ابوالفضل خراسانی در گفت وگو با خبرنگار خبرگزاری حوزه گفت: تفسیر گران سنگ تسنیم در واقع دائره المعارف شیعه است. یعنی یک مجموعه ای که چه به لحاظ علوم قرآن و تفسیر و چه به لحاظ علوم حکمی فلسفه کلام عرفان دارای مضامینی استثنایی است.

وی افزود: منهج تفسیری آیت الله جوادی آملی در این تفسیر به پیروی از استاد گرانقدرشان مرحوم علامه طباطبایی، تفسیر قرآن به قرآن است. ولی در اینجا چالشی نیز مطرح است. یعنی برخی می گویند که ممکن است معنی تفسیر قرآن به قرآن همان مفهوم برگرفته از حسبنا کتاب الله باشد. پس در واقع جایگاه سنت و اهل بیت و روایات در این تفسیر چیست؟ در اینجا برخی محققین واساتید دانشگاهی نیز در مقطع دکترا رساله خود را در زمینه جایگاه سنت در تفسیر قرآن به قرآن نگاشته اند که مشخص می کند که این بزرگان در تفسیر قرآن به قرآن قطعا جایگاه مهمی برای سنت در نظر داشته اند.

وی بیان کرد: با مراجعه به تفسیر گرانسنگ تسنیم می بینیم که جایگاه احادیث و و روایات در این تفسیر بسیار پررنگ است. در واقع اگر از بحث عقلی نیز به این مساله بنگریم جایگاه عقل در فهم آیات و فهم سنت و نسبت آنها با آیات نیز جایگاه بسیار مهمی است.

خراسانی بیان کرد: حضرت استاد جوادی آملی جایگاه برجسته ای برای عقل قائل هستند و این مساله نیز در تفسیر تسنیم جایگاه خود را نشان داده است. در همین راستا پژوهشگاه علوم وحیانی معارج که وابسته به حضرت آیت الله جوادی است کتابی را در حدود ۲۶۰ صفحه تحت عنوان صنام معرفت قرآن در تفسیر تسنیم منتشر کرده اند تا علاقه مندان به مطالعه این اثر با ویژگی های خاص فکری و علیم مولف این اثر آشنا شوند.

وی گفت: بخش اول این کتاب به حیات علمی حضرت آیت الله جوادی می پردازد که حیات علمی و قرآنی ایشان بسیار برجسته است. بخش دوم این کتاب به روش شناسی و منهج علمی ایشان و ویژگی های تفسیر تسنیم می پردازد. در یکی دیگر از بخش های این کتاب به مساله کتاب شناسی و منابع اشاره شده است که منابع این کتاب این اثر عظیم تفسیری نیز کاملا بیان شده است.

معاون فرهنگ و دین بنیاد بین المللی علوم وحیانی اسرا با اشاره به اینکه در کتاب تفسیر تسنیم از نزدیک به ۵۰۰ منبع علمی استفاده شده است، بیان کرد: تمام این منابع در این اثر علمی لیست شده است. در بخش کتاب شناسی نیز به کتاب هایی که تحت تاثیر تفسیر تسنیم هستند نیز اشاره شده است. حدود دوازده کتاب تفسیری متاثر از تفسیر تسنیم تا این لحظه شناسایی شده است که در این بخش از آنها شرح شده است.

وی گفت: یکی از بخش های این کتاب، بخش مقالات علمی مرتبط به تفسیر تسنیم است که در این بخش بیش از صد و بیست مقاله علمی پژوهشی چاپ شده شناسایی شده است. بخش بعدی نیز شامل پایان نامه های ارشد و سطح سه حوزه و رساله های دکتری حوزه و دانشگاه است که در این بخش بیش از ششصد پایان نامه و رساله دفاع شده را نیز شناسایی کرده ایم.

وی با اشاره به استقبال قابل توجه خواهران حوزوی از ورود به عرصه پژوهش در خصوص تفسیر تسنیم بیان کرد: شاید بتوان گفت که یکی از مهمترین دلایلی که بانوان رغبت و استقبال خوبی نسبت به آثار ایشان به خصوص تفسیر تسنیم دارند به این دلیل است که ایشان نگاه و توجه خاصی به موضوع بانوان دارند. مثل کتاب زن در آینه جلال و جمال و بعضی از آثار که حدود پنج کتاب ایشان به شکل مستقل به موضوع زنان پرداخته شده است.

