یکی از رویکرد‌های سبک زندگی اسلامی، اصلاح فرهنگ‌های نادرست و تأیید فرهنگ‌های درست است؛ ارتباط خویشاوندی در آداب و رسوم بسیاری از اقوام از گذشته تاکنون که در بعضی مواقع نیز با آسیب‌هایی همراه بوده است. دین اسلام, نه تنها ارتباط خویشاوندی را تأیید می کند، بلکه بر آن تأکید کرده و آثار مخرب مختلفی را نسبت به کسانی که این واجب الهی را ترک می‌کنند؛ بیان می‌دارد.
آخرین ماه فصل تابستان فرصت مناسبی است تا در کنار اهتمام به مسافرت، نسبت به انجام این فریضه الهی و ضرورت اجتماعی توجه بیشتری شود بر این اساس حجت‌الاسلام والمسلمین یوسفی مقدم، مدیر مرکز فرهنگ و معارف قرآن, پژوهشگاه علوم و فرهنگ اسلامی آثار فردی و اجتماعی این فریضه الهی و عواقب ترک آن را از نگاه قرآن در گفت وگو با خبرگزاری حوزه بررسی کرده است.
* تعریف صله ارحام
صله ارحام، اهمیت فراوانی در اسلام دارد و بر اساس تحقیقی که در مسئله مفهوم شناسی صله ارحام انجام شده است؛ کسی که به واسطه نسبت از جانب پدر، عمو، عمه، خاله، دایی و کسی که به واسطه نسب به انسان نزدیک می‌شود؛ از مصادیق رحم است. صله رحم به معنای ایجاد ارتباط, دید و بازدید و رسیدگی به امور خویشان و نزدیکان می‌باشد که در قرآن کریم بر این مسئله توجه خاصی شده و بسیاری از آیات به آن پرداخته‌اند.
* صله ارحام هم تراز عدالت و احسان
خداوند در آیه 90 سوره مبارکه نحل، می‌فرماید: «إِنَّ اللَّهَ يَأْمُرُ بِالْعَدْلِ وَالإحْسَانِ وَإِيتَاءِ ذِي الْقُرْبَى وَ يَنْهَى عَنِ الْفَحْشَاءِ وَالْمُنْكَرِ وَالْبَغْيِ يَعِظُكُمْ لَعَلَّكُمْ تَذَكَّرُونَ» خداوند در این آیه صله رحم را در کنار رعایت عدالت و احسان قرار می‌دهد که نشان دهنده جایگاه و اهمیت صله ارحام و رسیدگی به ذی القربی است. ترتیب آورده شدن این مسائل نیز در این آیه قابل توجه است؛ خداوند انسان‌ها را ابتدا به عدالت و بعد از آن به احسان و ایتای ذی القربی امر می‌کند. از این آیه این نکته بر می‌آید احسان و رسیدگی به ذی القربی در مقام اهمیت، در کنار عدالت هستند, ولی در مقام عمل، در رتبه پایین‌تر نسبت به عدالت است؛ یعنی است که صله ارحام نباید جلوی عدالت در جامعه را بگیرد.
این که خداوند متعال انسان‌ها را به عدل، احسان و رسیدگی به ذی القربی امر کرده؛ یعنی عدالت که مهم‌ترین شاخصه جامعه مطلوب است و این که گفته می‌شود امام زمان(عج) ظهور کرده و عدالت مطلوب خداوند را در جامعه اجرا می‌کند؛ در کنار صله ارحام مورد تأکید خداوند است. همچنین «يَنْهَى عَنِ الْفَحْشَاءِ وَالْمُنْكَرِ» نیز در این آیه به معنای ارتباط صله رحم با ترک فحشا و منکر و جلوگیری از بروز آن در جامعه است.
