حجت‌الاسلام‌والمسلمین عبدالجواد ابراهیمی فر در گفت‌وگو با خبرنگار خبرگزاری حوزه با اشاره به ضرورت توجه به اخلاق در هر دو عرصه فردی و اجتماعی گفت: میان اجزای معارف اسلامی پیوستگی و همبستگی وجود دارد که باید آن‌ها را به‌صورت پازل‌های به هم مربوط نگاه کنیم و جدا کردن آن‌ها از هم نمی‌تواند نتیجه درستی به ما بدهد.

وی با تأکید بر این‌که نمی‌توان اخلاق فردی و اجتماعی را جدای از هم دانست و غیر مرتبط دانستن آن‌ها انسان‌ها را به نتیجه مطلوب نمی‌رساند، گفت: اخلاق با حوزه‌های دیگر معرفتی نیز ارتباط دارد که اگر این را در نظر نگیریم، نتیجه درست به دست نمی‌آید و همین مسئله آسیب‌هایی را در عرصه اخلاق اجتماعی ایجاد کرده است.

استاد اخلاق حوزه افزود: شاید به نظر بیاید که اخلاق اجتماعی برای به سامان درآوردن جامعه باشد ولی اخلاق اجتماعی نمی‌تواند به‌تنهایی نمی‌تواند در این عرصه تضمین باشد؛ در حقیقت در کنار اخلاق اجتماعی نیاز به مؤلفه‌های دیگری است که آن‌ها هم باید دخالت یابند تا نتیجه سامان اجتماعی محقق شود.

* اهمیت قانون در جامعه
 

وی با تأکید بر این‌که اخلاق اجتماعی برای به سامان درآوردن جامعه یک علت ناقصه است، افزود: برای به سامان درآوردن جامعه، علاوه بر اخلاق اجتماعی علت‌های دیگری هم می‌توان به آن ضمیمه کرد که یکی از آن‌ها قانون است. قانون اجتماعی برای این‌که جامعه به نظم و انضباط برسد ایجاد می‌شود ولی قانون جدای از اخلاق در جامعه اسلامی کارکردی ندارد.

حجت‌الاسلام‌والمسلمین ابراهیمی فر اضافه کرد: اگر خود قانون را بخواهیم در نظر بگیریم، پیکره‌ای خشک از الزامات اجتماعی است که در حقیقت دولت پشتیبان آن است و ضامن اجرای آن کالبد خشک است، ولی قانون روحی دارد که مبنای قانون است که در حقیقت اخلاق است.

* قانون بدون اخلاق تکمیل نمی شود

وی خاطرنشان کرد: قانون بدون اخلاق، همان است که در مجالس قانون‌گذاری در غرب برای سامان‌دهی جامعه وضع می‌شود، ولی بدون در نظر گرفتن مبنای اخلاق است، درحالی‌که اخلاق اجتماعی را با قانون و زیرساخت اخلاق اجتماعی می‌توان تکمیل کرد.

عضو خبرگان رهبری با بیان این‌که اگر بخواهیم جامعه را بدون در نظر گرفتن قوانین اجتماعی و صرفاً بر مبنای اخلاق اداره کنیم، نتیجه مطلوبی حاصل نمی‌شود، گفت: البته باید بدانیم که اگر بخواهیم تنها با قانون هم جامعه را اداره کنیم، با توجه به وجود محدودیت‌های نظارتی، بی‌قانونی‌ها و بی‌اخلاقی‌ها در این عرصه خود را نشان می‌دهد.

حجت‌الاسلام‌والمسلمین ابراهیمی فر ادامه داد: ما در مجالس قانون‌گذاری غربی دیده‌ایم که قانون چطور ضد اخلاق در جامعه عمل کرده و مردم نیز آن را بدون در نظر گرفتن اخلاق پذیرفته‌اند.

وی در ادامه با اشاره به اینکه برای تحلیل اخلاق باید دو جنبه را در نظر بگیریم، گفت: یکی جنبه، معرفت و تعهد است که مبنای اخلاق اجتماعی است؛ یعنی تا معرفت و تعهد نباشد، اخلاق اجتماعی شکل نمی‌گیرد. خداوند در قرآن می‌فرماید: «وَالْمُؤْمِنُونَ وَالْمُؤْمِنَاتُ بَعْضُهُمْ أَوْلِیَاءُ بَعْضٍ» (سوره توبه، آیه ۷۱)؛ یعنی این‌که برخی از مؤمنان بر برخی دیگر ولایت دارند، این ولایت، ولایت عرضی است که باید میان همه مؤمنان برقرار باشد و باید این ولایت و تعهد را بپذیرند تا بتوانیم ارزش‌ها را ترویج کنیم.

استاد اخلاق حوزه ادامه داد: در ادامه همین آیه می‌فرماید: «یَأْمُرُونَ بِالْمَعْرُوفِ وَیَنْهَوْنَ عَنِ الْمُنْکَرِ»؛ وقتی ولایت مؤمنان در جامعه ایجاد شد، در این جامعه امربه‌معروف و نهی از منکر در میان مردم شکل می‌گیرد و کسی به امربه‌معروف نمی‌گوید «به توجه چه مربوط است».

وی زیرساخت اخلاق اجتماعی و فردی را ولایت عرضی دانست که باید بین آحاد جامعه اسلامی برقرار شود تا همه افراد به خاطر آن تولی و محبت و نگرانی از سرنوشت یکدیگر دارند، امربه‌معروف و نهی از منکر کرده و اخلاق اجتماعی را به‌عنوان یک الزام و تعهد اجتماعی در جامعه پیاده کنند.

* راهکاری برای تحقق اخلاق اجتماعی

حجت‌الاسلام‌والمسلمین ابراهیمی فر خاطرنشان ساخت: اگر مردم یکدیگر را مسئول سرنوشت هم بدانند و به یکدیگر حق بدهند که در سرنوشت خود مداخله کنند و امربه‌معروف و نهی از منکر و سفارش به صبر و... داشته باشند، اخلاق اجتماعی شکل می‌گیرد.

وی بابیان این‌که برای اخلاق اجتماعی باید یک منظومه را در نظر گرفت، گفت: اخلاق اجتماعی به‌عنوان یک معارف دینی و ارزش دینی در این منظومه معنا و تفسیر می‌شود که در یک بعد توسط قانون یاری می‌شود و از طرف دیگر با مبنای اخلاق فردی که یک تعهد روحی است و همچنین با مبنای ولایت اجتماعی و پذیرفتن ولایت مؤمنین نسبت به یکدیگر باشد، پشتیبانی می‌گردد.

عضو خبرگان رهبری در پایان افزود: گاهی آسیب‌هایی که در زمینه‌های اجتماعی می‌بینیم، برای این است که به‌صورت بریده و جدا از هم می‌خواهیم اخلاق را تعریف کنیم؛ البته در عرصه تعلیم می‌توانیم اخلاق را به‌صورت جداگانه از هم عرضه کنیم، ولی پیاده کردن و نهادینه کردن آن‌ها نیاز به یک مجموعه دارد که یکدیگر را برای رسیدن آن هدف یاری کنند.

علیرضا سهلانی