بدین سان در سیستم آموزشی و پرورشی حوزه، آموزش‌های اخلاقی از جایگاه  رفیعی برخوردار است و شالوده حیاتی آن را تشکیل می‌دهد؛ بر این اساس چند سالی است مرکز تخصصی اخلاق و تربیت اسلامی با مجوز شورای عالی حوزه‌های علمیه، تحت اشراف آیت‌الله ناصری از اساتید برجسته اخلاق، راه‌اندازی و به صورت نظامند به تربیت طلاب در رشته تخصصی اخلاق می‌پردازد.

حجت‌الاسلام والمسلمین مسعود آذربایجانی، رییس مرکز تخصصی اخلاق حوزه علمیه قم به سئوالات خبرنگار خبرگزاری حوزه پیرامون ضرورت شکل‌گیری این مرکز، سرفصل‌های آموزشی و ... پاسخ داده است.

آنچه در پی می آید حاصل این گفتگوست:

* چرا مرکز تخصصی اخلاق در حوزه علمیه قم راه‌اندازی شد؟

بر اساس حدیث نبوی که می‌فرمایند: «اني بعثت لاتمم مكارم الاخلاق»، یکی از وظایف اصلی پیامبر(ص) به کمال رساندن فضائل اخلاقی در میان مردم و دور نمودن آنها از رذایل اخلاقی است. این نقش را رسول اکرم(ص) و ائمه‌معصوم(علیهم‌السلام) پایه‌ریزی و اجرا نمودند و در زمان غیبت امام معصوم نیز علما تلاش داشته و دارند تا با ارائه الگوهای عملی، اخلاق را در میان مردم ترویج دهند.

بر این اساس به همت آیت‌الله ناصری، استاد اخلاق حوزه، مرکز تخصصی اخلاق  از چند سال پیش به صورت غیر رسمی کار خود را آغاز کرد و حدود 4 سال پیش، با حمایت شورای عالی حوزه‌های علمیه، سرفصل‌ها و متون آموزشی این رشته تصویب و اجازه فعالیت رسمی آن داده شد.

* ساختار مرکز تخصصی اخلاق از چه بخش‌هایی تشکیل شده است؟

ساختار این مرکز از ارکانی چون رئیس مرکز،‌ شورای علمی، معاونت آموزش، معاونت پژوهش، معاونت فرهنگی-تربیتی و معاونت اجرایی تشکیل شده است و هر یک از این بخش‌ها ماموریت‌ها و وظایف شخصی را عهده‌دار می‌باشند.

* مرکز تخصصی اخلاق به دنبال چه اهدافی است؟

مهم‌ترین هدف فعالیت مرکز تخصصی این است که بتوانیم معارف اخلاقی اسلام را که در قرآن و سخنان اهل‌بیت(علیهم‌السلام) تجلی دارد استخراج، تدوین، تبیین، ارائه و گسترش دهیم.

تربیت مربیان، مدرسان و پژوهشگران اخلاق از دیگر اهداف فعالیت‌ این مرکز است و برنامه‌هایی نیز در این راستا تدوین و ا جرا می‌گردد.

البته هدف دیگر این مرکز بعد از تربیت طلاب و رشد فضای اخلاقی میان آنها، ایجاد چنین فضایی در میان آحاد جامعه است.

* آیا این مرکز شعبات دیگری هم دارد؟

مرکز تخصصی اخلاق، یکی از واحد‌های بنیاد «هاد» است که با اشراف آیت‌الله ناصری اداره می‌شود. این بنیاد از چند بخش تشکیل شده که اولین بخش مربوط به دوره عمومی آموزش طلاب است. این دوره در مدرسه علمیه صاحب‌الزمان(عج) اصفهان برگزار می‌شود که طلاب در کنار مطالعه دروس مقدمات، از نظر اخلاقی نیز زمینه‌های لازم را به دست می‌آورند.

مرحله دوم، ‌فقه تخصصی است که طلاب از پایه‌های هفت تا ده، با نگاهی تخصصی‌تر،  بحث‌های فقهی را می‌خوانند و آمادگی بیشتری برای ورود به مرکز تخصصی پیدا می‌کند و در مرحله سوم، وارد دوره تخصصی این مرکز می‌شود.

