به گزارش خبرگزاری حوزه از اصفهان، ماه مبارک رمضان، ماهی است که گویی زمان در آن می‌ایستد و قلب‌ها به سکون و آرامش نزدیک‌تر می‌شوند. نزول قرآن، نزول ملائکه و روح، تعیین تقدیر سرنوشت، ده‌ها برابر بودن ثواب اعمال، تمرین مبارزه با نفس، و... هرکدام مائده‌های آسمانی و غذاهای معنوی است که سبب شده ماه مبارک رمضان، به عنوان ماه ضیافت و میهمانی الهی، نامگذاری شود.

در این میان شهادت امام علی (ع) در ماه مبارک رمضان یکی از غم‌انگیزترین وقایع تاریخ اسلام است، غمی که بشر را در دوراهی گذاشته است که برای فرا رسیدن این ماه مهمانی جشن و سرور برپا کند یا در غمی عمیق فرو رود!

با همه این‌حرف‌ها ماه رمضان امسال‌هم از راه رسید و در چشم‌برهم زدنی به پایانش نزدیک شد و حال ادب حکم میکند اکتفا به ایام شهادت (21 رمضان)نکرده و در این روزهای پایانی این ماه مبارک زندگی بزرگترین مرد تاریخ بشر را مرور کنیم، به امید آنکه نوری برای مسیر زندگی‌خود بیایم.

در این راستا حجت الاسلام و المسلمین منصور صابری، مدرس حوزه علمیه و پژوهشگر عرصه یهودشناسی چند خطی از زندگی امیرالمونین علی(ع) می‌گویند:

حوزه: امام علی (ع) در دوران کودکی و جوانی چگونه تربیت شدند و نقش پیامبر اسلام (ص) در شکل گیری شخصیت ایشان چه بود؟

حجت الاسلام صابری: تولد امیرالمومنین در کعبه برای اولین بار و آخرین بار در عالم خلقت اتفاق افتاده است؛ ایشان تنها فردی است که فضیلت داشته در کعبه متولد بشود. حدود سه سال یا به نقلی ۶ سال بعد از تولد ایشان، قحطی گسترده‌ای در شهر مکه آغاز شد و خانواده‌ها از نظر اقتصادی در تنگنا قرار گرفتند. ابوطالب، پدر بزرگوار امیرالمومنین نیز که صاحب اولاد زیادی بودند تحت فشار اقتصادی قرار گرفته و این خود یک بهانه و فرصتی شد برای آنکه امیرالمومنین قدم در خانه پیغمبر خدا گذاشته و تربیت ایشان که تا آن روز به طور غیر مستقیم زیر نظر پیغمبر بود از آن روز به بعد مستقیماً زیر نظر پیغمبر اکرم قرار بگیرد. گویا خداوند به نحوی طراحی کرده بود که امیرالمومنین در خانه پیغمبر تربیت شده و برای قبول مسئولیت وصایت پیغمبر اکرم آماده شوند.

ایشان همواره در کنار پیامبر اسلام بودند، خود حضرت در این باره می‌فرمایند: من می‌شنیدم آنچه را که پیغمبر می‌شنید و می‌دیدم آنچه را که ایشان می‌دیدند. امیرالمومنین حتی در جریان هجرت پیغمبر از مکه به مدینه نیز همراه ایشان بودند، از خطر دورشان کردند و در نهایت با دو روز اختلاف از هجرت پیامبر، به مدینه رفتند تا همچنان دوشادوش ایشان برای گسترش اسلام تلاش کنند.

حوزه: امام علی (ع) در دوران زندگی خود چگونه به عدالت و برابری در جامعه اسلامی عمل کردند و چه اقداماتی در این زمینه انجام دادند؟

حجت الاسلام صابری: واژه عدالت در اصل با امیرالمومنین معنا پیدا می‌کند؛ اگر ما می‌خواهیم معنای عدالت را پیدا کنیم مصداق بارز و مبرهن عدالت و عدل، وجود نازنین امیرالمومنین علیه السلام است. عدالت ایشان به حدی بود که به گفته خودشان حتی حاضر نبودند دانه گندمی را از دهان موری به اجبار بگیرند. در یکی از خطبه‌ها، حضرت می‌فرمایند« اگر سخت‌ترین و دردناک‌ترین شکنجه‌های دنیا را به من بدهند، بدنم را برهنه کنند و روی خارهای بیابان بکشند تا من به یک شخصی ظلم کنم این کار را انجام نخواهم داد، چرا که تحمل شکنجه برای من بهتر از آن است که روز قیامت در محضر خداوند حاضر شوم در حالی که به یک نفر ظلم کرده باشم. »این همان عدالت امیرالمومنین است که از آن صحبت می کنیم. در این راستا جالب است بدانید زمانی که یکی از دانشمندان شرق شناس آمریکایی مسلمان شد در پاسخ به سوال علت مسلمان شدندش می گوید 《 عدالت علی‌ابن‌ابیطالب بود که مرا شیعه کرد》.