* گروه‌هایی که دچار خسران می‌شوند
خداوند در آیه 27 سوره مبارکه بقره نسبت به مسئله صله رحم هشدار می‌دهد و می‌فرماید: «الَّذِينَ يَنْقُضُونَ عَهْدَ اللَّهِ مِنْ بَعْدِ مِيثَاقِهِ وَ يَقْطَعُونَ مَا أَمَرَ اللَّهُ بِهِ أَنْ يُوصَلَ وَيُفْسِدُونَ فِي الأرْضِ أُولَئِكَ هُمُ الْخَاسِرُونَ». چند گروه از افراد هستند که دچار خسارت می‌شوند؛ می‌دانیم که خسارت با زیان تفاوت دارد، به این معنی که خسارت به معنای از دست دادن اصل سرمایه است؛ این که انسان عمر خود را مصرف می‌کند و در قبال آن چیزی به دست نیاود، خسارت کرده است، چون عمر خود را که سرمایه اوست، از دست داده است. بر اساس این آیه، نخستین گروه، کسانی هستند که پیمان خود را با خدا (پیمان بندگی و اطاعت از خدا) می‌شکنند. در ادامه می‌فرماید: «وَ يَقْطَعُونَ مَا أَمَرَ اللَّهُ بِهِ أَنْ يُوصَلَ»؛ برخی افراد جایی را که خدا فرموده ارتباط برقرار کنید نادیده می‌گیرند که از مصادیق بارز آن صله رحم است. پس وقتی صله رحم را قطع می‌کنند، دچار خسران می‌شوند. البته این خسارت اعم از خسارت مادی، معنوی، روحی و... است؛ « وَيُفْسِدُونَ فِي الأرْضِ» و کسانی که در زمین فساد می‌کنند. وقتی خداوند صله رحم را در ردیف عمل نمودن به عهد خدا قرار داده، بیانگر اهمیت این مسئله است.
* برخی مکاتب انسان را از ارحام دور می‌کند
مکتب اسلام بین پیمان بستن با خدا و صله ارحام پیوند زده است و این امر یکی از مهم‌ترین روش‌های استراتژیک تفکر دینی در اسلام می‌باشد که میان این دو جمع کرده است. اما متأسفانه، برخی که به مکتبی وابسته می‌شوند، از پدر و مادر و ارحام خود می‌برند، همان گونه که دیده شد، منافقان وقتی در کمپ‌های خود در عراق مستقر شدند، به طور کلی از پدر و مادر خود بریدند. ولی در تفکر دین اسلام و قرآن، نه تنها ارتباط افراد ترک نمی‌شود، بلکه مورد امر و تأکید خداوند نیز قرار میگیرد و کسانی هم که صله رحم را ترک می‌کنند، مورد تهدید و توبیخ قرار میگیرد.
* تقوای الهی، رعایت حقوق الهی و ارحام است
در آیه اول سوره مبارکه نساء خداوند می‌فرماید: «يَا أَيُّهَا النَّاسُ اتَّقُوا رَبَّكُمُ الَّذِي خَلَقَكُمْ مِنْ نَفْسٍ وَاحِدَةٍ وَخَلَقَ مِنْهَا زَوْجَهَا وَبَثَّ مِنْهُمَا رِجَالا كَثِيرًا وَنِسَاءً وَاتَّقُوا اللَّهَ الَّذِي تَسَاءَلُونَ بِهِ وَالأرْحَامَ إِنَّ اللَّهَ كَانَ عَلَيْكُمْ رَقِيبًا»؛ خداوند در این آیه ابتدا انسان‌ها را به تقوا امر می‌کند. تقوا در این آیه هم می‌تواند معنای لغوی که پرهیز از آنچه انسان را از عقلانیت و خدا دور می‌کند و هم معنای خاص آن مورد نظر باشد که پرهیز از آنچه محرم الهی و تعهد به آنچه واجب خداست.