در حال حاضر رشته تخصصی اخلاق در قم و اصفهان برگزار می‌گردد. تا کنون دو دوره در قم و یک دوره در اصفهان برگزار شده و در آینده قرار به صورت همزمان برگزار خواهد شد، همچنین تمامی برنامه‌های این مرکز، مورد تأیید حوزه است، ولی امور اجرایی زیر نظر بنیاد هاد اداره می‌شود.

* مقام معظم رهبری در سفر اخیرشان به قم بر توجه جدی طلاب به اخلاق و تهذیب نفس تاکید داشتند؟ دلیل این تأکید چه بود؟

آرزوی ما در حوزه این است همه طلاب به مدارج عالی اخلاقی برسند، ولی ‌با توجه به خطیر بودن تقیدات اخلاقی، باید سختی این کار را بپذیریم. افرادی که برای گام برداشتن در این مسیر موفق شده‌اند، کم هستند.

* خطیر بودن عرصه اخلاق به چه معناست؟

رشته‌های کلام، فلسفه، فقه و... جنبه معرفتی دارد؛ به این معنی که باید با بررسی و مطالعه متون، معارفی استخراج شود و این مجموعه‌ معرفتی در اختیار مردم  قرار گیرد، ولی در رشته اخلاق، در عین این که با رشته‌های تخصصی دیگر اشتراکاتی وجود دارد، اما دارای ویژگی‌های منحصر به فردی از جمله جنبه علمی و عملی است که در دیگر رشته‌ها وجود ندارد؛ در این رشته تخصصی،‌ جنبه‌های عملی هم بیشتر مورد انتظار است و هم اهمیت بیشتری دارد.

در رشته تخصصی اخلاق، تنها معارف اخلاقی ترویج نمی‌یابد، بلکه‌ تلاش می‌شود تا در کنار این کار،‌ الگوهای اخلاقی نیز به مردم معرفی شود.

دلیل دیگر خطیر بودن عرصه اخلاق،‌ کم بودن انسان‌هایی است که در این عرصه آمادگی داشته باشند و بتوانند با نفوس مستعد خود زمینة‌های اخلاقی را شکوفا کنند و آمادگی این مسئولیت را هم داشته باشند. از این رو، افرادی که اهل احتیاط هستند، از راه‌اندازی و حضور در چنین مراکزی دوری می‌کنند.

* طلاب چگونه می‌توانند خود را به زیور اخلاق بیارایند و به آن اهتمام داشته باشند؟

به وجود آمدن این مسئله عوامل زیادی دارد. مسئله نخست استقامت و پایداری در این مسیر است که اهمیت زیادی دارد. اکثر طلاب با اهداف معنوی وارد حوزه می‌شوند ولی این مسئله به تنهایی کافی نیست و برای موفقیت در این عرصه،‌ پایداری اهمیت بیشتری دارد.

مسئله دیگر این است که در مسائل اخلاقی، در کنار بندگی خدا، باید ‌به مسائل اخلاق اجتماعی نیز اهتمام داشت. هر کدام از این دو عرصه که وجود نداشته باشد،‌ نمی‌توان گفت که فرد با اخلاق است.

یکی از وظایف مهم مراکز تخصصی، این است که اخلاق طلبگی ‌با استفاده از اساتید عالی و دروس مناسب حفظ، تقویت و ادامه یابد.

* استقبال طلاب از رشته تازه تأسیس اخلاق چگونه است؟

استقبال طلاب از این رشته مانند دیگر رشته‌هاست و حتی از برخی رشته‌ها نیز بیشتر مورد توجه است. برای نمونه‌ در ترم گذشته، در اصفهان که یکی از شعبات مرکز تخصصی  اخلاق حوزه علمیه قم در آنجاست، شرکت کنندگان در آزمون ورودی این رشته نسبت به اکثر رشته‌ها بیشتر بود.

* طلاب، پس از اتمام سطح3 تخصصی اخلاق، به چه اموری می‌پردازند؟

پس از اتمام این دوره، در عرصه‌های مختلف اخلاقی وارد می‌شوند که ازجمله آنها، فعالیت‌های پژوهشی است. تا کنون اقدامات ارزشمندی در عرصه پژوهشی انجام شده است که می‌توان به انتشار 20 عنوان کتاب در زمینه‌های مختلف اخلاقی اشاره کرد.

