به گزارش خبرگزاری حوزه از تهران، بزرگترین گردهمایی فعالان زن و خانواده هرسال همزمان با ماه مبارک رمضان به همت پژوهشکده زن و خانواده برگزار می‌شود؛ امسال نیز در آخرین رویداد پژوهشکده واحد تهران، این گردهمایی با حضور شخصیت‌های علمی و مسئولان کشوری و نهادهای تخصصی حوزه زن و خانواده همراه با میزگرد تخصصی با موضوع"تحولات ارزش‌ها و نگرش‌های خانواده در ایران" و ضیافت افطاری در محل مجموعه‌ی فرهنگی شهدای انقلاب اسلامی برگزار شد.

بر اساس این گزارش: در این نشست که با حضور چشمگیر اساتید، دانشجویان، پژوهشگران و صاحب‌نظران این حوزه برگزار گردید، اساتید، نتایج و دستاوردهای پایش انجام شده از سوی دفتر پژوهش‌های ملی سازمان صدا و سیما را ارائه و مورد نقد و ارزیابی قرار دادند.

در ابتدای این نشست سرکارخانم دکتر منصوره سادات مرتضوی مدیر پژوهشکده زن و خانواده تهران در سخنانی، ضمن خوش آمد و تبریک ایام ماه مبارک رمضان، همچنین ۲۵ سالگی تأسیس این پژوهشکده، بنیان آن را رخدادی مقدس و مبارک برشمرد که سبب شده در بحبوحه‌ی تفکرات التقاطی چند دهه‌ی گذشته در حوزه‌ی زن و خانواده، سازمانی تشکیل گردد تا به گونه‌ای علمی، به بحث در خصوص رخدادهای این حوزه پرداخته و ابعاد آن را در حوزه‌های گوناگون مورد بحث و بررسی قرار دهد.

در ادامه سرکار خانم دکتر فریبا علاسوند، عضو هیئت علمی پژوهشکده‌ی زن و خانواده، کنش‌های فرهنگی آدمیان را محصول امر فرهنگی و اجتماعی بیان کرد و گفت "متغیرها و عناصر فرهنگی که فرد در طول زندگی دریافت می‌کند تا پایان عمر با اوست. از این روی، عناصر فرهنگی در ساخت شخصیت فردی موثرند و این همان تمایزات نسلی‌ست". به گفته‌ی ایشان "تا دهه‌ی ۱۹۶۰ میلادی، تمرکز بر خود و فردگرایی چندان شناخته شده نبود، اما پس از آن بود که این جنبه از توجه به فرد مورد تفقد قرار گرفت و اوج آن در دهه‌ی ۱۹۸۰ میلادی اتفاق افتاد". علاسوند، از عمده ویژگی‌های نسل متمرکز بر خودگرایی را دوری از قطعیت دانست و خاطرنشان کرد: "این نسل به دنبال قطعیت و گفته‌ی دیگران نیست، چرا که سنت‌ها و مرجعیت را در هم می‌شکند و با تغییر مفاهیمی چون عزت نفس، به سمت ابرفردگرایی حرکت می‌کند".

وی افزود: "تک‌ساحتی شدن امر جنسی، بیشترین تأثیر را بر جامعه‌ی امروز ما گذاشته است؛ تأثیراتی که محدود به جامعه‌ی ایران نیست". به گفته‌ی عضو هیئت علمی پژوهشکده‌ی زن و خانواده: "این تأثیرات در گذر زمان تغییر می‌کنند و در هر عصر، گونه‌ی دیگری از خود نشان می‌دهد، همانطور که قبلاً بر مسائل دیگر مانور می‌داد و امروز بر حجاب و LGBTها". ایشان، نکته‌ی مثبت فضای امروز جهان را جدیت بیشتر خانواده‌ها در دفاع از جایگاه خود برشمرد و گفت: "این یک برگ برنده برای جنبش‌های حمایت از خانواده است".

دکتر علاسوند، ضرورت توجه به مفاهیم مذکور را بنیان ایده‌ی برگزاری همایش «خانواده‌ی مقاوم؛ چالش‌های اخلاقی در جهان متحول» در سال آینده خواند و در سخنانی، به ارائه‌ی دستاوردهای علمی فرآیند برگزاری این همایش تا به امروز پرداخت.

ایشان در ادامه، برگزاری ۳۶ نشست بین‌نهادی و ۱۵ رخداد بین‌المللی، انتشار ۲۰ مجله‌ی تخصصی، ۶ هم‌اندیشی با اصحاب علم و گزینش ۴ کتاب برای ترجمه را از دیگر ویژگی‌های برگزاری همایش مذکور تا به امروز عنوان کرد و افزود: "تجربه‌نگاری، از جمله پیوست‌های این همایش است که خصوصاً در فضای امروز تهدید خانواده، اهمیت بسیاری دارد. در این میان، بررسی استراتژی‌هایی که خانواده‌ها برای حفظ و صیانت از خود، در عین پاسداشت ارزش‌هایشان در پیش گرفته‌اند، اهمیت بسیاری دارد".

