و العقود، و الإیقاعات و الأحکام.
و وجه الحصر: أن الحکم الشرعی إما أن تکون غایته الآخرة، أو الغرض الأهم منه الدنیا، و الأول: العبادات. و الثانی: إما أن یحتاج إلی عبارة، أو لا، و الثانی: الأحکام. و الأول: إما أن تکون العبارة‌ من اثنین- تحقیقا أو تقدیرا- أو لا، و الأول: العقود، و الثانی: الإیقاعات.] (۱)

مرحوم سیدجوادعاملی صاحب مفتاح الکرامه در کتاب اجاره تقسیم بندی دیگری را طرح میکند که بین فقه و مسائل امروز ما نسبت عمیق تری برقرار میشود و فقه کارآمدتر جلوه می‌کند.
[ قد قسموه إلی أقسام أربعة عبادات و عقود و إیقاعات و أحکام «و إن شئت قلت عبادات و عادات و معاملات و سیاسات» أن المقصود إما انتظام أحوال النشأة الأولی أو الأخری أو کلیهما فإن کان الثانی فهو الأول أو الأول فإما أن یتعلق الغرض ببقاء الشخص أو النوع و هو الثانی أو المصالح المالیة و هو الثالث أو الثالث فالرابع].
《می توان این اقسام چهارگانه را به صورت دیگری مطرح کرد: اوّل عبادات، دوم عادات، سوم معاملات و چهارم سیاسات؛ زیرا مقصود از احکام فقهی یا نظم نشأه اُولی (دنیا) است و یا نشأه اخری و یا هر دو است. اگر تنها مقصود نشأه آخرت باشد عبادات را تشکیل می دهد و اگر مقصود نشأه اُولی باشد، اگر هدف آن بقای شخص یا نوع است عادات را تشکیل می دهد و اگر مصالح مالی باشد معاملات است و اگر هر دو باشد سیاسات است》 (۲)

اگر چه به تعبیر شهید مطهری تبویب در فقه در غیر از عبادات که ماهیت و طبیعت آن در نظر گرفته شده در سایر ابواب رعایت نشده(۳) لذا جامعیت دین را محقق نمیکند. همین تبویب صاحب مفتاح الکرامه را میشود به گونه ای دیگر در سه گانه مشهور اقتصاد، سیاست، فرهنگ تطبیق داد. نکته مهم این است در همه این تقسیم بندی ها این است بر اساس تقسیم مفتاح الکرامه از ۵۱ کتاب فقهی ۴۶ کتاب مربوط به امور دنیا که ۲۶ کتاب آن مربوط به معامالات( امور اقتصادی) است. بر اساس تقسیم بندی لمعه و شرایع در سه گانه فرهنگ، سیاست و اقتصاد از ۵۱ باب ۳۲ باب بیش از نصف آن مربوط به مسائل اقتصادی است! البته واضح است امور اجتماعی با هم تنیدگی دارند و به طور کامل نمیتوان از هم جدا کرد اما حدودا مساله همین است.

امام خمینی ره در منشور روحانیت خطاب به حوزه های علمیه، طلاب و روحانیون اینگونه می‌نویسند:
مجتهد باید به مسائل زمان خود احاطه داشته باشد. برای مردم و جوانان و حتی عوام هم قابل قبول نیست که مرجع و مجتهدش بگوید من در مسائل سیاسی اظهار نظر نمی‏ کنم. آشنایی به روش برخورد با حیله‏ ها و تزویرهای فرهنگ حاکم بر جهان، داشتن بصیرت و دید اقتصادی، اطلاع از کیفیت برخورد با اقتصاد حاکم بر جهان، شناخت سیاست ها و حتی سیاسیون و فرمولهای دیکته ‏شده آنان و درک موقعیت و نقاط قوّت و ضعف دو قطب سرمایه داری و کمونیزم که در حقیقت استراتژی حکومت بر جهان را ترسیم می‏ کنند، از ویژگی های یک مجتهد جامع است. (۴)

مشکلات اصلی امروز جامعه ما اقتصادی است. علی رغم اینکه در حوزه مکاسب خوانده میشود اما علی رغم ظرفیت فوق العاده این کتاب بخاطر عدم تطبیق با مسائل روز، به وضوح ما شاهد فقر علمی طلاب در حوزه مبانی اقتصاد اسلامی، اقتصاد سیاسی و سرمایه داری و اقتصاد خرد و کلان هستیم. حتی مطالعه و تدریس مبانی اقتصادی که متفکرینی چون شهید صدر، شهید بهشتی، مطهری و...مکتوب کردند نیز در حوزه مرسوم نیست! البته اخیرا طرح هایی شروع شده است. شهیدصدر در ابتدای انقلاب به درستی متوجه این مساله شد حالا که روحانیت توانسته حکومت تشکیل دهد مباحث اقتصادی اولویت دارد لذا طرحی اجمالی و تفصیلی از اقتصاد اسلامی نوشت که در قانون اساسی هم استفاده شد.(۵)

متاسفانه آن نگاه شهید بهشتی، شهیدصدر و...در حکمرانی اقتصادی جلو نرفت یکی از دلایل جدی آن این بود که اقتصادخوانی در حوزه جدی گرفته نشد و این موجب شد بدنه کارشناسی که غالبا نگاه های سرمایه داری داشت از این خلا استفاده کرد و در سیستم ورود کرد و نتیجه اش را امروز شاهد هستیم. تاکید بر اقتصادخوانی به معنای کم اهمیتی امور فرهنگی نیست لذا حوزه باید آموزش اطلاعات اقتصادی به صورت منسجم را در سطوح مختلف فراهم کند البته طبیعتا یک عده تخصصی ورود خواهند کرد.

محمد امین رضایی

پی نوشت ها:
۱:القواعد و الفوائد ج۱،ص ۳۰
lib.eshia.ir/71530/1/30

۲:مفتاح الکرامه ج ۴ص:۲
lib.eshia.ir/10240/4/2

۳:مجموعه آثار شهید مطهری، ج20، ص: 123
b2n.ir/r7845

۴:منشور روحانیت۳/۱۲/۶۷

۵:اسلام راهبر زندگی،شهید صدر فصل۲،۳