«وَاتَّقُوا اللَّهَ الَّذِي تَسَاءَلُونَ بِهِ» از خدایی پرهیز کنید که مورد سؤال واقع می‌شوید؛ «وَالأرْحَامَ» و ارحام. بر اساس این آیه، انسان نسبت به حقوق خداوند و نیز نسبت به حقوق ارحام مورد سؤال قرار میگیرد. این آیه معنای تقوا که رعایت حقوق خدا و ارحام است را بیان می‌کند.
در ادامه آیه، خداوند می‌فرماید که «إِنَّ اللَّهَ كَانَ عَلَيْكُمْ رَقِيبًا» خداوند مراقب شماست. نباید از مراقبت خدا نسبت به تقوای الهی و حفظ حقوق ارحام غفلت کنیم.
* آثار مثبت و برکات صله رحم
صله ارحام آثار شرعی و قانونی‌ای دارد که در جوامع بشری رعایت می‌شود، ساز و کار خاصی نیز از نظر فقهی و حقوقی در اسلام دارد؛ مسئله‌ای مانند ارث، که ممکن است افراد صله ارحام را هم قطع کنند، ولی با احکام مربوطه، از یکدیگر ارث می‌برد. این مسئله هم آثار تکوینی و هم آثار تشریعی ارحام است.
اثر دیگر صله رحم در آیه «قَالُوا يَا شُعَيْبُ مَا نَفْقَهُ كَثِيرًا مِمَّا تَقُولُ وَإِنَّا لَنَرَاكَ فِينَا ضَعِيفًا وَلَوْلا رَهْطُكَ لَرَجَمْنَاكَ وَمَا أَنْتَ عَلَيْنَا بِعَزِيزٍ (هود، آیه ٩١)» مطرح شده است؛ بر اساس این آیه، زمانی که قوم شعیب، او را تهدید می‌کنند، به او می‌گویند که اگر خویشاوندان تو نبودند، ما تو را سنگ‌سار می‌کردیم و امنیت و آرامش را از تو می‌گرفتیم. این نشان می‌دهد که انسان در پناه خویشاوندان صالح و خوب در آرامش قرار میگیرد. 
زمانی که انسان با خویشان خود ارتباط دارد، امنیت روحی و اجتماعی به دست خواهد آورد. همان‌طور که ارحام صالح نبی اکرم صلی الله علیه و آله، از او حمایت کردند و این موجب ثبات قدرت ایشان شد و پیامبر از آن برای تبلیغ و ترویج اسلام استفاده نمود. همچنین وقتی انسان با خویشان خود ارتباط داشته باشد، می‌تواند از خانه‌های آنها استفاده کند؛ در آیه 61 سوره مبارکه نور خداوند بیان داشته است: «لَيْسَ عَلَى الأعْمَى حَرَجٌ وَلا عَلَى الأعْرَجِ حَرَجٌ وَلا عَلَى الْمَرِيضِ حَرَجٌ وَلا عَلَى أَنْفُسِكُمْ أَنْ تَأْكُلُوا مِنْ بُيُوتِكُمْ أَوْ بُيُوتِ آبَائِكُمْ أَوْ بُيُوتِ أُمَّهَاتِكُمْ أَوْ بُيُوتِ إِخْوَانِكُمْ أَوْ بُيُوتِ أَخَوَاتِكُمْ أَوْ بُيُوتِ أَعْمَامِكُمْ أَوْ بُيُوتِ عَمَّاتِكُمْ أَوْ بُيُوتِ أَخْوَالِكُمْ أَوْ بُيُوتِ خَالاتِكُمْ أَوْ مَا مَلَكْتُمْ مَفَاتِحَهُ أَوْ صَدِيقِكُمْ لَيْسَ عَلَيْكُمْ جُنَاحٌ أَنْ تَأْكُلُوا جَمِيعًا أَوْ أَشْتَاتًا فَإِذَا دَخَلْتُمْ بُيُوتًا فَسَلِّمُوا عَلَى أَنْفُسِكُمْ تَحِيَّةً مِنْ عِنْدِ اللَّهِ مُبَارَكَةً طَيِّبَةً كَذَلِكَ يُبَيِّنُ اللَّهُ لَكُمُ الآيَاتِ لَعَلَّكُمْ تَعْقِلُونَ؛ بر اساس این آیه، انسان می‌تواند از خانه‌های خویشان خود که در این آیه از آن نام برده است، استفاده کند.