وی در خصوص شروع انتشار اثر تفسیری تسنیم گفت: اولین چاپ از ۱۳۷۵ شروع شده و چاپ این مجلدات تا ۱۴۰۳ منتشر شده است. در واقع این کتاب برگرفته ازت درس گفتارهای تفسیری ایشان است که خود این درس گفتارها سابقه چهل ساله دارد. از طرفی می توان گفت که این تحقیقات چهل سال میزان بوده است. به تعبیر خود حضرت استاد که در آخرین دیداری که با جمعی از محققین حوزه داشتند فرمودند تفسیر تسنیم محصول حوزه علمیه است نه کار شخصی من. و البته فرمودند که این مساله اصلا تعارف نیست و باور دارم که این اثر نمی تواند کار یک نفر باشد.

خراسانی بیان کرد: این کتاب قرار بود صد جلد باشد ولی با افزایش صفحات به جای پانصد صفحه در هشتصد صفحه ، مجموعه مجلدات را به ۸۰ جلد رساندیم. وی گفت: یکی از نکات جالب این تفسیر آن است که ایشان در جلد اول ۱۶۸ صفحه مقدمه را به قلم خویش نگاشته اند. ایشان در این مقدمه به منهج و روشناسی و امتیازات این روش می پردازند. همچنین در جلد هشتاد نیز خاتمه این اثر به قلم ایشان کل فرایند شکل گیری و انگیزه نگارش این اثر بیان شده است. همچنین ایشان در این بخش پایانی فرمودند که این تولید عظیم علمی به برکت خون شهدا و زحمات امام راحل و به برکت نظام اسلامی و انقلاب اسلامی عرضه شده است.

وی در بیان یکی از تفاوت های تفسیر تسنیم حضرت آیت الله جوادی آملی با کتاب گرانسنگ المیزان مرحوم علامه طباطبایی یادآور شد: یکی از این تفاوت ها در تعداد مجلدات است که تفسیر تسنیم شامل هشتاد جلد است و کتاب المیزان که در ابتدا پنج جلد بود بعدا به حدود بیست جلد افزایش یافت. استاد جوادی آملی بیان کردند که المیزان در ابتدا پن جلد بود ولی سه عامل جنگ جهانی، مباحث حقوق بشر و جریان مشروطه باعث شد که این اثر به بیست جلد افزایش یابد. در واقع وظیفه یک مفسر آن است که نیازهای معرفتی نظام اسلامی را شناسایی کند و به قرآن و عترت عرضه نماید و از آن پاسخ گرفته و به جامعه برگرداند.

وی افزود: در بسیاری از جلسات تفسیری و درس گفتارها اساتید و شاگردان مبرز ایشان سوالاتی را متناسب با نیازهای روز مطرح می کردند و بخش مهمی از پاسخ ها نیز متناسب با همین نیازها بیان می شد که در واقع به به روز کردن متن این تفسیر می انجامید.

دبیر اجرایی همایش رونمایی از اثر گرانسگ تفسیر تسنیم بیان کرد: یکی از مهم ترین ویژگی های تفسیر تسنیم این است که بعضی ها از استاد می پرسیدند که آیا این کتاب ترجمه المیزان است؟ که ایشان می فرموند این اثر در واقع « تسنیم المیزان فارسی» است. نکته مهم این کتاب آن است که این اثر به زبان فارسی نوشته شده است و شاید بگوییم که اینک تاب زبان تشیع به زبان فارسی است. به تعبیر استاد وقتی زبان این کتاب، فارسی است دایره مخاطبان آن نیز گسترش می وشمول بیشتری از افراد جامعه را در بر میگیرد.

نام اثر از کجا آمد؟

وی بیان کرد: نام این اثر برگرفته از یک عنوان قرآنی است که ظاهرا از همان آیه «مزاجه من تسنیم» آمده است. در واقع مشی ایشان در بسیاری از این نام گذاری های علمی نیز برگرفته از علاقه وافر ایشان به ادبیات قرآنی است. مثل کتاب «رحیق مختوم» که اثر فلسفی یاشان است نیز از یک واژه قرآنی برگرفته شده است.

وی گفت: استاد جوادی آملی اشراف کاملی روی تیم های تحقیقاتی و علمی و انتشار این کتب داشته اند. در بحث نگارش اثر در سالهای اخیر چند گروه علمی با این مجموعه همکاری می کردند. شاگردان ایشان نقش بسیار مهمی در این زمینه داشتند.