یکی از مصداق‌های عدالت امیرالمومنین علیه السلام این است که وقتی به حکومت رسیدند، هیچ تبعیضی بین مردم قائل نشدند و در تقسیم بیت المال تمام مردم را به یک چشم می‌دیدند. در حکومت حضرت علی(ع) دارا و ندار، ارباب و عبد، سیاه و سفید، ثروتمند و فقیر، همه به یک اندازه از بیت المال سهم داشتند که همین ویژگی امیرالمومنین(ع) موجب دشمنی عده‌ای با ایشان در طول تاریخ شد، چراکه کسانی که قبل از حکومت ایشان بیت المال را چپاول میکردند، با سد بلندی به نام عدالت علی مواجه شدند. روزی عقیل، برادر حضرت علی (ع) درخواستی از ایشان می‌کند که خارج از سهم بیت‌المال بوده است، حضرت آهن گداخته‌ای را نزدیک صورت عقیل می‌برد و می‌فرماید《 تو از یک آهن گداخته ناچیز در دنیا هراس داری و فاصله می‌گیری پس چطور من را دعوت می‌کنی به سمت آتش عذاب الهی در قیامت بروم؟》 این داستان مصداق دیگری از عدالت امیرالمومنین است.

حوزه: چه فضایل اخلاقی و ویژگیهای شخصیتی در مورد امام علی(ع) در منابع اسلامی ذکر شده است؟ ایشان چگونه الگویی برای مسلمانان بودند؟

حجت الاسلام صابری: فضائل امیرالمومنین (ع) قابل شمارش نیست به گونه‌ای که پیغمبر اکرم می‌فرمایند《 اگر تمام درختان عالم قلم شوند، تمام آب دریاها مرکب شوند، تمام اجنه حسابگر و تمام انسان‌ها نویسنده باشند فضایل علی‌ابن‌ابیطالب را نمی‌توانند بشمارند》. بنا به آیه صریح قرآن کریم "وَإِنْ تَعُدُّوا نِعْمَةَ اللَّهِ لَا تُحْصُوهَا " نعمت‌های خداوند را نمی توان شمارش کرد و یکی از این نعمت‌هایی که بزرگی آن قابل شمارش نیست نعمت ولایت امیرالمومنین است؛ همان نعمتی که خداوند متعال در روز غدیر بر انسان‌ها و بر مسلمین و مومنین کامل کرده و دین را به کمال رساند. هرچند وجود بزرگ امیرالمومنین علیه السلام قابل وصف نیست، اما اهل بیت علیهم السلام به اندازه ظرفیت و معرفت ما در باب فضائل امیرالمومنین فرمایشاتی داشته‌اند که هم در کتاب‌های اهل سنت و هم شیعیان بیان شده است، به فضائل امیرالمومنین دوست و دشمن معترفند چرا که فضائل ایشان مانند آفتاب می‌درخشد. حاکم ابوالقاسم حسکانی، از مفسرین معروف اهل سنت در کتاب "شواهد التنزیل لقواعد التفضیل" ۲۱۰ آیه از قرآن کریم که در باب فضائل امیرالمومنین(ع) نازل شده است را بیان می‌کند، همچنین قندوزی در کتاب " ینابیع المودة لذوی القربی" خود روایتی از پیغمبر اکرم نقل می‌کند که فرموند:《 اگر کسی می‌خواهد مقام، شوکت، جلالت و رفعت فرشتگان مقرب، علم آدم، خشیت نوح، مقام خلت ابراهیم، صبر ایوب، حزن یعقوب، زیبایی یوسف، عبادت موسی، مناجات عیسی و خلق و خوی پیغمبر اکرم را ببیند " فَلینظُر الی عَلِی بنِ ابی‌طالِبٍ" به علی نگاه کند》؛

اینجاست که باید گفت "«آنچه خوبان همه دارند تو یک جا داری» همه خوبی‌های عالم و همه صفات ۱۲۴ هزار پیامبر در وجود نازنین امیرالمومنین(ع) جمع شده است. یکی از ویژگی‌های بارز حضرت علی(ع) شجاعت ایشان است و در این باب می بینیم که در صدر اسلام رشادت‌های امیرالمومنین چگونه اسلام را حفظ می‌کند؛ در خندق و جنگ احزاب زمانی که امام علی(ع) در مقابل پهلوان عرب قرار گرفت، پیغمبر خدا می‌فرماید کل ایمان در مقابل کل شرک قرار گرفته است، باز در همان جنگ پیغمبر می‌فرمایند《 ضربت علی یوم الخندق افضل من عبادت ثقلین یک ضربه شمشیر علی بن ابیطالب در روز جنگ خندق از عبادت جن و انس بالاتره》 و جالب است بدانید امام صادق علیه السلام نیز می‌فرمایند《 من نیز جزو این ثقلین هستم》و این یعنی ضربه امیرالمومنین در روز خندق حتی از عبادت امام صادق نیز بالاتره است.