همچنین بر اساس آیه 18 سوره فاطر که می‌فرماید: «وَلا تَزِرُ وَازِرَةٌ وِزْرَ أُخْرَى وَإِنْ تَدْعُ مُثْقَلَةٌ إِلَى حِمْلِهَا لا يُحْمَلْ مِنْهُ شَيْءٌ وَلَوْ كَانَ ذَا قُرْبَى إِنَّمَا تُنْذِرُ الَّذِينَ يَخْشَوْنَ رَبَّهُمْ بِالْغَيْبِ وَأَقَامُوا الصَّلاةَ وَمَنْ تَزَكَّى فَإِنَّمَا يَتَزَكَّى لِنَفْسِهِ وَإِلَى اللَّهِ الْمَصِيرُ» و همچنین بر اساس آیه 49 سوره مبارکه نمل، خداوند بیان می‌داد: «قَالُوا تَقَاسَمُوا بِاللَّهِ لَنُبَيِّتَنَّهُ وَأَهْلَهُ ثُمَّ لَنَقُولَنَّ لِوَلِيِّهِ مَا شَهِدْنَا مَهْلِكَ أَهْلِهِ وَإِنَّا لَصَادِقُونَ» نشان می‌دهد که انسان با صله ارحام و رفت و آمد می‌تواند از حمایت آنها بهره‌مند شود.
* هشدار خداوند!
ما نقطه طلاقی در دستورات دینی و رعایت صله ارحام داریم؛ در بسیاری از عرصه‌ها عمل به دستورات الهی و صله رحم در تعارض با هم نیستد، به این معنی که پدر و مادر، خواهر و برادر و خویشان از مؤمنان هستند و نسبت به ارزش‌های الهی پایبندند، در چنین شرایطی انسان مشکلی در انجام صله ارحام ندارد، ولی گاهی ممکن است ارتباط با خویشان و انجام تکلیف الهی با هم تعارض پیدا کند. حال باید دید وظیفه چیست؟
در عین این که خداوند ما را به صله ارحام امر می‌کند، به ما هشدار می‌دهد که صله رحم ما را از مسیر درست منحرف نسازد. از یک سو، امر می‌کند به پدر و مادر و ذی القربی احسان کنید اما نسبت به مراقبت از شرک ورزی به خدا نیز هشدار می‌دهد؛ یعنی این که این احسان بر شما تأثیر نگذارد.
در صدر اسلام، بسیاری از خانواده‌ها، به دلیل مسلمان شدن فرزندشان و رفتاری که این فرزند در برخورد با والدین و خانواده نشان می‌داد، موجب می‌شد که آنها نیز به اسلام ایمان آورند؛ از جمله آنها جناب عمار یاسر بود.
* آسیب‌های انجام صله رحم!