تسنیم اثر حوزه علمیه

وی در پاسخ به این سوال که چه شد که ایشان فرمودند این اثر، اثر کل حوزه های علمیه است، تصریح کرد: وقتی به درس ثابت تفسیری ایشان که چهل سال به شکل منظم و بدون وقفه در بدنه و با حضور شاگردان و اساتید حوزه برگزار شده است می نگریم می بینیم این چرخش علمی نقش مهمی در گسترش مفاهیم هر درسی دارد. این جلسات سالها در یک ساعت مشخص بین یازده تا دوازده برگزار می شد و طلبه ها و اساتید برای استفاده از این درس رفت و آمدهای سالیان دراز داشتند. در واقع حضرت آیت الله جوادی آملی با این درس قرآن را از در حوزه از مهجوریت خارج کردند. ایشان حتی در درس فقه نیز نگاه خاص قرّآنی دارند. در واقع ایشان تلاش کردند که آیات الهی را از طریق فقه به صحنه بیاورند.

وی گفت: اینکه ایشان بیان می کنند که اثر، اثر حوزه است به این معنی است که این کتاب محصول چهل سال رفت وآمد طلاب و اساتید در این جلسات است. در واقع حیات علمی بخش زیادی از طلبه ها با این تفسیر تسنیم رقم خورده است. برخی از این اساتید سالها در درس حضور می یافتندو برخی از شاگردان نیز تمام این سالها را به شکل ثابت پای درس استاد بودند.

تسنیم و انقلاب اسلامی

وی یادآور شد: اینکه ایشان به تاثیرات انقلاب اسلامی در تفسیر تسنیم اشاره کردند، از جهات مختلفی قابل بررسی است. ایشان در این باره فرمودند که این اثر به برکت زحمات امام و خون پاک شهدا و انقلاب اسلامی به ثمر رسیده است برگرفته از عمق تفکر و عنایت ایشان به انقلاب اسلامی و امام و شهدا است. معنی این سخن آن است که انقلاب اسلامی که به برکت رهبری امام راحل و انقلاب اسلامی و خون پاک شهدا حاصل شد زمین ایجاد این فضای عظیم را ایجاد کرد که یکی از شاگردان امام یعنی آیت الله جوادی آمدی به صحنه بیایند و در میدان تفسیر و علم چنین آثار شاخصی را تولید کنند.

حاصل عمر استاد

خراسانی بیان کرد: اگر بگوییم این اثر علمی و این تفسیر عظیم حاصل عمر گرانمایه آیت الله العظمی جوادی آملی است سخنی به گزافه نگفته ایم، در همه این سالهایی که در محضر ایشان فعالیت کرده ام بعینه شاهد اهتمام و جدیت و دائمی ایشان در زمینه این تفسیر عظیم بودند. ایشان از بسیاری از فرصت های حتی زیارتی مستحبی از جمله حج و... گذشتند تا این اثر عظیم علمی را به ثمر برسانند.

وی عنوان کرد: با توجه به این نکته این استاد گرانمایه از ابتدا نیز فرموده بودند که جلسات تفسیر باید ضبط شود این کار انجام شده است ولی متاسفانه ها فیلم بخش سالهای اولیه این جلسات وجود ندارد و فیلم ها مرتبط به سال ۷۲ به بعد است.

وی با ذکر این مطلب که حدود ۱۰۰ محقق و دست اندرکار علمی و اجرایی پای کار این تفسیر بودند گفت: این افراد شامل مدیران علمی و پژوهشی و پیاده کننده گان صوت و مقابله گران متن و... می شود. ولی همه این فعالیت ها زیر نظر خود حضرت استاد بوده است و اصلاح و اشارات و اضافات نیز به قلم مبارک استاد انجام می شده است.

معاون فرهنگ و دین بنیاد بین المللی علوم وحیانی اسرا بیان کرد: بر اساس آماری که انجام شده است حدود دوازده نفر تمام عمر خود را صرف این تفسیر کرده اند و برخی محققین ما سی و چهار سال از عمر خود را در این مسیر صرف کرده اند. بخاطر دارم که در اوایل فعالیت های مجموعه پژوهشی علاوه بر اینکه تعطیلی نداشتیم برخی از محققین ما از صبح تا دوازده شب با عشق و علاقه به کارهای فنی و علمی مشغول بودند. این عشق و علاقه ای که منبع اصلی آن عشق وافر آنها به قرآن و فرهنگ قرآنی بود یک عنصر بسیار حیاتی و زیبا بود.

