اشاره؛ با پیشرفت دانش و تولید روزافزون علم و به کارگیری تکنولوژی و ابزارهای نرم افزاری توسط پژوهشگران، هر روز اطلاعات انبوهی در جهان تولید می‌شود و اگر برنامه‌ای برای مدیریت و سازماندهی آن وجود نداشته باشد، دانش‌پژوهان با سردرگمی مضاعف روبرو می‌گردند و این فرایند مورد پذیرش عصر تکنولوژی اطلاعات و ارتباطات نیست.

در این راستا دفتر تبلیغات اسلامی، مرکزی به نام «مرکز اطلاعات و مدارک اسلامی» وابسته به معاونت پژوهشی این دفتر را به منظور مدیریت و سازماندهی موضوعی اطلاعات و منابع اسلامی و طبقه‌بندی اصولی و اساسی بر مبنای استانداردهای علمی و پیشرفته روز را تأسیس کرد.

آنچه پیش‌روست، گفت‌وگوی خبرنگار حوزه نیوز با رییس مرکز اطلاعات و مدارک اسلامی است که در آن اهداف، وظایف و حوزه فعالیت‌های این مرکز تبیین و معرفی شده است.

حجت الاسلام والمسلمین محمد هادی یعقوب‌نژاد، با اشاره به آغاز به کار رسمی مرکز اطلاعات و مدارک اسلامی، گفت: این مرکز، در مهرماه سال 1384 با ادغام «معاونت اطلاع رسانی» و «واحد اصطلاح‌نامه» از بخش‌های تابعه پژوهشگاه علوم و فرهنگ اسلامی به شکل رسمی کار خود را آغاز و در این مدت کوتاه دستاوردهای چشمگیری در زمینه مدیریت اطلاعات داشته است.

*اهداف شکل‌گیری

وی با اشاره به اهداف راه‌اندازی مرکز اطلاعات و مدارک اسلامی، افزود: تدوین و تکمیل اصطلاح‌نامه‌های علوم اسلامی و فرهنگ‌های مستند علوم به عنوان چارچوب و پایه اساسی اطلاع رسانی نوین، بازشناسی منابع و مدارک اسلامی و حوزه‌های وابسته (مکتوب، صوتی، تصویری و ...) و معرفی آنها در قالب‌های علمی و استاندارد از اهداف این مرکز می‌باشد.

رییس مرکز اطلاعات و مدارک اسلامی ساماندهی و طبقه‌بندی اطلاعات دینی و تولید محتوای قابل عرضه در عرصه فناوری اطلاعات و ارتباطات و نیز شناسایی جدید‌ترین استانداردهای علمی و فنون اطلاع رسانی و به کارگیری آنها در عرصه دین پژوهی را بخش دیگری از اهداف تاسیس این مرکز بر شمرد.

*ماموریت‌ها

حجت الاسلام والمسلمین یعقوب‌نژاد با اشاره به وظایف کلی این مرکز گفت: مطالعه و پژوهش پیرامون تهیه و فراهم‌آوری اطلاعات و مدارک اسلامی، تدوین خط مشی واحد در زمینه مدیریت اطلاعات اسلامی و مدیریت دانش در مراکز اطلاع‌رسانی اسلامی، مطالعه و پژوهش پیرامون روش‌های سازماندهی، طبقه‌بندی و اشاعه اطلاعات و مدارک و چگونگی به کارگیری آنها در حوزه علوم اسلامی با استفاده از فناوری‌های مناسب و خدمات کتابخانه‌ای، طراحی و ایجاد پایگاه‌های اطلاعاتی پیوسته و ناپیوسته در عرصه علوم اسلامی و تهیه و تدوین منابع مرجع مورد استفاده در مدیریت اطلاعات اسلامی، شامل اصطلاح‌نامه‌ها، فرهنگ نامه‌ها و ... بخشی از وظایف مرکز اطلاعات و مدارک اسلامی به شمار می‌رود.

وی ادامه داد: تهیه و انتشار الکترونیکی منابع هسته اسلامی، نیاز سنجی اطلاعاتی پژوهشگران حوزه علوم اسلامی و تأمین نیازهای اطلاعاتی آنها، طراحی و ایجاد کتابخانه‌های دیجیتالی، طراحی و ایجاد نظام‌های ذخیره و بازیابی اطلاعات دانش‌مدار، حمایت و پشتیبانی پایگاه‌های اطلاعاتی ایجاد شده توسط واحدهای تابعه مرکز، طراحی، ایجاد، توسعه و پشتیبانی سایت‌های اینترنتی و شبکه‌های اطلاع رسانی اسلامی و ... از دیگر وظایف این مرکز محسوب می‌شود.