ممکن است در صورت بی توجهی در صلح ارحام، در برخی موارد گرفتار گناه و انحراف شویم؛ خداوند می‌فرماید که گاهی اوقات ممکن است ارحام، انسان را از راه رسیدن به خدا باز دارد و موجب تمایل انسان به سمت دشمنان شود. درست است که در اسلام بر صله ارحام تأکید شده، ولی گاهی می‌بینیم که برخی با ارزش‌های دینی و اسلامی مشکل دارند و اگر با او رفت آمد کنیم، یقیناً بر ما تأثیر می‌گذارد. در آیه «يَا أَيُّهَا الَّذِينَ آمَنُوا لا تَتَّخِذُوا عَدُوِّي وَعَدُوَّكُمْ أَوْلِيَاءَ تُلْقُونَ إِلَيْهِمْ بِالْمَوَدَّةِ وَقَدْ كَفَرُوا بِمَا جَاءَكُمْ مِنَ الْحَقِّ يُخْرِجُونَ الرَّسُولَ وَإِيَّاكُمْ أَنْ تُؤْمِنُوا بِاللَّهِ رَبِّكُمْ إِنْ كُنْتُمْ خَرَجْتُمْ جِهَادًا فِي سَبِيلِي وَابْتِغَاءَ مَرْضَاتِي تُسِرُّونَ إِلَيْهِمْ بِالْمَوَدَّةِ وَأَنَا أَعْلَمُ بِمَا أَخْفَيْتُمْ وَمَا أَعْلَنْتُمْ وَمَنْ يَفْعَلْهُ مِنْكُمْ فَقَدْ ضَلَّ سَوَاءَ السَّبِيلِ (ممتحنه، آیه١»
خداوند می‌فرماید: دشمنان من و دشمنان خود را اوالیا انتخاب نکنید؛ (اولیا به معنی دوست و سرپرست است) و با آنها رابطه مودت آمیز برقرار نکنید. در آیه سوم همین سوره خداوند می فرماید: «لَنْ تَنْفَعَكُمْ أَرْحَامُكُمْ وَلا أَوْلادُكُمْ يَوْمَ الْقِيَامَةِ يَفْصِلُ بَيْنَكُمْ وَاللَّهُ بِمَا تَعْمَلُونَ بَصِيرٌ (ممتحنه، آیه ٣)» اگر ارحام شما از دشمنان خدا بودند، مراقب باشید تا این رحم بر شما تأثیرنگذارد که این عیاق شدن موجب شود فرد گمان کند می‌تواند بر شما تأثیربگذارد.
انسان باید از برقراری ارتباط با افرادی که با راه خدا و ارزش‌های دینی همسو نیستند، اجتناب کند و انسان نباید تحت تأثیر قرار گیرد چون در این مورد نهی خدا قرار دارد.
* بی عدالتی، خطری که در پی صله ارحام می‌آید، باید مراقبت آن بود
از آسیب‌های دیگر که در صله ارحام ممکن است بروز یابد، بی عدالتی است؛ انسان ممکن است به وسیله ارحام به بی‌عدالتی گرفتار شود. در تاریخ افرادی زندگی می‌کردند که به دلیل ارحام خود به جامعه ظلم کردند و پایه‌گذاران ظلم در جامعه شدند، درحالی که از رهبران جامعه نیز به شمار می‌رفتند؛ آنها برای ارحام و خویشان خود سهمیه و حقوق بی‌جا، آن هم از بیت المال مسلمین قرار داده بودند و بذل و بخشش‌های بی مورد از بیت‌المال داشتند.
سوره انعام آیه 152 به این مسئله اشاره دارد:« وَلا تَقْرَبُوا مَالَ الْيَتِيمِ إِلا بِالَّتِي هِيَ أَحْسَنُ حَتَّى يَبْلُغَ أَشُدَّهُ وَأَوْفُوا الْكَيْلَ وَالْمِيزَانَ بِالْقِسْطِ لا نُكَلِّفُ نَفْسًا إِلا وُسْعَهَا وَإِذَا قُلْتُمْ فَاعْدِلُوا وَلَوْ كَانَ ذَا قُرْبَى وَبِعَهْدِ اللَّهِ أَوْفُوا ذَلِكُمْ وَصَّاكُمْ بِهِ لَعَلَّكُمْ تَذَكَّرُونَ (انعام، آیه ١٥٢)» خدا می‌فرماید که انسان از آنچه گفته می‌شود باید عدالت را رعایت کند، ولو این که شخص از ارحام و خویشاوندان شما باشد. خداوند ما را به قسط امر می‌کند و بیان می‌دارد که وقتی می‌خواهید سخنی بگویید، عدالت را رعایت کنید. تا چه رصد به این که انسان برای ارحام، در بیت‌المال تصرف کند.