وی گفت: نکته جالب آنکه حضرت استاد همیشه نگاه خاصی به همه محققین و فعالانی که در این عرصه به هر میزانی اثرگذار بودند داشتند و برای اینکه حق شناسی نیز از آنها صورت بگیرد تلاش شده است که از همه این فعالان این حوزه در کتاب نام برده شود. این افراد شامل نمونه خوان ها و.. هم می شود.

معاون فرهنگ و دین بنیاد بین المللی علوم وحیانی اسرا با اشاره به همایش نکوداشت و اختتام اثر عظیم تسنیم گفت: آیت الله اعرافی مدیر حوزه های علمیه کشور شخصا رئیس این همایش هستند که ایشان نیز تاکید داشتند از همه کسانی که در این اثر فعالیت داشتند باید تجلیل شود. زیرا این افراد تربیت شدگان حوزه و آینده فعالیت های قرآنی حوزه و کشور هستند که قطعا در این همایش از آنها تجلیل به عمل می آید.

وی افزود: همایش تفسیر تسنیم با مصوبه شورای سیاست گذاری که به ریاست آیت الله اعرافی و پانزده نفر از فحول حوزه و بزرگان حوزه مثل آیت الله حسن قمی در واقع خود آیت الله اعرافی حجت الاسلام والمسلمین پارسانیا وزیر فرهنگ و ارشاد اسلامی، دکتر صالحی، حجت الاسلام والمسلمین خسرو پناه و... تشکیل شده است مصوب شد.

وی گفت: همایش مذکور در ششم اسفند امسال در سالن همایش های مدرسه دارالشفا برگزار می شود. البته این مساله نیز به پیشنهاد حضرت استاد بود زیرا این اثر متعلق به حوزه است و این سالن نیز در بطن حوزه علمیه پرافتخار قم و مدرسه فیضیه قرار دارد.

وی با اشاره به تشکیل دبیرخانه دائمی تفسیر تسنیم بیان کرد: این دبیرخانه که ریاست آن با آیت الله اعرافی است و دبیری اجرایی آن با بنده است با دبیری علمی مشترک حجج اسلام والمسلمین پارسا نیا و مرتضی جوادی آملی فعالیت می کند.

وی گفت: مرحله اول ما که ۶ اسفند برگزار می شود شامل رونمایی از آثار تفسیری شامل بیست جلد موضوعی و بیست جلد تفسیر تسنیم است. در حوزه بین الملل نیز تلاش داریم که مهمانانی از کشورهای مختلف را به این مراسم دعوت کنیم. در همین حین به میهمانان این همایش کتابی که از آن سخن به میان آمد نیز اهدا می شود.

وی با اشاره به برگزاری پیش نشست های علمی پیرامون این اثر در داخل و خارج از کشور بیان کرد: فعالیت های دبیرخانه از ابتدای سال آینده نیز به شکل جدی دنبال خواهد شد. دبیرخانه دائمی در واقع دارای دو وظیفه مهم است که اولین آن برگزاری همایش و معرفی جوانب این اثر گرانسنگ به جامعه است و همچنین آشنا کردن مردم در داخل و خارج و گروه ها و نخبگان علمی جهان با این اثر است. در همین زمینه ترجمه عربی کتاب مذکور در حال انجام است که امیدواریم به همایش برسد. همچنین ترجمه انگلیسی نیز به اشکال مختلف در حال انجام است. در واقع می توان گفت که اختتامیه این همایش سرآغاز جدی کار این دبیرخانه است. زیرا این اثر وزین دایره المعارف فرهنگ شیعه است که قرار است به نیازهای گسترده معرفتی و علمی دنیای امروز پاسخ بدهد.

وی گفت: باید فراورده های تولیدی این اثر علمی به اشکال مختلف در جامعه علمی و دانشگاهی و حوزوی متجلی شود. در این زمینه نیازمند پژوهش های کاربردی مبتنی بر تفسیر هستیم که این دبیرخانه می تواند نقش فعالی در این حوزه ایفا کند. یکی از کارهای ما آسان سازی و روان سازی و تلخیص این کتاب است که قطعا ارایه نرم افزاری این اثر نیز از مهمترین اقدامات ما خواهد بود.