حجت‌الاسلام والمسلمین یعقوب‌نژاد در ادامه با بیان این که معاونت پژوهشی دفتر تبلیغات اسلامی، فعالیت­های مختلفی در عرصه مدیریت اطلاعات مبتنی بر فناوری­های جدید سامان داده است، ابراز داشت: برخی از آنها در ردیف کارهای برجسته و انحصاری در حوزه دین محسوب می‌شود که تأسیس پایگاه‌های بلاغ و شارح، تولید نرم‌افزارهای مختلف، تدوین فرهنگ­های مستند علوم و طراحی کتابخانه دیجیتالی اسلامی از این اقدامات به شمار می‌آید.

رئیس مرکز اطلاعات و مدارک اسلامی به کارهای انجام شده در این مرکز اشاره کرده و گفت: سازماندهی و تولید اطلاعات، تدوین اصطلاح‌نامه‌های علوم اسلامی برای اولین بار در جهان اسلام و تنظیم روابط معنایی بیش از  200 هزار اصطلاح شناخته شده در حوزه علوم اسلامی و مستند سازی آنها  از جمله اقدامات این مرکز می‌باشد.

حجت الاسلام والمسلمین یعقوب نژاد فعالیت نمایه‌سازی این مرکز را مورد توجه قرار داده و ادامه داد: نمایه‌سازی از کتابی که مورد نظر است، محتوای کتاب‌ها را در قالب نمایه استخراج می‌کند.

*دریافت تقدیرنامه از یونسکو

وی در ادامه با اشاره به طراحی و تدوین اصطلاح‌نامه علوم اسلامی، خاطرنشان ساخت: در سال 1371 کار طراحی و تدوین این اصطلاح‌نامه آغاز شد و در سال  1379 تقدیر‌نامه یونسکو را دریافت کرد.

رئیس مرکز اطلاعات و مدارک اسلامی با بیان این که در اصطلاح‌نامه‌ها تلاش شده است به موضوع‌های علوم اسلامی به شکل جزئی نگریسته شود و برای هر واژه موضوعی، توضیح داده شود تصریح کرد: کارهای اصطلاح‌نامه‌ای در جستجوهای علمی بسیار مهم است و محقق می‌تواند از حجم واقعی داده‌های خود استفاده کند.

*فرهنگ‌نامه اصول فقه به چاپ سوم رسید

حجت الاسلام والمسلمین یعقوب‌نژاد، با اشاره به تدوین فرهنگ‌نامه اصول فقه، گفت: فرهنگ‌نامه اصول فقه در سال گذشته به انتشار رسید و اکنون نیز در حال چاپ سوم است؛ این فرهنگ‌نامه به عنوان کتاب منتخب فصل بهار ایران در سال گذشته انتخاب شد و اکنون نیز جزء پر‌فروش‌ترین کتاب‌های دفتر تبلیغات اسلامی به شمار می‌آید.

وی ادامه داد: در گذشته، بزرگترین فرهنگ‌نامه اصول فقه را یک عالم اهل‌سنت با 1500 مدخل نوشته بود؛ اما فرهنگ‌نامه اصول فقه مرکز اطلاعات و مدارک اسلامی، با 6 هزار مدخل نوشته شده است و وسعت آن به گونه‌ای مشهود است که به اذعان برخی از اصولیین شهر قم، همه موضوعاتی که به ذهن می‌آید، در این فرهنگ‌نامه بیان شده است.

این محقق و پژوهشگر اسلامی با بیان این که اصطلاح‌نامه‌های ما طبق استانداردهایی مانند ایزو 2788 که پروتکل جهانی است، تدوین شده است، تاکید کرد: باید در عرصه مدیریت اطلاعات اسلامی حرکت کنیم، در حالی که تاکنون فقط انبار اطلاعات را انجام داده‌ایم.

*فراهم‌سازی زیرساخت‌های مدیریت اطلاعات

رییس مرکز اطلاعات و مدارک اسلامی خاطرنشان ساخت: این مرکز زیرساخت‌های مدیریت اطلاعات اسلامی را در قالب 200 هزار موضوع شناسایی و تحقیق کرده است که محققان و مراکز علمی- پژوهشی می‌توانند بر اساس آن اطلاعات، اطلاعات خود را مدیریت کنند

وی، یکی از اقدامات مهم مرکز اطلاعات و مدارک اسلامی را ایجاد پایگاه‌های تخصصی علوم اسلامی ذکر کرده و گفت: این پایگاه، در سال 1386 تأسیس شد و با استقبال فراوان اندیشمندان حوزوی مواجه گردید و هم‌اکنون مشابه این کار در موضوع‌های دیگری مانند علوم قرآنی نیز در دست اقدام است.