از جمله چیزهایی که محل لغزش است، این است که کسی مسئول باشد، دستش برسد و حق عموم مردم را پایمال کرده و این حق را به ارحام خود دهد. بنابراین، اگر نتیجه رعایت عدالت این باشد که ذی القربی ما را ترک کنند، نه تنها اشکال ندارد، بلکه خوب هم است.
* آثار سوء ترک صله رحم
یکی از آثار ترک صله رحم خسارت در ابعاد معنوی، مادی، کوتاه شدن عمر و... است. در سوره بقره آیه 27 این مسئله تأکید شده است: «الَّذِينَ يَنْقُضُونَ عَهْدَ اللَّهِ مِنْ بَعْدِ مِيثَاقِهِ وَيَقْطَعُونَ مَا أَمَرَ اللَّهُ بِهِ أَنْ يُوصَلَ وَيُفْسِدُونَ فِي الأرْضِ أُولَئِكَ هُمُ الْخَاسِرُونَ» یکی از آثار مهم قطع رحم، این است که انسان در روز قیامت به عذاب الهی گرفتار می‌شود.
در آیه 25 سوره مبارکه رعد نیز آمده است: «وَالَّذِينَ يَنْقُضُونَ عَهْدَ اللَّهِ مِنْ بَعْدِ مِيثَاقِهِ وَيَقْطَعُونَ مَا أَمَرَ اللَّهُ بِهِ أَنْ يُوصَلَ وَيُفْسِدُونَ فِي الأرْضِ أُولَئِكَ لَهُمُ اللَّعْنَةُ وَلَهُمْ سُوءُ الدَّارِ»؛ این آیه هشدار می‌دهد که قطع رحم نکنید، بعد بیان می‌دارد که این‌ها، کسانی هستند که به لعنت خدا گرفتار می‌شوند. انسان‌هایی که خود و بدون دلیل ترک صله رحم کند، لعنت خدا بر آنها شامل می‌شود و عاقبت بدی در روز قیامت بر آنها است.
نکته‌ای که در این آیه وجود دارد، این است که نفرین خدا برای این دنیاست؛ چون خداوند جداگانه نسبت به « وَلَهُمْ سُوءُ الدَّارِ» هشدار داده است؛ این افراد در همین دنیا گرفتار لعنت و نفرین خدا می‌شوند.
از دیگر آثار قطع رحم، نشناختن حقایق است؛ انسان با قطع رحم با حقایق آشنا نمی شود. همین که انسان ارتباط خود را با خویشان، خدایی تعریف کند، بصیرت او بیشتر شده و حقایق بیشتری در پیش روی او گشوده می‌شود. در سوره مبارکه محمد(ص)، بیان می‌دارد که کسانی که ترک صله رحم کنند، خدا آنها را مورد لعن قرار داده و کَر می‌کند تا حقایق را نشنوند، چشمانشان را نیز کور می‌کند. البته منظور از کر و کور شدن به این معنی نیست که در دنیا گوش و چشم خود را از دست دهند، بلکه چشم و گوش دل را از دست می‌دهند و نمی‌توانند حقایق را ببینند و بشنوند.
آسیب دیگر در قطع صله رحم، نفاق است. افرادی که بی جهت قطع رحم می‌کنند، دچار نفاق می‌شوند. در آیه 22 سوره محمد(ص) به بحث نفاق نیز تأکید دارد.
