به گزارش خبرگزاری حوزه، دفتر بین‌الملل جامعه مدرسین حوزه علمیه قم در گزارشی ظرفیت سنجی اشاعه انقلاب اسلامی و ا اندیشه امام خمینی(ره) در کشور اندونزی مورد بررسی قرار داده است که در ادامه آن را می خوانید:

ظرفیت سنجی اشاعه انقلاب اسلامی و ا اندیشه امام خمینی در اندونزی[۱]

یکی از تأکیدات رهبر معظم انقلاب اسلامی حضرت آیت‌الله خامنه‌ای در سالگرد حضرت امام خمینی شناخت اندیشه مؤسس انقلاب اسلامی بوده است، در طول چهار دهه گذشته اندیشه امام خمینی(ره) و آرمان‌های انقلاب اسلامی، جهان اسلام را تحت تأثیر قرار داده و در برخی از کشورها منجر به شکل‌گیری جنبش‌های اسلامی‌شده است، بیشتر پژوهش‌های صورت گرفته به شناسایی جنبش‌ها در حوزه آسیای غربی توجه کرده و حوزه آسیای شرقی و توصیفی و راهبردمحور بودن پژوهش‌ها کمتر موردتوجه پژوهشگران قرارگرفته است. اندونزی دارای ۲۵۰ میلیون جمعیت است که اکثراً مسلمان و محب اهل‌بیت هستند (مجموعه نویسندگان، ۱۳۹۲: ۲۹). اندونزی یکی از دورافتاده‌ترین مناطق نسبت به کانون اسلام در عربستان و خاورمیانه است(حشمت زاده، ۱۳۹۵: ۲۶۶). شیعه در اندونزی دارای سابقه طولانی است و حتی برخی ورود اسلام به اندونزی را توسط شیعیان دانسته‌اند(ربانی و حکیم الهی، مصاحبه، زلکفی، ۲۰۱۳: ۵۵،Jacobsen، ۲۰۰۹: ۱۹۱۹)، اما به علل متعددی مانند، سقوط حاکمان محلی شیعه در دوره استیلای تسنن، نقش ترک‌ها در اضمحلال حکومت‌های شیعی و روی کار آوردن حکومت‌های سنی در منطقه، موج گرایش و ترویج سنی‌گری اشعری، کلام اشعری، ظاهرگرایی، افول تصوف و عقل‌گرایی معتزلی، قطع ارتباطات شیعیان با جوامع شیعی و تقیه در اثر تقیه، هویت شیعی در موج سنی- گرایی به‌مرورزمان هویت شیعه فراموش شد(ربانی، ۱۳۹۳: ۸۳). در اثر انقلاب اسلامی ایران و تحت تأثیر افکار امام خمینی، دکتر شریعتی و شهید مطهری آموزه‌های شیعه موردتوجه جامعه اندونزی قرار گرفت(طالب زین، ۱۴۳۷: ۷۵) و گفتمان شیعه به‌صورت جدی وارد عرصه سیاسی و اجتماعی در اندونزی شد (latif, ۲۰۰۸: ۳۰۶) و بسیاری از شیعیان تاریخی که در حال تقیه بودند تقیه خود را کنار گذاشته و بسیاری از اهل سنت به شیعه تغییر مذهب دادند، بی‌شک هویت مستقل شیعه در اندونزی مرهون انقلاب اسلامی ایران و اندیشه احیاگرایانه و هویت‌ساز امام خمینی بوده است(مصاحبه، رضایی). ﻣﻨﺸﺄ و ﻣﻨﺒﻊ اﺻﻠﯽ و بلا واسطه ﺗﺄﺛﯿﺮﮔﺬاری تشیع، اﯾﺮان ﺑﻮده و ﺗﺸﯿﻊ عمدتاً از ﻣﻨﻈﺮ اﺳﻼم ﺳﯿﺎﺳﯽ و اﻧﻘﻼﺑﯽ ﻣﻌﺮﻓﯽ و منتشر گردیده است(درمهدن، ۱۳۷۸: ۱۹۸). دکتر ازیومردی عذراء معتقد است حضور شیعه در اندونزی مربوط به سال‌های پس از پیروزی انقلاب اسلامی است که عمدتاً از طریق تغییر مذهب مسلمانان سنی به شیعه صورت گرفته است (Azyumardi, ۲۰۱۲: ۵-۹)، اما بعد از انقلاب اسلامی ایران اقلیتی از شیعیان که در اندونزی باز احیاء شده بودند، در پی اثبات هویت و انطباق خود با شرایط جدید بودند و فعالیت‌های سیاسی، اجتماعی و فرهنگی خود را افزایش دادند (Imam، ۲۰۱۴: ۲۳) و مؤسسات شیعی بسیاری در این کشور تأسیس کردند (Leonard leo، ۲۰۱۰: ۲۶۱)، هدف همه این سازمان‌ها، احیاء و حفظ هویت شیعی بود(حکیم الهی، مصاحبه).