حوزه: شهادت امام علی (ع) چه تأثیری بر جامعه اسلامی آن زمان گذاشت؟

حجت الاسلام صابری: علت شهادت امیرالمومنین(ع) ریشه‌ای دیرینه دارد؛ از سال ۳۵ هجری که حکومت امیرالمومنین(ع) آغاز می‌شود همانطور که قبلتر هم اشاره کردیم، عده‌ای به جهت عدالت امیرالمومنین (ع) از ایشان فاصله گرفتند و دشمنی ورزیدند. به طور کلی سه جنگ در طول حکومت کوتاه حضرت علی(ع) بر حضرت تحمیل شد، جنگ اول جنگ جمل است که به جهت عهد شکنی عده‌ای از یاران شکل گرفت.

جنگ دوم جنگ صفین با معاویه و سپاه شام بود که به ماجرای حکمیت کشید؛ ماجرای حکمیت از آنجایی آغاز شد که قرآن بر نیزه‌ها رفت و عده‌ای ساده لوح از سپاه امیرالمومنین(ع) فکر کردند در مقابل قرآن ایستاده‌اند و جنگ مسلمان در برابر مسلمان است، در نهایت به این نتیجه رسیدند که این جنگ باید به پایان برسد و بر امام خود تکلیف تعیین کردند. به این افراد میگوییم خوارجین ( از دین خارج شده). این افراد در یک منطقه به نام نهروان اردو زدند و شروع به ظلم و جنایت کردند، در این میان امام علی(ع) که آماده بودند برای حرکت به سمت صفین و درگیری و مبارزه با سپاه شام به جهت مقابله با ظلم و ستم خوارجین‌تصمیم گرفتند قبل از حرکت به سمت شام و صفین قائله خوارج را به پایان ببرند لذا به سمت نهروان حرکت کرده با خوارجین صحبت کردند و در نهایت بیشتر آن‌ها از کرده خود پشیمان شدند و توبه کردند، اما عده‌ای بر عناد و جهالت خود اصرار داشتند و اینگونه جنگ نهروان شکل گرفت و باقی مانده خوارجین از دم تیغ امیرالمومنین و شیعیان گذشتند.

با این حال تعداد اندکی انگشت شمار از خوارج زنده ماندند از جمله شخصی به عبدالرحمن بن عمرو بن ملجم المرادی فردی که در گذشته نماینده مردم یمن و سخنگوی هیئت اعزامی از یمن برای بیعت با امیرالمومنین (ع) بود ولی افراط در دینداری و جلو افتادن از امام، موجب کافر شدن او شد. در نهایت سه نفر از خوارجین من جمله ابن المجلم در کنار خانه کعبه عهد بستند که در یک روز معاویه، امیرالمومنین و عمروعاص را ترور کنند، اما فقط ابن‌المجلم مرادی موفق شد و امیرالمومنین را به شهادت رساند.

شهادت حضرت علی علیه السلام باعث شد انگیزه‌ای که در میان سپاهیان باقی مانده بود، از بین برود. مدت اندکی بعد از شهادت امیرالمومنین(ع)، امام حسن مجتبی(ع) امور حکومت را به دست گرفتند، اما برای حفظ اسلام مجبور به صلح شدند. صلح امام حسن(ع) قهرمانانه‌ترین نرمش تاریخ اسلام محسوب می‌شود. در نهایت می‌توان گفت علت اصلی این مجموعه اتفاقات ناگوار این بود که برخی افراد در سپاه امیرالمومنین گمان کردند بیشتر از امامشان‌ می‌فهمند و ایشان را تنها گذاشتند.

حوزه: امام علی (ع) در دوران خلافت خود با چه چالشها و مسائلی روبرو بودند و چگونه به هدایت جامعه اسلامی پرداختند؟

حجت الاسلام صابری: امیرالمومنین(ع) زمانی حکومت را به دست گرفت که مردم از ظلم خلفا و بی‌عدالتی خسته شده بودند یعنی در آن زمان مردم از روی معرفت به سمت امام زمانشان نیامدند بلکه از ظلم خلفا به امام علی(ع) پناه آوردند و این اشتباه بود چرا که تاریخ نشان میدهد همین مردمی که سال ۳۵ هجری در خانه امیرالمومنین (ع)را برای بیعت زدند، مدت اندکی بعد از بیعت پیمان شکنی کردند؛ علت آن هم این بود که برخی افراد تا قبل از حکومت امام علی(ع) به ناحق پست و مقام‌هایی داشتند و ثروت‌ها اندوخته بودند، اما با آغاز حکومت علوی، با سد محکمی به نام علی بن ابیطالب مواجه شدند. در اصل یکی از چالش‌های مهم امیرالمومنین مبارزه با تفکر غلط تجمل گرایی مسئولین حکومتی بود. مبارزه با بنی امیه در شام، مقابله با طرفداران خلیفه سوم در مدینه، کوتاه‌ کردن دست افراد دنیا طلب مثل اشعث ابن قیس از بیت‌المال، مقابله با افراد ساده لوح و بی‌بصیرت مثل ابوموسی اشعری مثال‌های دیگری از چالش‌های امیرالمونین(ع) در دوران کوتاه خلافتشان است.