* موانع صله ارحام
از نظر قرآن کریم، دو مورد مهم‌ترین موانع صله رحم است که در آیه 36 سوره نساء، این مسئله مورد تأکید قرار دارد، خداوند در این آیه می‌فرماید: «وَاعْبُدُوا اللَّهَ وَلا تُشْرِكُوا بِهِ شَيْئًا وَبِالْوَالِدَيْنِ إِحْسَانًا وَبِذِي الْقُرْبَى وَالْيَتَامَى وَالْمَسَاكِينِ وَالْجَارِ ذِي الْقُرْبَى وَالْجَارِ الْجُنُبِ وَالصَّاحِبِ بِالْجَنْبِ وَابْنِ السَّبِيلِ وَمَا مَلَكَتْ أَيْمَانُكُمْ إِنَّ اللَّهَ لا يُحِبُّ مَنْ كَانَ مُخْتَالا فَخُورًا» خداوند در ابتدای این آیه بر تقوا تأکید کرده و در ادامه به احسان کردن به والدین و ذی القربی تأکید دارد و در ادامه بیان می‌دارد که «إِنَّ اللَّهَ لا يُحِبُّ مَنْ كَانَ مُخْتَالا فَخُورًا» باید بدانیم که خداوند در این آیه مختالا و فخوراً را بیان می‌دارد. مختال کسی است که تکبر می‌ورزد و فخور کسی است که حالت فخر فروشی دارد و دارای روحیه خود برتر بینی است؛ خداوند این دو را دو عامل قطع رحم می‌داند.
انسانی که دارای تکبر باشد، نمی‌تواند با فامیل ارتباط داشته باشند؛ این که یکی بر کسی دیگر فخرفروشی کرده و تکبر ورزد، موجب می‌شود انسان با ارحام قطع رابطه کند؛ چراکه خویشان می‌فهمند که آنها از موضع ارحام با آنها سخن نمی‌گوید.
گاهی فخرفروشی و تکبر را یکی می‌دانیم، ولی این دو با هم تفاوت دارد، ممکن است فردی در ظاهر متواضع باشد ولی فخر فروشی نماید، اما متکبر کسی است که دیگران را در اندازه خود نمی‌بیند و این روحیه او در رفتار و گفتارش مشخص است. اگر انسان افتخارات خود را برای دیگران بیان می‌کند و خویشان خود را تحقیر کند؛ موجب قطع رحم می‌کند. کسی که در کنار برادر و خویشان خود است، نباید احساسی غیر از ارحام داشته باشد؛ در غیر این صورت موجب بر هم خورد ارتباط با خویشان می‌شود.
* تأثیر تجمل‌گرایی بر صله ارحام
تجمل‌گرایی می‌تواند از عوامل قطع رحم باشد. تجمل‌گرایی موجب می‌شود تا شخص نتواند با خویشاوندان خود ارتباط داشته باشند؛ در این عرصه قرآن می‌فرماید «ان الله لا یحب المسرفین». بیان این نکته ضروری است که تجمل گرایی با جمال‌گرایی تفاوت دارد. انسان به صورت فطری جمال‌گراست و خدا نیز نه تنها این مسئله را مزمت نکرده، بلکه می‌فرماید که «خضوا بزینتکم»؛ انسان باید با زیبایی به مسجد رود؛ خداوند خود زیبای مطلق است و بندگانی که دنیال زیبایی معنوی و مادی هستند، دوست دارد.
آنچه در اسلام مزمت شده، تجمل‌گرایی است که یکی از مصادیق آن اسراف می‌باشد. خانواده‌هایی هستند که مقید به زینت‌هایی خاصی بوده و جوری خانه‌های خود را زینت می‌دهند که این کار برای دیگران دشوار است؛ بر این اساس زمانی که خویشانشان وارد خانه آنها می‌شوند، افسرده خاطر شده و چه بسا خجالت می‌کشند که به خانه او بیاید. این وضعیت موجب قطع رحم می‌شود.
انسان اگر آنچه که خدا فرموده را در زندگی خود رعایت کند، می‌داند که زیبایی حقیقی در دوری از زینت‌های رقابتی است. زینت زیبای زندگی این است که انسان در فضایی آرام زندگی کند؛ اگر دنیا از انسان سلب آرامش کند، وی به زیبایی دست نمی‌یابد. اگر خدا به ما توفیق دهد که از تجمل گرایی دوری کنیم و به حد وسع خود از جمال و زیبایی دنیا بهره‌مند شویم، به زیبایی حقیقی دست پیدا می‌کنیم.
