در نگاه پژوهشگران، ازجمله کارکردهای جامعه­شناختی نهاد دین، ایجاد هم‌بستگی و آرامش روحی و اجتماعی است. در اسلام به اهمیت این کارکردها توجه بیشتری شده است؛ چنان­که در متون اسلامی، به برگزاری اعمال عبادی و مناسک مذهبی مانند نماز جماعت، مراسم نیایش، مراسم عزاداری و... به ­صورت جمعی بسیار سفارش و توصیه شده است؛ چراکه چنین کارکردهایی -که در شمار مناسک آیینی دین جا می­گیرند- نقشی بسزا در تحقق پیوندهای اجتماعی در بین مسلمانان داشته و درپی آن به ایجاد قدرت و اقتدار سیاسی – اجتماعی آنان می­انجامد؛ بی­تردید این همدلی و هم‌بستگی به بالندگی جامعه اسلامی، تحقق روح جمعی، تقویت بُعد همیاری و همکاری و حس مشارکت در رفع مشکلات و درنتیجه فزونی قدرت جمعی مسلمانان می­انجامد.

مسجدکانون پیوندهای فرهنگی، دینی، سیاسی

مسجد همانند کانون مرکزی پیوند مسلمانان، مکانی است که دین­داران در شبانه­روز به­ طور متناوب و دائمی، همواره با یکدیگر ارتباط دارند و علاوه­ بر تقویت روح هم‌بستگی جمعی از دغدغه­ها، کاستی‌ها و مشکلات خود و جامعه و کشور اطلاع یافته و درصدد رفع آن بر می­آیند.

در آغاز پیدایش اسلام و بعثت پیامبر(ص)، مسجد افزون بر کاربرد نیایش و اعمال دینی محل گردهمایی­ها، رایزنی­ها، خطابه­های سیاسی – مذهبی، تدارکات رزم، سلاح، قضاوت و... بود؛ این نقش محوری درگذر قرن­ها کم­و­بیش تداوم یافت. با پیروزی انقلاب اسلامی و نهضت احیای اندیشه دینی ازسوی امام خمینی باتوجه به این‌که هنوز نهادهای حکومتی تعریف نشده و تشکیل نگرفته بودند، مسجد وکاربردهای آن اهمیت متنوع و افزونی یافت؛ چنان­که علاوه ­بر برگزاری تجمع­های شورانگیز سیاسی و انقلابی، توزیع ارزاق عمومی، مراسم عقد، انتخابات، انجمن­ها و کانون­های مذهبی فعالیت‌های پایگاه بسیج، جلسات شوراهای محلی و... در مسجد صورت می­گرفت.

مسئولان حلقه واسطه مردم و حاکمیت

در نظام جمهوری اسلامی، مسئولان، به­عنوان حلقه واسطه بین مردم و حاکمیت دینی نقشی اساسی در شناخت مشکلات و نیازهای اجتماعی مسلمانان ایفا می­کنند.

حضور پیوسته دست­اندرکاران و کارگزاران حکومتی در مسجد که بازتاب برایند نیازها، خواسته­ها و تمایلات گوناگون جامعه اسلامی است. فرصت مناسبی را برابر آنان فراهم می­کند تا تلقی عینی­تر و ملموسی از مشکلات، انتقادها و پیشنهادها و نیازهای مبرم و اساسی مردم داشته و فارغ از عمل‌زدگی­ها و نیز ذهنیت­های تئوریک، اولویت­های میدانی، واقعی و محسوس را تشخیص دهند.

جمع­بندی و انتقال این آراء، نقدها، پیشنهادها و ... به مسئولان و مقامات بالاتر، امکان تجزیه و تحلیل مناسب را برای تصمیم­سازی­های کلان فراهم نموده و بازخوردهای آن می­تواند به ارتقای سطح هم‌دلی و هم‌بستگی و افزایش درک متقابل مردم و مسئولان کمک شایانی کند.

موانع حضور مسئولان در مسجد

آنچه به­عنوان یک وظیفه همگانی در تقویت ارتباط مسلمانان با یکدیگر (با همه سلایق متفاوت سیاسی، فرهنگی، اجتماعی) به دور از تنگ­نظری­های تحجرآمیز تلقی می­شود، مقابله با شکل­های گوناگون موانع و آسیب­های این حس جمعی و رابطه اجتماعی در اشکال گوناگون آن است.

در ذیل برخی از مهم­ترین موانع حضور مسئولان در مسجد را نام می­بریم:

1.       .مشغله کاری زیاد مسئولان؛

2.       دغدغه­های امنیتی کارگزاران حکومتی؛

3.       کم­توجهی به اهمیت راهبردی مسجد در اسلام؛

4.       فروکاستن از قدر و منزلت مسجد در روابط اجتماعی.

پیامدهای حضور مسئولان در مسجد

حضور هرچه بیشتر مردم و مسئولان در مسجد بی­تردید پیامدهای مثبت زیادی برای جامعه اسلامی و کشور در عرصه داخلی و بین­المللی خواهد داشت؛ مهم­ترین این دستاوردها عبارتند از:

1.        آگاهی از نیازهای جامعه اسلامی و رسیدن به تلقی عینی­تر و واقعی­تر از مشکلات مردم؛

2.        تقویت روح دین­گرایی و اخلاق و ارزش‌های مذهبی و انسانی درمیان آحاد جامعه به­ویژه جوانان؛

3.       تقویت هم‌بستگی هرچه بیشتر مردم با مسئولان و ایجاد روح هم‌دلی در بین آنها؛

4.       کاهش آسیب­های اجتماعی، اخلاقی؛

5.        تقویت بنیادهای مشروعیت سیاسی و اجتماعی حاکمیت دینی؛

6.        تقویت موقعیت بین­المللی حکومت در مواجهه با بحران­های جهانی و سیاست­های خصمانه دشمنان.

مجتبی مهدوی سعیدی