به گزارش خبرگزاری حوزه، مرکز مطالعات و پاسخگویی به شبهات حوزه های علمیه به انتشار پرسش و پاسخی پیرامون «فتنه: مفهوم، معانی و تأثیرات آن در جامعه اسلامی» پرداخته که تقدیم علاقه‌مندان می‌شود:

سوال: فتنه به چه معنا و مفهومی است؟

پاسخ:

'فـتـنـه'، مـصـدر عـربـی از مـاده فـَتـَن اسـت و در لغـت به معنای 'در آتش انداختن' و 'گـداخـتـن سـیـم و زر' جـهـت آزمـایـش و جـدا سـاخـتـن مـواد خـالص آن از نـاخـالصی هاست.[۱] فتنه در فرهنگ زبان فارسی کاربردی فراوان دارد و به معنای امتحان کردن،‌ آزمودن،‌ گمراه کردن،‌ ضلالت، اختلاف میان مردم،‌ آشوب،‌ محنت و عذاب است. در روض‌الجنان، فتنه این‌گونه معنا شده است: «اصل فتنه» امتحان باشد و آزمایش و آن بلیّت [بلاهایی] که باطن آدمی به آن پیدا شود را فتنه خوانده و خصلتی و حالتی که به پدید آمدن آن، مردمان به یکدیگر ظلم کنند. علاوه بر این، اصل واژه فتنه به معنای گداختن طلا در آتش به منظور جدا کردن خالصی‌ها و ناخالصی‌هاست.

این واژه در قرآن نیز دارای معانی متعدد است که در یک جمع‌بندی کلی می‌توان پنج عنوان آزمایش؛ عذاب و یا اسباب عذاب؛ ایجاد فساد و نفاق؛ بلا و شرک به خدا را معانی کلی فتنه در قرآن نامید. در تمامی موارد کاربرد فتنه در قرآن، به ویژه در آن‌جا که متضمن معنی آزمایش است، معنای گداخته شدن طلا به منظور جدا شدن خوبی آن از ناخوبی به نحوی گنجانده شده است. از سوی دیگر گاهی فتنه در قرآن در جایگاهی استعمال می‌شود که به فعل صادره از سوی خداوند نسبت داده شده و در این موارد دارای حکمت و تدبیر الهی است و معمولاً با معنای آزمایش همراه است. در مواردی فتنه به اعمال بندگان نسبت داده شده که مورد مذمت پروردگار است.

در فرهنگ سیاسی اجتماعی اسلام، اصطلاح 'فتنه'، رنـگ و صـبـغـه ای دیـگر دارد؛ این واژه در نهج البلاغه مکرر آمده است و منظور حضرت در بـیشتر مواضع معنای لفظی و لغوی یا جنبه فردی و اخلاقیِ آن نبوده بلکه مراد ایشان از فتنه، یکسری پدیده های اجتماعی سیاسی است که جامعه اسلامی را دچار موج و تلاطم نموده و در عین حال حالتِ حق به جانب و فریب کارانه داشته است.

بـا نـگاهی به موارد استعمال فتنه در کلام امیر مؤمنان "علیه السلام" در می یابیم که 'فتنه'، تـرفـنـدی سـیـاسـی اجـتـمـاعـی اسـت کـه از آمـیـزش حـق و بـاطـل و پـنـهـان نـمـودن بـاطـل در پـوسـتـه حـق، بـا هـدف اغفال و فریفتن مردم و برای رسیدن به مقاصدی شوم، طرح ریزی می شود.

فـتـنه گران، به خوبی می دانند که اگر حق به طور واضح مطرح گردد، راهی برای نفوذ آنان در جامعه باقی نمی ماند و اگر باطل به صورت عریان عرضه شود، هیچ کس در پـی آن نـمـی رود؛ از ایـن رو هـمـواره بـر تـن بـاطـل، لبـاس حـق مـی پـوشـانـنـد و تـشـخـیـص حـق از بـاطـل را بـر مـردم مـشـتـبـه مـی سـازنـد تـا از طـریـق حـق جـلوه دادن باطل، مردم را اغفال و به دنبال خود بکشانند. آنان زهر مهلک را در غذایی مطبوع پنهان می سـازنـد تـا نـاآگاهان را به خوردن آن تشویق کنند و آگاهان را نیز در دریایی از شک و تـردیـد غـوطه ور سازند. نتیجه این حیله گری به آنجا می انجامد که ناآگاهان به آنان مـی پـیـونـدنـد و آگـاهان نیز به ورطه 'بی عملی' دچار می شوند و در هر دو صورت آنان به مقصود پلید خویش دست می یابند.

پی نوشت:

[۱]. اقرب الموارد، سعید الخوری الشرتونی، ج ۲، ص ۹۰۲، بیروت.