به گزارش خبرگزاری حوزه، کانال تخصصی شهید رابع علامه شیخ فضل الله نوری به بهانه استهلال ماه شوال مطلبی را با عنوان «استهلال توسط مرجع شهید علامه شیخ فضل الله نوری(ره) با بهره گیری از علم نجوم» منتشر کرده است:

مفهوم شناسی

نگاه کردن به آسمان جهت دیدن هلال در شب اول ماه قمری را استهلال گویند. مطابق با نظر برخی از لغت‌شناسان، هلال از اهلال به معنی بلند کردن صدا گرفته شده به این جهت که مردم به هنگام دیدن آن با صدای بلند دیگران را از آن آگاه می‌ساختند.از این رو بلندکردن صدا به تلبیه در مناسک حج و نیز فریاد نوزاد هنگام ولادت را هم که در آنها نیز بلندکردن صدا وجود دارد، استهلال می‌گویند

استهلال عملی مستحب و گاه واجب کفایی است؛ بسیاری از وظایف و عبادات فردی و اجتماعی مسلمانان بر اساس ماه‌های قمری و تشخیص آغاز ماه‌های قمری نیز مبتنی بر رؤیت هلال است. تعیین ماه‌های حرام و ارتباط تنگاتنگ آن با موضوع دیه، تعیین ایام حج و روز عید قربان، تعیین ابتدا و انتهای ماه رمضان با زندگی مسلمانان ارتباط دارد. قرآن کریم از هلال ماه، منازل ماه، گردش ماه بر اساس نظم و محاسبه دقیق و نقش آن در تعیین اوقات زندگی مردم و تعیین زمان حج سخن گفته است.
بر پایه روایات، وجوب روزه در ماه رمضان و افطار در عید فطر، وابسته به رؤیت هلال است مانند «صُومُوا لِرُؤْیتِهِ وَ أَفْطِرُوا لِرُؤْیتِهِ؛[۱] روزه بگیرید با رؤیت آن و افطار کنید با رؤیت آن». همچنین در دیدگاه فقهی، تعیین هنگام انجام مناسک حج و وقوف در عرفات، مشعر و منا، وابسته به ثبوت هلال ذی الحجه است.

استهلال توسط مرجعی ذوفنون!

مجتبی سلطانی احمدی تاریخ پژوه:

سطح دانش و اطلاعات علمی علامه شیخ فضل الله نوری(ره) چنان بالا بود که دوست و دشمن به مقامات علمی ایشان اعتراف داشتند. معلومات شیخ منحصر به فقه و اصول و حکمت و کلام نبود و به اصطلاح جامعیت علمی داشت. شیخ از علوم تاریخ و جغرافیا که اغلب فقها و علمای وقت بی بهره‎ بودند اطلاع کافی داشت و در نجوم و هیئت و ادبیات با اهل فن مباحثه می‎کرد. هم اکنون یک کتاب در هندسه به خط شیخ موجود است که رسول جعفریان تصویر آن را در کانال خود منتشر کرده است.
شیخ برای تهیه مندرجات روزنامه‎ها و جراید اروپا درباره ایران و اسلام از میرزا عبدالغفار نجم الدوله و علامه قزوینی[که هر دو از شاگردان و مقلدینش بودند] بهره می‎گرفت و اطلاعات دقیقتری نسبت به دیگران به ویژه سایر علما از تحولات دنیای غرب داشت[ضمن اینکه به چند زبان از جمله فرانسه مسلط بود، نمونه ای از دستخط فرانسه شیخ، توسط مورخ معاصر، مهدی انصاری اعلام شده است].

مرحوم شیخ حسین لنکرانی:

در علم هیأت، حاج میرزا عبدالغفار خان نجم الدوله (ریاضیدان و منجم مشهور عصر قاجار) که علاوه بر تبحر در هیأت و نجوم و داشتن شخصیت و شهرت علمی ممتاز در این زمینه، تألیفات علمی اسلامی زیادی داشت، و "فدوی" (فدائی) شیخ شهید بود، خدمت شیخ، علم کلام می خواند و شیخ نیز که در هیأت و نجوم، ید طولایی داشته، در این قسمت[ریاضی، هیأت و نجوم]، با او بحث علمی هیوی [ هََ ی َ وی ی: عالم به علم هیأت . اخترشناس . ستاره شناس . ستاره شمر. اخترشمار] می فرمود.[شیخ در انتهای رمضان الکریم شخصاً نسبت به استهلال ماه شوال اقدام می کردند].

شیخ، مخصوصاً برای انس دادن اصحاب حوزه و اطرافیان خود به قسمت های هیوی و اصطلاحات نجومی، تقویمی با اصطلاحات فنی مربوط به این قسمت، طراحی و چاپ کرده بود که بین خودشان "تقویم رقومی" خوانده می شد.

اگر نمونه ای از آن "تقویم رقومی شیخ" پیدا شود، خیلی ارزش دارد. [این اثر و مکتوبات جلسات مباحثه ریاضی، هیأت و نجوم، مانند خیلی دیگر از آثار مرجع شهید، پس از شهادت ایشان، با هدایت انگلیس به یغما رفت]

سنگی کتابخانه مرکزی دانشگاه تبریز است.

همچنین ایشان اُکَر ثاوذوسیوس را در سال ۱۲۸۵ در تهران کتابت کرده است. (موجود در فهرست نسخه های خطی مؤسسه آقای بروجردی، ج ۱، ص، ۱۹۹)

اُکَر ثاوذوسیوس از متون درسی ریاضی حوزه علمیه در علم هندسه و مثلثات کروی بوده است.

اکر یا کره نام کتابی است از ثاوذوسیوس یونانی که نخست توسط قسطا بن لوقا بعلبکی در پیرامن سال ۲۵۰ق به دستور ابوالعباس احمد بن معتصم از آغاز تا شکل پنجم از مقالت سوم به عربی در آمده و باقی را دیگری ترجمه نموده و ثابت بن قره حرانی آنها را اصلاح کرده است.

این کتاب را که ۵۸ یا ۵۹ شکل دارد، خواجه نصیرالدین طوسی هم در تاریخ جمادی الاولی ۶۵۱ق به زبان عربی ساده تحریر کرد.

منابع: خبرگزاری فارس/ک، تنهای شکیبا، ک، اندیشه سبز، زندگی سرخ، علی ابوالحسنی/سایت دانشگاه امام صادق(ع)/[۱] ویکی شیعه، کلینی، الکافی، ۱۴۰۷ق، ج۴، ص۷۷؛ مجلسی، بحار الانوار، ۱۴۰۳ق، ج۵۵، ص۳۵۶...