خبرگزاری حوزه | امسال و همزمان با روز جهانی فلسفه، سرتاسر عربستان سعودی شاهد برگزاری نشست های تخصصی پیرامون فلسفه ورزی بود. این برنامه ها نشان داد که عربستان در دوران اصلاحات بن سلمان قصد دارد که چهره ای جدید از سعودی را به جهانیان مخابره کند؛ به همین مناسبت در یادداشت پیش رو به نکاتی در این زمینه خواهیم پرداخت.

یکم. اصلاحات بن سلمانی، نه تنها به فِریز و استرلیزه شدن سلفیت در سپهر فرهنگ عمومی پرداخته؛ بلکه خیلی بالاتر از این تغییرات، رویکرد آنتی فلسفیِ سلفیت را نشانه رفته و مخالفت با کلام و رویکردهای ضد عقلانی ابن تیمیه و خاندان آل شیخ در این حوزه به چالش کشیده است.

این اصلاحات از سال ۲۰۱۹ میلادی و گنجاندن آموزش فلسفه در کتب درسی شروع و دو سال بعد با تاسیس انجمن فلسفه عربستان و تحرکات جدی این جمعیت نشان داد که عربستان قصد دارد تا عقب ماندگی تاریخی خود در این حوزه را التیام بخشد.

دوم. بن سلمان بر خلاف ترویج رویکرد آزادی لیبرالیسمی در برگزاری فستیوال های غیر اخلاقی، در فلسفه ورزی مراقب واکنش های تند و تیز سلفی ها نسبت به مخالفت با فلسفه است. بررسی نشست های فلسفی در عربستان نشان می دهد که آنها در پی ترویج فلسفه رایج در جهان اسلام و ایران نیستند تا از این طریق حساسیت تاریخی پیروان ابن تیمیه را برانگیزانند.

عربستان نشان داد که قصد دارد کانون فلسفه ورزی را خود را در برابر فلسفه مصر و تا حدودی خود را در امتداد فلسفه آلمانی (به عنوان ابرقدرت فلسفه ورزی در اروپا) معرفی کند. شاید جمله مشهور فرج فُوده که چند سال قبل می گفت: «سوف یاتی وقت تتسعود مصر و تتمصر السعودیه؛ به زودی زمانی فرا خواهد رسید که مصر، تبدیل به سعودی و سعودی نیز مصری خواهد شد» را باید در همین راستا تحلیل کرد. وزن مباحث نشست های فلسفه ورزی امسال عربستان به مباحث فلسفه یونان و فلسفه های غربی پرداخته تا شاخک های آنتی فلسفی سلفی ها را برنیانگیزاند.

سوم. عموما نشست های فلسفی امسال در کافی شاپ ها و کافه کتابها طابق النعل بالنعل کافه های غربی برگزار شد.

موضوعاتی مثل فلسفه اشراقی افلاطون، گفتگوی لیزیس با افلاطون، سئوالاتی که در ذهنم است؟ (برای رده سنی ۹ تا ۱۲ سال)، شادی و بهجت آرامش، هوش مصنوعی و آینده فلسفه، منابع جهل، چیستی ادبیات فلسفی، نفس مابین فلسفه و علم، مهارت تفکر فلسفی، فلسفه در کتاب های کودک خوانشی از لویاتان توماس هابز و... در نشست های امسال برگزار شد.

النهایه: قضاوت در مورد فرجام فلسفه در کشورهای حاشیه خلیج فارس و بویژه عربستان خیلی زود است.

عربستان با سرمایه گذاری هنگفت در این بخش و بیشترین آمار نشست های فلسفی در کشورهای حاشیه خلیج قصد دارد گوی سبقت را از سایر شیخ نشین ها برباید، ولی اینکه با موضوعات فلسفی عاریه ای و عدم وجود خاستگاه درون زای تاریخی فلسفی چاره ای جز مشق فلسفه دیگران را در پی ندارد.

ارزیابی خیزش فلسفی کشورهای حاشیه خلیج و به ویژه عربستان در این رویداد فکری بسیار زود است. تا زمانی که جرقهٔ فلسفی چهار ساله عربستان به جریانِ فلسفی پایدار تبدیل نشود، نمی توان از یک جهش فلسفی برای جبران عقب ماندگی ها سخن در عربستان سکولار پساسلفیه سخن گفت. هر چند که نقش فیلسوف های اجاره ای و دو تابعیتی در فلسفه ورزی عربستان را نمی توان به استقرار یک نظام فلسفی منسجم در عربستان پیوند داد.

سید علی بطحائی