در ادامه‌ی این نشست، میزگرد تخصصی با عنوان «تحولات ارزش‌ها و نگرش‌های خانواده در ایران» آغاز به کار کرد. جناب آقای دکتر صابر جعفری، عضو هیئت علمی دانشگاه علامه طباطبایی طی سخنانی به بحث پیرامون داده‌های حاصل از پیمایش صورت گرفته از سوی دفتر پژوهش‌های ملی سازمان صدا و سیما پرداخت. ایشان نتایج حاصل را از آن جهت قابل تأمل دانست که محور خانواده در آن، با دیگر محورهای مورد پیمایش، تفاوتی بسیار دارد.

دکتر رسول صادقی، استاد دانشگاه تهران در آغاز سخنان خود، بر اهمیت خانواده و لزوم حفاظت از آن در تمامی جوامع انسانی تأکید و خاطرنشان کرد: "با این وجود، ابعاد گوناگونی از خانواده، در جهات معنایی، اخلاقی، هنجاری و نظایر آن، دچار تغییرات بسیار شده ‌است". ایشان، جامعه‌ی ایران را نیز متأثر از تحولات اجتماعی در جهان، دارای تغییرات بسیار توصیف کرد که در اشکالی چون ساختار خانواده، گونه‌های همسرگزینی، زمان‌بندی ازدواج، میزان باروری و تأخیر در فرزندآوری قابل مشاهده‌اند.

وی، از جمله ابعاد قابل توجه در پیمایش صورت گرفته را تأخیر در ازدواج، گرایش به تجردگرایی، مضیقه و تنگنای ازدواج دانست و آن را در روستاها، بیشتر از شهرها عنوان کرد. صادقی، افزایش طلاق و بالا رفتن آمار ناباروری را از دیگر معضلات امروز جامعه‌ی ایران دانست و خاطرنشان کرد: "در هر دهه، یک سال به سن ازدواج افزوده شده است". ایشان در بخش دیگری از سخنان خود، به ملاک‌های ازدواج و همسرگزینی اشاره کرد و گفت: "جامعه از ازدواج خویشاوندی فاصله گرفته و به وصلت با فرد هم‌سنخ روی آورده است".

صادقی، از جمله موانع تأخیر در ازدواج جوانان را شرایط اقتصادی، همچنین جنبه‌های فرهنگی و تغییر در نگرش‌ها عنوان کرد و گفت: "علاوه بر آنکه دسترسی به همسان مناسب سخت شده، ترویج برخی سبک‌های زندگی غربی همچون هم‌باشی نیز سبب تغییر رویکرد نسبت به ازدواج شده است". ایشان به تغییر نگرش‌ها نسبت به معاشرت پیش از ازدواج نیز اشاره و بر موافقت با این نگاه در سالیان اخیر در جامعه‌ی امروز تأکید کرد، اما گفت: "این رویکرد در خصوص روابط جنسی، موافق چندانی ندارد".

استاد دانشگاه تهران در بخش دیگری از سخنان خود، از نگرش منفی نسبت به موضوع هم‌باشی در میان جوانان سخن گفت، اما بر افزایش آن طی سالیان اخیر تأکید کرد. به گفته‌ی وی، بیشترین موافقان موضوع هم‌باشی، در استان البرز و بیشترین مخالفان آن در استان سیستان و بلوچستان هستند.

وی گریزی به موضوع طلاق و افزایش ۳ برابری آن نیز زد و ویژگی آن را رخداد طلاق در سال اول زندگی عنوان کرد.

وی مقایسه‌ای میان دو کشور ایران و ترکیه صورت داد و تفاوت این دو را در اجرای مددکاری اجتماعی و ارائه‌ی بسته‌های حمایتی در ترکیه عنوان کرد. به گفته‌ی صادقی، ساختار طلاق در جامعه‌ی ایران رو به جوانی گذاشته و پذیرش اجتماعی آن خصوصاً نزد زنان بیشتر شده است.

صادقی، بیشترین میزان کاهش باروری میان کشورهای مختلف را مربوط به ایران دانست و گفت: "استان‌های گیلان، مازندران و البرز در رتبه‌های نخست کاهش این میزان قرار دارند و سیستان و بلوچستان در انتهای این رتبه‌بندی‌ست". به گفته‌ی وی، از جمله مهم‌ترین ایده‌آل‌های فرزندآوری، تک‌فرزندی است که گیلان در رتبه‌ی نخست و سیستان و بلوچستان در انتهای این رتبه‌بندی قرار دارد. وی، از جمله مهم‌ترین عوامل موثر در کاهش باروری را نبود سیاست‌های حمایت از خانواده در کشور دانست. صادقی، نکته‌ی مثبت را در این میان، نگاه مثبت به فرزندآوری و امکان فعالیت اجتماعی زنان در عین مسئولیت مادری قلمداد کرد. وی، تعداد مطلوب فرزندان را ۵/۲ نفر عنوان کرد که آنچه امروز رخ می‌دهد ۶/۱ فرزند است، که به گفته‌ی ایشان، "این رقم ما را به تعمق در خصوص میزان کارآمدی سیاست‌های جمعیتی دولت و حمایت از خانواده وا می‌دارد".