انتشار نشریه «خلق» نیز کار پژوهشی دیگری است که تا کنون نزدیک به 20 شماره از آن منتشر شده است و دربردارنده مسائل گوناگون اخلاقی و تربیتی و مصاحبه با اساتید برجسته اخلاق است.

* منظور از عرصه‌های مختلف پژوهشی اخلاق چیست؟

با توجه به این که در آغاز راه هستیم، در حال حاضر نخستین مخاطبان این مرکز طلاب هستند. در عرصه اخلاق، مسائل زیادی وجود دارد که درباره آن پژوهش‌های لازم انجام نشده است؛ برای نمونه،‌ از نظر اخلاقی، سن ازدواج طلاب چه سنی است؟ اینکه برای سلوک اخلاقی حتما نیاز به استاد است یا نه و این که استاد باید چه ویژگی‌هایی داشته باشد؟ روش‌های تربیت اخلاقی که مورد تأیید قرآن و اهل‌بیت(علیهم‌السلام) است، چیست؟ در سنین مختلف این روش‌ها چگونه است؟ و...؛ در این مسائل، مطالب زیادی وجود دارد  که لازم است به صورت دسته‌بندی شده در اختیار طلاب قرار گیرد.

* دروس این مرکز  به چه صورت به طلاب ارائه می‌شود؟

در این مرکز دروسی همچون «اخلاق در حدیث»، «اخلاق در قرآن»،‌ «اخلاق در سیره عملی معصومان(علیهم‌السلام)»، «تعلیم و تربیت اسلامی»، ‌«تاریخ علم اخلاق»، «روانشناسی اخلاق»، «روانشناسی تربیتی»، «روش‌های تربیت اخلاقی در اسلام»، «عرفان نظری و عملی و آشنایی با عرفان اسلامی»، «فقه الاخلاق»، «فقه‌الحدیث»، «مبانی و قوانین اخلاقی در اسلام» و... به طلاب ارائه می‌شود.

البته در این مرکز، برخی دورس نیاز به حضور استاد ندارد و مطالعاتی است و تنها جلسه رفع اشکال با حضور استاد برگزار می‌شود.

در کنار دروس مطالعاتی، دروسی نیز به صورت کارگاهی برگزار می‌شود که شامل:‌ «روش تدریس»، «کارورزی پژوهش»، «آشنایی با نسخ خطی»،‌» نجوم و اخلاق»، «طب و ا خلاق» و... می‌باشد.

* دانش‌پژوهان مرکز در عرصه پژوهش جه فعالیت‌هایی دارند؟

طلاب دوره تخصصی سطح3،‌ ‌ شش واحد پایان‌نامه را می‌گذرانند که معاونت پژوهش،‌ امور مربوطه را انجام می‌دهد. این معاونت همچنین بر تحقیقاتی کلاسی که از سوی اساتید به طلاب ارائه می‌شود، نیز نظارت دارد. در این مرکز، تمامی طلاب ‌هر ترم موظف به انجام حداقل دو تحقیق کلاسی هستند تا بتوانند در آینده پژوهشگرانی توانا شوند.

* در آینده چه برنامه‌‌هایی را در دستور کار دارید؟

در حال حاضر،‌ در رشته تخصصی اخلاق، تنها سطح3 وجود دارد و امید است در آینده، گرایش‌های جدید این رشته را در سطح4 راه‌اندازی و نیز زمنیه‌های تخصصی اجتهادی این عرصه فراهم شود.

مقام معظم ‌ رهبری، مراجع عظام تقلید و بزرگان حوزه توجه زیادی به اخلاق دارند. با  توجه به خطیر بودن این عرصه، از بزرگان خواهشمندیم که ما را با رهنمود‌های خود یاری رسانند؛ زیرا ما در عرصه اخلاق، نیازمند کمک بزرگان هستیم.

* سخنی با طلاب جوان

از طلاب مستعد که در سال‌های پایانی سطح هستند، دعوت می‌کنیم خود را برای شرکت در درس تخصصی اخلاق که در جهان بسیار مورد توجه است و می‌تواند افراد زیادی را جذب کند،‌ آماده سازند. اگر در این زمینه فعالیت‌های جدی داشته باشیم و نیروهای مستعد و قوی وارد کار شوند، می‌توانیم درحوزه اخلاق، توفیقات زیادی به دست آوریم.