به گزارش خبرگزاری حوزه، حجت الاسلام والمسلمین سیدمحمدباقر میرصانع در نشست علمی گسترش و بالندگی رویکرد اخلاق نقلی در بستر حوزه علمیه قم که از سوی دبیرخانه یکصدمین سال بازتأسیس حوزه علمیه قم و با همکاری معاونت پژوهش حوزه های علمیه کشور برگزار شد، گفت: مکاتب اخلاقی اسلامی شامل چهار شاخه اخلاق فلسفی، اخلاق عرفانی، اخلاق نقلی و تلفیقی است.
وی افزود: رویکرد اخلاق فلسفی، بیشتر منطبق بر اخلاق یونانی است. آثاری چون کتاب تهذیب الاخلاق ابن مسکویه و اخلاق ناصری خواجه نصیر در این حوزه به نگارش درآمده است.
عضو هیئت علمی پژوهشگاه قرآن و حدیث اظهار کرد: اخلاق عرفانی بیشتر به دست عرفا نگارش شده و بیشتر سویه های عرفانی دارد. شهود وشهود عرفانی از جمله منابع مهم این رویکرد است.
وی گفت: اخلاق نقلی بیشتر به آیات و روایات اسلامی تکیه دارد. به لحاظ روشی نیز این اخلاق از گزاره های تاریخی سود می برد و مثل فقه بیشتر به دنبال یافتن اسناد و نسبت دادن آنها به ائمه و سنت اسلامی است.
میرصانع یادآور شد: مشکلی که اخلاق نقلی تا پیش از بازتاسیس حوزه علمیه قم داشت آن بود که این رویکرد بیشتر به دنبال جمع آوری اسناد منطبق بر این حوزه بوده است. در این زمینه کتاب هایی چون کافی و بحار و .... اخلاق نقلی را در خود جای دادند ولی کار اصلی در این کتب آن بود که روایات را ذیل مباحث اخلاقی مطرح کرده اند.
وی افزود: این کار، کار مثبتی بود ولی باید گامی رو به جلو برداشته می شد. اخلاق های نقلی تا پیش از صد سال اخیر دارای فقدان تحلیل و تبیین نظام مند و علمی از آموزه ها بودند.
عضو هیئت علمی پژوهشگاه قرآن و حدیث اظهار کرد: در صد ساله اخیر شاهد تحولات بنیادین در این حوزه بودیم. اولین اتفاق، تشکیل حوزه علمیه و یا به نوعی بازتاسیس آن بوده است. در دوران طاغوت مواجهه طلاب با آثار ترجمه غربی و ورود دروس فلسفه اخلاق به درون حوزه علمیه قم را شاهد بودیم که در آن زمان مرحوم مصباح و شهید مطهری با اندیشه های غربی آشنا شدند و در منابع اسلامی به دنبال پاسخ های در خور بودند.
وی ادامه داد: همین مواجهه شدن با آثار ترجمه شدن غربی موجب ایجاد توجه جدید به اخلاق نقلی شد. زیرا مشاهده شد که رگه های بحث ها در اخلاق عرفانی و فلسفی چندان متکی به سنت و منابع اسلامی نیست.
میرصانع یادآور شد: تشکیل حوزه علمیه و مواجهه با آثار غربی و تشکیل نظام جمهوری اسلامی اساسا زمینه برای مباحث مختلف از جمله اخلاقی ایجاد شد. این سه مسأله دست به دست هم دادند تا اخلاق نقلی تحول عمیقی را تجربه کند.
وی افزود: اخلاق فلسفی موفق به نفوذ گسترده در جوامع اسلامی شد. غزالی که با اندیشه های فلسفی نیز مخالف بود با حوزه اخلاق فلسفی با حالت کرنش وارد می شود. ربع کتاب سوم احیاالعلوم نظام اخلاق فلسفی را در خود جای داده است.
عضو هیئت علمی پژوهشگاه قرآن و حدیث اظهار کرد: در نیمه اول قرن دوم، اخلاق یونانی با ترجمه آثار یونانی وارد مجامع اسلامی شد. مواجهه خراسانی ها با یونانی ها باعث شد که این مباحث بیشتر در ایران نزج بگیرد.
وی گفت: فلاسفه معمولا با متکلمین مشکل دارند، زیرا این علم کلام و فقه یک علم کاملا اسلامی است. بعدها متوجه شدند که اخلاق یونانی بیشتر به بحث ملکات درونی می پردازد. یونانی ها به دنبال تنظیم نظام رفتاری بودند و بیشتر به درونیات می پرداختند ولی فقه به رفتار می پردازد. سپس فارابی سه علم دینی کلام، فقه و اخلاق را در هم ترکیب کرد.
میرصانع اظهار کرد: در این صد سال، اخلاق جایگاه خود را به شکل کامل بازیافت و با گرفتن پیرایه های فلسفی شکل کامل خود را پیدا کرد.
وی افزود: اخلاق نقل بنیاد با همت بزرگانی چون شهید مطهری و آیت الله مصباح(ره) در این دوران شکل گرفتند و مبانی بنیادی خود را از نقل و آیات و روایات می گیرند. این رویکرد به شکل کامل رو به پیشرفت است.