حجت الاسلام والمسلمین یعقوب‌نژاد با اشاره به کارکردهای بخش ارتباطات مرکز اطلاعات و مدارک اسلامی، افزود: این بخش، با همکاری استادان حوزه و دانشگاه، فرهیختگان برجسته حوزه اطلاع‌رسانی کشور و موسسات بزرگ، پروژه‌ها و نشست‌هایی را به اجرا درآورده است.

 وی به مهمترین فعالیت مرکز اطلاعات و مدارک اسلامی اشاره‌ کرد و اظهار داشت: اصطلاح‌نامه فلسفه دردوجلد،فرهنگ‌نامه علوم قرآني در دو جلد، اصطلاح‌نامه و فرهنگ‌نامه اصول فقه، اصطلاح‌نامه منطق در يك‏ جلد، اصطلاح‌نامه علوم حدیث، اصطلاح‌نامه كلام اسلامي در دو جلد، اصطلاح‌نامه اخلاق اسلامي در يک جلد و اصطلاح‌نامه اصلاح الگوی مصرف تاکنون به انتشار رسیده‌اند.

*اصطلاح‌نامه روایان حدیث در راه است

رئیس مرکز اطلاعات و مدارک اسلامی، در ادامه با اشاره به آثار در حال نشر این مرکز، یادآور شد: اصطلاح‌نامه علوم قرآني، اصطلاح‌نامه علوم حديث، فرهنگ‌نامه علوم قرآني، مجموعه مقالات همايش ملي اصطلاح‌نامه، اصطلاح‌نامه راویان حدیث، نمایه‌سازی مبتنی بر اصطلاح‌نامه در منابع اصول فقه، در منابع علوم قرآني و در دیگر حوزه‌هاي مختلف علوم اسلامي از جمله کارهای در حال انجام این مرکز به شمار می‌رود.

حجت الاسلام والمسلمین یعقوب‌نژاد، مخاطبان مرکز اطلاعات و مدارک اسلامی را طیف وسیعی از علما و محققان و پژوهشگران شیعه و سنی دانسته و خاطرنشان ساخت: از آن جهت که حوزه کار ما تنها در بین محققان شیعی نیست، تلاش کرده‌ایم، همه کارهای خود را به زبان عربی نیز ارائه دهیم تا مورد استفاده علمای عرب‌زبان نیز قرار گیرد.

*ترجمه اصطلاح‌نامه فلسفه به زبان انگلیسی

وی، در بخش دیگری از سخنان خود نگاه این مرکز به زبان‌های بین‌المللی دنیا را مورد توجه قرار داده و ابراز داشت: ترجمه اصطلاح‌نامه فلسفه به زبان انگلیسی به اتمام رسیده و در حال کار در دیگر رشته‌های عقلی منطق و عرفان هستیم، هرچند در این عرصه با مشکلاتی مانند نبود معادل کلمات در زبان انگلیسی مواجه هستیم.

رئیس مرکز اطلاعات و مدارک اسلامی، انجمن کتابخانه‌های دیجیتالی اسلامی را از دیگر دستاوردهای این مرکز دانسته و گفت: در سال 1385، انجمن کتابخانه‌هاي ديجيتالي اسلامي توسط این مرکز و سازمان کتابخانه‌ها و موزه‌های مرکز آستان قدس رضوي تاسيس گردید.

حجت‌الاسلام‌والمسلمین یعقوب‌نژاد، با اشاره  به اعضای این انجمن، افزود: تاکنون، مؤسسه تحقيقات و نشر معارف اهل‌البيت(ع)، مؤسسه درگاه دانش، مؤسسه تبيان و پژوهشگاه حوزه و دانشگاه از اعضای این انجمن به شمار می‌روند.

وی با اشاره به حضور مرکز اطلاعات و مدارک اسلامی در همایش ملی اصطلاح‌نامه که با حضور 600 نفر از کارشناسان برگزار شد، ابراز داشت: برای برخی از شرکت‌کنندگان این همایش تعجب‌آور بود که در حوزه علمیه چگونه کاری به این وسعت انجام شده است.

*اصطلاح‌نامه عرفان انتشار می‌یابد

رئیس مرکز اطلاعات و مدارک اسلامی به برنامه‌های آینده این مرکز هم اشاره‌ای کرده و یادآور شد: برگزاری همایش نظام‌های معنایی، تولید دانش در کتابخانه دیجیتالی، رونمایی از نسخه جدید کتاب‌خانه دیجیتالی و تدوين اصطلاح نامه‌هاي عرفان از برنامه‌های آینده این مرکز می‌باشد.

حجت الاسلام والمسلمین یعقوب‌نژاد در پایان خاطرنشان کرد: پایگاه اینترنتی مرکز اطلاعات و مدارک اسلامی به نشانی http://www.islamicdoc.org در دسترس کاربران قرار دارد.