در دوران سوکارنو و سوهارتو محدودیت‌های بی‌شماری برای احزاب، سازمان‌های دینی و... اعمال شد، حتی سوهارتو برگزاری مراسم سنتی تابوت (عاشورا) را ممنوع اعلام کرد (kartomis، ۲۰۱۲: ۷۵)، با سقوط سوهارتو و روی کار آمدن عبدالرحمن وحید، فضای باز سیاسی[۲] در این کشور ایجاد شد، شیعیان از این شرایط بهره برده و فعالیت‌های سیاسی، اجتماعی و فرهنگی خود را افزایش دادند (Imam، ۲۰۱۴: ۲۳) و مؤسسات جدید شیعه تأسیس (Leonard leo، ۲۰۱۰: ۲۶۱) و فعالیت خود را افزایش دادند(Assyaukanie، ۲۰۰۸: ۱۲۹). مهم‌ترین هدف این مؤسسات احیاء و حفظ هویت شیعی بود (حکیم الهی، مصاحبه). در دوران جدید، احزاب رادیکال از این موقعیت استفاده و از رشد و توسعه فراوان برخوردار شدند (zarkasyi، ۲۰۰۸: ۳۳۶) و مدارس سلفی و وهابی بسیاری با کمک وهابیت در این کشور تأسیس شد(مصاحبه، موحدی). از طرف دیگر احزاب لیبرال نیز توانستند خود را با جامعه هماهنگ و فعالیت خود را گسترش دهند(Ardhianto، ۲۰۱۸: ۱۵۱). اعضای این احزاب اکثراً از فارغ‌التحصیلان دانشگاه‌های غربی بوده (مصاحبه، ربانی) و به دنبال تلفیق دموکراسی و آموزه‌های دینی بودند (kurlantzick، ۲۰۱۸: ۵۶)، بسیاری از آنان نیز به دولت پیوستند(ربانی، مصاحبه).

تا سال ۱۹۹۷، ۲۵ موسسه شیعی در جاکارتا مشغول به فعالیت بوده‌اند (Latif، ۲۰۰۸: ۳۱۱)، زین نام ۸۰ موسسه شیعی در اندونزی را ذکر کرده که در حال گسترش و تبلیغ عقاید شیعی بوده‌اند. برای اکثر این مؤسسات پنج وظیفه، اولاً تعلیم و تربیت به‌صورت رسمی یا غیررسمی و برگزاری مراسم، دوم فعالیت‌های اقتصادی و رفاهی، سوم منشورات چاپی و الکترونیکی، چهارم کمک به مستضعفان و پنجم امور اداری تعریف‌شده است (طالب زین، ۱۴۳۷: ۸۸ -۸۷)؛ اما این سازمان‌ها دارای معایبی مانند اختلاف بر چگونگی مدیریت سازمان، ایدئولوژی مختلف، شرایط سیاسی و اجتماعی و سخت‌گیری‌های دولت نتوانستند اهداف خود را محقق سازند(Zolkifli، ۲۰۱۳: ۱۹۸).

بازنمایی و تقویت گفتمان شیعی و تقویت گروه‌های رقیب توسط عناصر خارجی (حمایت سعودی از جریان‌های سلفی و نفوذ در ارکان قدرت) موجب افزایش چالش میان این شیعیان و اهل سنت شد، گفتمان رقیب با عملیات پروپاگاندا وسیع به اهل سنت القا کرده بود که شیعیان جریانی نوظهور، انحرافی، ضاله بوده و قصد از بین بردن اعتقادات مسلمانان اندونزی را داشته‌اند، این عملیات روانی و تبلیغی سلفیت خارجی همراه با برگزاری نشست‌های علمی، چاپ و نشر گسترده کتاب و صرف هزینه‌های فراوان بوده است(مصاحبه، حکیم الهی). این عوامل موجب تهییج احساسات برخی از اهل سنت نسبت به شیعیان شد و گروهای نفوذ و قدرت به رهبری وهابیت سعی کردند از طریق نفوذ در سازمان‌های دینی مانند نهضت العلما و ... آنان را متقاعد نمایند که حکم تکفیر و غیرشرعی بودن شیعیان را صادر نمایند حتی دامنه‌ی این اختلافات به دولت مرکزی نیز کشیده شد و آنان سعی داشتند بانفوذ در وزارت اوقاف حکمی علیه شیعیان صادر و مانند کشور مالزی آن را غیرقانونی اعلام نمایند (مصاحبه، عمر شهاب). این گزارش به بررسی ظرفیت سنجی اندیشه امام خمینی در قلب نظریه سوات(قوت‌ها، ضعف‌ها، چالش‌ها، فرصت‌ها) در اندونزی پرداخته است.