عضو هیئت علمی پژوهشگاه قرآن و حدیث اظهارکرد: وقتی از اخلاق مزین به نقل که صرفا روایاتی را به اندیشه های دیگران می بندند و اخلاق نقل محور که روایات را صرفا در جزییات قضایا تاثیر می دهد به اخلاق نقل بنیاد می رسیم. در همین حوزه علمیه قم و پنجاه سال اخیر به این نتیجه رسیدند که باید روی روش استنباط کار کنیم.
وی گفت: سه روش در پنجاه سال اخیر و در حوزه علمیه پیشنهاد شد که شامل روش اجتهادی، روش معنا شناسی و روش فقه الحدیثی است. اگر روش اجتهادی که فقه الاخلاق هایی که اخیرا نوشته می شود مبتنی بر این روش است و روش معناشناسی و روش فقه الحدیثی را بنگریم می بینیم که چندان تفاوتی باهم ندارند و باید با همگرایی باهم به نتایج قوی تری برسند.
میرصانع افزود: روش معناشناسی می تواند به ما نظام اخلاقی ارائه دهد که بالاتر از گزاره های اخلاقی است. روش فقه الحدیثی این مزیت را دارد که همه روایات باهم می بیند و با تشکیل خانواده های حدیثی و ضرب احادیث به نتایج خاص خود می رسند.
عضو هیئت علمی پژوهشگاه قرآن و حدیث اظهارکرد: اگر بخواهیم اخلاق نقل بنیادی که در این صد ساله شکل گرفته را تقویت کنیم باید این روش ها را باهم جمع کرده و از آن استفاده کنیم. همچنین در صد سال اخیر در عرصه اخلاق نقلی شاهد ترجمه آثار غربی متعددی هستیم. فلسفه اخلاق از جمله مهمترین مباحث ترجمه ای بود که در حوزه ما مورد توجه قرار گرفت. این مباحث در کتب پیشنیان ما بود ولی به شکل متمرکز بیان نشده بود. در این دوره با زحمت علمایی چون مرحوم آیت الله مصباح این حوزه نیز مورد بازشناسی قرار گرفت. در این صد سال فلسفه اخلاقی مبتنی بر نقل تولید شد که این کار نیز یک گام بزرگ رو به جلو بود.
میرصانع یادآور شد: در این دوره دانشنامه های جامعی در عرصه دانش اخلاق نقلی تولید شده است. این دانشنامه ها با محوریت کتاب میزان الحکمه تالیف آیت الله ری شهری(ره) شکل گرفت. اتفاق دیگر، شکل گیری اخلاق های وعظی بود که متاسفانه امروزه در حال کمرنگ شدن است. افرادی چون مرحوم آیت الله دستغیب و مرحوم آقا مجتبی تهرانی و آیت الله حائری و... دروس اخلاق وعظی داشتند که تاثیرات عمیقی در اجتماع داشتند. ایشان از نقل برای تزکیه نفوس استفاده می کردند که عمیق و تاثیر گذار بود.
عضو هیئت علمی پژوهشگاه قرآن و حدیث اظهار کرد: اتفاق دیگر در حوزه اخلاق نقلی در صدسال اخیر آن بود که اخلاق های تخصصی نقلی رو به تزاید گذارد. در همه بخش ها و موضوعات از جمله اخلاق امنیت و خانواده و... شکل گرفت. البته این کار تخصصی در مراحل اولیه است ووقتی اخلاق های تخصصی رو به تزاید گذاشت افرادی قطعا در آینده این مباحث را ترویج می دهد. این گام، گام بسیار مهمی در اخلاق نقلی بوده است.
وی گفت: قطعا این تلاش ها، اتمام مسیر نیست و بحث های جدی نیز باید ادامه یابد. از جمله آنکه باید میان اخلاق نقلی و فقه تعیین تکلیف کنیم و بحرانی که بین این دو علم است را بر داریم. مثلا جاهایی در فقه داریم که به ملکات نفسانی می پردازد که از این جمله می توان به حسد و کبر و.. اشاره کرد. از طرفی عناوین اخلاقی نیز داریم که تنها با عناوین فقهی می توان آن را فهم کرد. باید نسبت اخلاق نقلی را با فقه مشخص کنیم. این مباحثاتی که در حال حاضر شکل گرفته باید ما را به یک فهم جمعی برساند.
میرصانع یادآور شد: در بابت فقه به یک اصول فقه رسیدیم که هم تدریس می شود و هم زوایای آن تکمیل و توسعه داده می شود. باید در اخلاق نیز به این توسعه برسیم و یک علم ابزاری داشته باشیم که روش کشف گزاره های اخلاقی را برای ما مشخص کند. البته پژوهشگاه علوم و فرهنگ اسلامی تحقیقات خوبی در این عرصه تولید کرده است.
وی افزود: در اخلاق غربی به بحث اخلاق کاربردی توجه شایانی می کند که به چالش های حوزه اخلاقی می پردازد. مثلا می دانیم که راستگویی و مهربانی خوب است ولی گاهی چالش هایی در این حوزه برای انسان ایجاد می شود که مجبور می شویم برای امر مهربانی راستگویی نکنیم. مثلا در پزشکی علم پزشکی می گوید که این فرزند ناقص است ولی در اینجا آیا باید حق حیات آن فرزند را حس کنیم و یا به خاطر اینکه رنج نکشیدن او، سقط را اعمال کنیم. متاسفانه در اخلاق نقلی هنوز به چالش ها ورود نکرده ایم.
انتهای پیام