* پدر و مادر، بهترین ارحام
از منظر قرآن و آموزه‌های دینی، پدر و مادر در بالاترین مرتبه ارحام هستند؛ مسئله‌ای که در مباحث فقهی نیز به آن توجه زیادی شده است که از جمله مصادیق آن تقسیم ارث است.
* شیوه برقراری صله ارحام
انسان باید این مسئله را با خود حل کند که به عنوان مسلمان موظف است به دستورات خدا جامه عمل بپوشاند؛ یعنی، همان گونه که مسلمان موظف به عبادت خداست، نسبت به دستور خدا درباره صله رحم نیز وظیفه دارد. البته ما باید ببینیم شیوه درست صله رحم، چگونه است؟ اگر فردی دارای مشکل اعتقادی، سیاسی، فکری و... است، لازم نیست با او صله رحم برقرار کرد. البته اگر فردی می‌داند که می‌تواند از این ظرفیت استفاده کرده و بر خویشاوند خود تأثیر داشته باشد، لازم است که با او ارتباط داشته باشد. اگر رحم انسان، جزو اعداء الله به شمار می‌آید، انسان این وظیفه را ندارد که با او ارتباط داشته باشد؛ ما باید در چارچوب تفکر دین، رفتار کنیم تا هم به وظیفه شرعی خود عمل کنیم و هم تأثیر مثبتی بر ارحام خود داشته باشیم.
البته در این حوزه پدر و مادر استثنی هستند؛ انسان باید همواره رابطه خود را با پدر و مادر حفظ کند و حالت خدمت‌گزاری به آنها داشته باشد؛ هرچند لازم است مراقب باشد که تحت تأثیر آنها قرار نگیرد.
* دشمنان خدا چه کسانی هستند؟
یک قِسم از دشمنان خدا، کافران هستند؛ گاهی ممکن است مسلمانی دشمن خدا باشد، به این معنی که مسلمان جاسوس است، با ارزش‌های دینی تعارض دارد و در حلقه‌های فکری و رفتاری دشمنان خدا قرار دارد. ممکن است که شما نسبت به دشمن بودن او تصریح نداشته باشید، ولی حرف زدن و رفتار او، حرف‌ها و رفتارهای دشمنان اسلام و خداست؛ این فرد مواضع آنها را تبیین می‌کنند. آنها منافقان هستند، منافقان با دشمنان خدا هم‌پیمان هستند. دشمن خدا کسی است که کاری را انجام دهد که کفار و مشرکان انجام می‌دهند. ربا خواران، مفسدان جامعه و کسانی که فسق را در جامعه ترویج می‌دهند دشمنان خدا هستند.
* سخن پایانی:
مقام معظم رهبری درباره سبک زندگی اسلامی تأکید دارند، این مسئله اهمیت زیادی در پیشرفت جامعه و سعات‌مندی آن دارد. آنچه در صله رحم می‌تواند مورد توجه قرار گیرد، سبک زندگی اسلامی است. در تعالیم اسلامی، بر خلاف افکار و مکاتب و اندیشه‌های دیگر که بعضاً بر فاصله گرفتن از ارحام تأکید دارد، صله رحم اهمیت زیادی دارد.
از جمله عرصه‌هایی که در مسئله صله ارحام باید به آن توجه داشت، تأثیرگذاری فکری و اندیشه‌ای بر ارحام است. ما باید بدانیم که چه کنیم سبک زندگی اسلامی صله ارحام را برنامه‌ریزی نماید.
باید سبک زندگی اسلامی در مقام نظر و فکر تنظیم شود و در تفکر دین نیز نوع صله رحم تبیین شود. از سوی دیگر صلح رحم در تعمیق سبک زندگی اسلامی تأثیر بسیاری دارد، البتهبه شرطی که این صله رحم برگرفته از روش و منش قرآن و دین باشد.
گفت‌وگو: علیرضا سهلانی