قوت‌های اشاعه اندیشه امام خمینی(ره) در اندونزی

قوت‌های اشاعه اندیشه امام خمینی(ره) شامل ویژگی‌های رهبری امام خمینی (ره)، استکبارستیزی و عدالت‌خواهی، ظرفیت اسلام اعتدالی امام خمینی(ره) در جایگزینی ایدئولوژی موجود، ظرفیت کلامی و اعتقادی (توحید، نبوت، امامت)، ظرفیت فلسفی (رویکرد معرفتی، انسان‌شناسی)، ظرفیت فقهی (امربه‌معروف، دعوت و...)، ظرفیت اخلاقی (سعادت و...)، اعتقاد به نظریه ولایت‌فقیه امام خمینی(ره)، احیاگری و تأکید بر مسائل فرهنگی و هویتی امام خمینی(ره)، تأکید بر مصلحت و انطباق‌پذیری با شرایط جدید است، همچنین قوت‌های اشاعه اندیشه امام خمینی(ره) در اندونزی بر اساس مبدأ نوآوری‌های شامل روابط ایران و اندونزی، حمایت رسمی دولت ایران از جریان‌های شیعی، برگزاری دوره کوتاه‌مدت حضوری یا مجازی برای اقشار خاص، ظرفیت و گسترش توریسم مذهبی و... در ایرانی است، شایان‌ذکر است قوت‌های اشاعه اندیشه امام خمینی(ره) در اندونزی بر اساس حاملان نوآوری شامل شارحان و مفسران، در اندونزی، فارغ‌التحصیلان حوزوی و دانشگاهی (اساتید و روشنفکران)، مبلغان ایرانی در اندونزی است و قوت‌های اشاعه اندیشه امام خمینی(ره) در اندونزی بر اساس نهادها و کانال‌های ارتباطی شامل مرکز فرهنگی آی سی‌سی، امکانات آموزشی مناسب المصطفی، انجمن دوستی ایران و اندونزی، مراکز و مؤسسات دینی و فرهنگی در اندونزی، مجمع جهانی تقریب مذاهب اسلامی، حوزه‌های علمیه در اندونزی، سفارت و رایزنی فرهنگی ایران در اندونزی بوده است.

ضعف‌های اشاعه اندیشه امام خمینی(ره) در اندونزی

ضعف‌های اندیشه امام خمینی(ره) شامل عدم نیازسنجی مناسب برای تبیین و تفسیر آن در اندونزی، عدم دسترسی به آثار امام خمینی(ره)، تبیین و تفسیر آن با توجه به شرایط زمانی و مکانی اندونزی، افول چهره امام خمینی(ره) ، ضعف راهبرد مشخص جمهوری اسلامی ایران در این کشور، همکاری منفی اقتصادی، ساکن و غیر پویا ایران و اندونزی، عدم استفاده از میراث مشترک دو کشور، تفاوت زبانی و فرهنگی بین دو کشور است. شایان‌ذکر است ضعف‌های اشاعه اندیشه امام خمینی(ره) بر اساس نهادها شامل نبود مدیریت واحد در فعالیت فرهنگی و عدم همکاری نهادهای رسمی ایران در اندونزی، کارکرد نامناسب مراکز اسلامی، حوزه‌های علمیه اندونزی در تبیین اندیشه امام خمینی(ره)، برنامه، شیوه و وعظ نامناسب تبلیغ اندیشه ایشان(ره) در اندونزی، عدم آموزش کافی مبلغان اندونزی است، همچنین ضعف‌های اشاعه اندیشه امام خمینی(ره) بر اساس حاملان شامل عدم آموزش کافی مبلغان اندونزی با اندیشه ایشان تجمع دانش‌آموختگان در یک منطقه می‌شود.

فرصت‌های ابعاد اشاعه اندیشه امام خمینی(ره) در اندونزی

فرصت‌های اشاعه اندیشه امام خمینی(ره) بر اساس محیط پذیرا شامل واکنش مثبت اهل سنت نسبت به ایران و امام خمینی(ره)، فرهنگ و پتانسیل‌های شیعه در اندونزی، قشربندی اجتماعی شیعیان (شیعیان در اندونزی از اقشار تحصیل‌کرده در این کشور می‌باشند، رسمیت تشیع در اندونزی، توانمندی‌های جامعه شیعه در اندونزی، نفوذ ایجابی در بین دانشگاهیان، حمایت از مسئله فلسطین و روز قدس، حمایت از مسئله فلسطین و روز قدس، ظرفیت بومیان منطقه برای جذب شدن به تشیع، خلأ عرفان معقول و متناسب با آموزه‌های اهل‌بیت (س) در اندونزی، استفاده از فضای مجازی برای تبلیغ اندیشه امام خمینی(ره) در اندونزی، همکاری ایران با جریان‌های اسلام‌گرا اهل سنت در اندونزی، گرایش دولت اندونزی نسبت به ایران و مبارزه با تروریسم، مواضع دولت نسبت به شیعه، همکاری گسترده ایران و اندونزی در زمینه‌های مختلف علمی، سیاسی، اقتصادی، وجود تفکرات گوناگون میان اندیشمندان، وجود روشنفکران اسلامی حامی، تأکید بر تفاوت سلفی گری و وهابی گری در اندونزی، مواضع احزاب و سازمان‌ها نسبت به تشیع، حمایت نسبی انجمن محمدیه از تشیع، حمایت نسبی نهضت از تشیع می‌شود.