دکتر محمدتقی کرمی، عضو هیئت علمی دانشگاه علامه طباطبایی، دیگر سخنران این نشست بود. وی، تفاوت موج چهارم پیمایش صورت گرفته با موج‌های گذشته را شکاف معنادار میان گفتمان قدرت و ارزش‌ها و نگرش‌های موجود در جامعه دانست و خاطرنشان کرد این شکاف، خود را به خوبی در ابعاد هویتی، فردی، سیاسی و اجتماعی نشان داده و از فاصله با مطلوبیت مورد نظر خبر می‌دهد. به گفته‌ی ایشان: "با وجود این تغییرات بسیار، به نظر می‌رسد ایرانیان همچنان به ارزش‌های خانواده پایبند هستند. اما در خصوص مفاهیمی چون دخالت دین در سیاست، اگر در گذشته، مثلاً نظری ندارم (۱۵%)، موافقم یا مخالفم (۳۵-۴۰%) و کاملاً موافقم یا مخالفم (۳۵-۴۰%) از میزان نظرسنجی را به خود اختصاص می‌داد، امروز گزینه‌ی نظری ندارم بسیار کمرنگ شده و سویه‌های موافق و کاملاً موافق، یا مخالف و کاملاً مخالف پررنگ شده‌اند". ایشان، این نظرگاه را نشانه‌ی دوپارگی و تعارض گفتمان در جامعه دانست و بر پیدایی جنگ زیرپوستی و پنهان در جامعه تأکید کرد. کرمی، این رویکرد را به رادیکالیسم در خصوص ارزش‌های قومی، سیاسی، اجتماعی و دینی تعبیر کرد که در آن، گفتمان رسمی، میدان را باخته است و نگرانی بالاست.

دکترکرمی، رویکرد مثبت امروز جامعه را نبود شکاف‌های بسیار بر سر ارزش‌های خانوادگی عنوان کرد که در تمامی دنیا غالب و مسلط است. وی، روی آوردن به سیاست زندگی را از جمله ابعاد مهم حیات امروز خانواده‌ها عنوان کرد که در آن، خانواده، ارزش‌های خود را از موضوعات محل مناقشه جدا می‌سازد، چرا که خانواده خصوصاً برای ایرانیان، همچنان آخرین ملجأ و پناهنگاه است. به گفته‌ی ایشان: "با این وجود، نسبت به گذشته که همواره میان ارزش‌های خانوادگی و دینی، تناسب وجود داشت، امروز خانواده در مسیر سکولار شدن است".

دکتر صابر جعفری، در جمع‌بندی نتایج این پیمایش، خطای روش‌شناختی را از جمله بزرگترین معضلات آن دانست و گفت: "لازم است خانواده به مثابه‌ی یک نهاد اجتماعی، در کنار دیگر نهادها بررسی و دیده شود". وی تسلط بازار و اقتصاد سیاسی بر پیکره‌ی نحیف جامعه و خانواده را از بزرگترین مشکلات امروز کشور برشمرد و بر تأثیر منفی آن بر خانواده و ارزش‌های مسلط بر آن تأکید کرد. وی همچنین خواستار توجه به موضوع همبستگی در تناسب با تکثر و تعدد خانواده‌ها شد.

دکتر صادقی در پاسخ، به لزوم استحکام خانواده و نقش آن به مثابه‌ی ضربه‌گیر معضلات امروز اشاره و خاطرنشان کرد: "با وجود این حجم از تغییرات،سیاست‌گذاران، مسئولیت بسیار دشواری در خصوص نهاد خانواده بر عهده دارند".

دکتر کرمی در بخش دیگری از سخنان خود، حرکت رو به جلوی خانواده‌ی ایرانی با وجود افول اجتماع را بسیار مثبت و سازنده توصیف کرد، اما آن روی آن را، نگرانی از رویکرد سیاست‌گذاران در جهت تخریب این سنگر عنوان نمود.

پایان‌بخش نشست تخصصی "تحولات ارزش‌ها و نگرش‌های خانواده در ایران"، پرسش و پاسخ حضار که از نخبگان و اساتید حوزه و دانشگاه بودند در خصوص موضوعاتی در این حوزه ناظر به فضای اجتماعی و فعالیت رسانه ها بود.

خبرنگار: علی فقیه