خبرگزاری حوزه | واقعه غدیر خم و حدیث مرتبط با آن، یکی از مهم‌ترین رویدادهای تاریخی و دینی در اسلام است که ابعاد مختلفی در فقه سیاسی اسلامی دارد.
تحلیل این حدیث بر اساس قواعد فقه سیاسی، می‌تواند به درک بهتر از نقش آن در تعیین ولایت و امامت و اصول حکومتی در اسلام کمک کند.
در ادامه، حدیث غدیر را بر اساس چند قاعده فقه سیاسی تحلیل می‌کنیم:
۱. قاعده عدم ولایت بر غیر: حدیث غدیر به صراحت ولایت حضرت علی (ع) را پس از پیامبر اسلام (ص) بیان می‌کند. این امر نشان می‌دهد که ولایت باید از طرف خدا و پیامبر تعیین شود و هیچ فردی بدون اجازه الهی و نبوی نمی‌تواند بر دیگران ولایت داشته باشد. این قاعده در حدیث غدیر با تاکید بر مشروعیت ولایت حضرت علی (ع) مصداق پیدا می‌کند و نشان می‌دهد که ولایت باید مشروع و دارای مبنای الهی باشد.
۲. قاعده تقیه: در زمان‌های بحرانی و تهدیدآمیز، استفاده از تقیه برای حفظ جان و مصلحت عمومی مسلمانان مجاز است. اما در حادثه غدیر، پیامبر (ص) به وضوح و بدون تقیه، ولایت حضرت علی (ع) را اعلام کرد. این نشان‌دهنده اهمیت بالای این موضوع است که حتی در شرایط سخت باید این اصل مهم به طور علنی بیان شود.
۳. قاعده وجوب تعظیم شعائر الهی و حرمت اهانت به آن: غدیر خم به عنوان یک شعائر الهی، مورد تعظیم و تکریم قرار می‌گیرد. اعلام ولایت حضرت علی (ع) توسط پیامبر (ص) به عنوان یک شعائر دینی است که باید محترم شمرده شود. هرگونه اهانت به این واقعه، اهانت به شعائر الهی است و حرام است.
۴. قاعده رجوع به خبره: در امور مهم و پیچیده، رجوع به افراد خبره و آگاه ضروری است. در حدیث غدیر، پیامبر اسلام (ص) به عنوان بالاترین مرجع دینی و خبره‌ترین فرد در امر ولایت، حضرت علی (ع) را معرفی می‌کند. این نشان می‌دهد که در مسائل حیاتی مانند ولایت، باید به خبره و متخصص واقعی رجوع کرد.
۵. قاعده مصلحت: تعیین ولایت حضرت علی (ع) بر اساس مصلحت امت اسلامی بوده است. پیامبر (ص) با در نظر گرفتن آینده جامعه اسلامی و حفظ وحدت و عدالت، این تصمیم را اتخاذ کرد. این قاعده نشان می‌دهد که مصلحت عمومی و منافع امت باید در تصمیم‌گیری‌های کلان مد نظر قرار گیرد.
۶. قاعده تولّی و تبرّی: حدیث غدیر مصداق بارز قاعده تولّی و تبرّی است. پیامبر (ص) با اعلام ولایت حضرت علی (ع) بر تولّی به اهل بیت و تبرّی از دشمنان ایشان تأکید می‌کند. این قاعده به مسلمانان یادآوری می‌کند که باید دوست‌دار اهل بیت و دشمن دشمنان آنان باشند.
۷. قاعده امر به معروف و نهی از منکر: ولایت حضرت علی (ع) به عنوان یک معروف بزرگ، توسط پیامبر (ص) به جامعه اسلامی معرفی شد. اعلام این ولایت به نوعی امر به معروف از سوی پیامبر بود. این قاعده تأکید دارد که در جامعه اسلامی، باید ارزش‌های دینی و اخلاقی ترویج و از منکرات پرهیز شود.
۸. قاعده تعاون: تعاون و همکاری بین مسلمانان برای اجرای ولایت و امامت امری ضروری است. حدیث غدیر، مسلمانان را به حمایت و همکاری در جهت تحقق ولایت حضرت علی (ع) دعوت می‌کند. این قاعده بر اهمیت همکاری و همیاری در امور دینی و اجتماعی تأکید دارد.
در مجموع، تحلیل حدیث غدیر بر اساس قواعد فقه سیاسی نشان می‌دهد که این واقعه نه تنها از نظر دینی بلکه از نظر فقهی و سیاسی نیز دارای اهمیت بالایی است و می‌تواند به عنوان یک راهنمای جامع برای تعیین اصول و قواعد حکومت اسلامی مورد استفاده قرار گیرد.
محمد حائری شیرازی