تهدیدهای ابعاد اشاعه اندیشه امام خمینی(ره) در اندونزی

تهدیدهای اشاعه اندیشه امام خمینی(ره) شامل اطلاعات اندک مردم اندونزی نسبت به امام خمینی(ره) و شیعه، گسترش موج ایران هراسی توسط گروه‌های معاند، گسترش موج شیعه هراسی توسط گروه‌های معاند، عدم اتحاد گروه‌های شیعه در اندونزی، آثار جنگ ایران و عراق در اندونزی و افول توجه مردم به انقلاب اسلامی ایران، آثار بحران سوریه در اندونزی و اختلاف شیعه و اهل سنت، اقدامات گروه‌های متعصب و تندرو اهل سنت نسبت به تشیع، اقدامات وهابیت علیه شیعه و انقلاب اسلامی ایران، اقدامات اخوان‌المسلمین علیه شیعه و انقلاب اسلامی ایران، اقدامات سلفیت علیه شیعه و انقلاب اسلامی ایران، حضور جریان‌های تجددخواه و لیبرالیسم در اندونزی و ترویج گرایش‌های غربی، گرایش یافتن برخی از رهبران نهضت العلما به سعودی، گسترش فعالیت‌های فرهنگی و اقتصادی آمریکا در اندونزی و پیوند سلفی گرایی و آمریکایی‌ها می‌شود.

پیشنهادها ی کاربردی برای گسترش اندیشه امام خمینی در اندونزی

پیشنهاد می‌گردد که ارتباط‌گیری و کمک‌رسانی به سازمان‌های و جنبش‌های دینی که تحت تأثیر انقلاب اسلامی و اندیشه امام خمینی(ره) شکل گرفتند، در رأس برنامه‌های حمایتی وزارت خارجه و سایر مراکز قرار گیرد.

پیشنهاد می‌گردد برای تبیین اندیشه امام خمینی(ره) در اندونزی علاوه بر کار کمی به دنبال افزایش کار کیفی بود و سازمانی متولی این امر قرار گیرد.

پیشنهاد می‌گردد از ظرفیت فضای مجازی در جهت ارتباط با مردم اندونزی استفاده بهینه صورت پذیرد.

پیشنهاد می‌گردد ستاد یا سازمانی برای ساماندهی امور تبلیغ اندیشه امام خمینی(ره) و انقلاب اسلامی شکل گیرد.

پیشنهاد می‌گردد شیوه‌های سنتی تبلیغ عوض گردد و از روش‌های جدید استفاده گردد.

پیشنهاد می‌گردد در امر اشاعه اندیشه امام خمینی(ره) در خارج از مرزهای کشور اصول و مبانی به‌دقت موردتوجه قرار گیرد تا مانع تفسیرهای مختلف گردد.

پیشنهاد می‌گردد مؤسسات و پژوهشکده‎‌هایی که به‌طور تخصصی بر روی اندیشه امام خمینی(ره) و انقلاب اسلامی فعالیت می‌کنند، علاوه برافزایش غنای محتوایی خود با جنبش‌های اسلامی متأثر از اندیشه امام خمینی(ره) ارتباط گرفته آنان را ازلحاظ فکری و محتوایی تغذیه نماید.

*****************************************************************************************************************************************************************************************************************

[۱] این گزارش ، خلاصه مقاله بررسی اشاعه اندیشه امام خمینی (ره) در تقویت اسلام اعتدالی در دو سازمان شیعی ابی و ایجابی در اندونزی تالیف: محمدعلی نظری و همکاران در پژوهشنامه انقلاب اسلانی همدان پاییر ۱۳۹۹ است.

[۲] در واکنش‌ به سخت‌گیری‌های سوهارتو نسبت به احزاب دینی، احزاب رادیکال از این موقعیت استفاده و از رشد و توسعه فراوان برخوردار شدند (zarkasyi، ۲۰۰۸: ۳۳۶) و مدارس سلفی و وهابی بسیاری با کمک وهابیت در این کشور تأسیس شد و فشار علیه شیعیان توسط آن افزایش پیدا کرد (مصاحبه، موحدی).