به گزارش خبرگزاری حوزه، حجت‌الاسلام و المسلمین محمدی در دهمين نشست از سلسله نشست‌هاي علمي دبيرخانه دين‌پژوهان کشور با عنوان «نقد و بررسی روایات نبوی قبل از بعثت»، در قم، به بیان تفاوت ميان نگاه اهل سنت و شیعه به روایات قبل از بعثت پرداخت و با اشاره به این که نگاه شیعه با اهل سنت در مورد روايات قبل از بعثت به لحاظ مبنایی تفاوت دارد، گفت: نگاه اهل سنت به انبیای عظام این است که آنان قبل از بعثت «لا یعملون» بودند و چیزی نمی دانستند، ولذا معصوم نبودند، اما از نظر شیعیان، انبیاء قبل از مبعوث شدن، می‌توانستند از عالم محسوس به عالم معقول و از عالم معقول به عالم بالاتر و به عالم وحی راه پیدا کنند.

مدیر گروه تاریخ پژوهشگاه حوزه و دانشگاه در ادامه به شرح زندگی پیامبر اکرم (ص) و تقسیم بندی زندگی آن حضرت به سه دوره "قبل از بعثت"، "بعثت تا هجرت" و "هجرت تا رحلت" پرداخت و افزود: بیشتر روایات ضعیفی که زمینه زندگي پيامبر اکرم(ص) وجود دارد، مربوط به دوره قبل از بعثت است که بخش قابل توجهی از عمر مبارک پیغمبر(ص) یعنی چهل سال را تشکیل می‌دهد و ما با باورهای دینی که نسبت به قبل از بعثت داریم، نمی‌توانیم این دوره را نادیده بگیریم و بگوییم نسبت به این چهل سال از عمر پیامبر(ص) اطلاع نداریم، بلکه معتقدیم نبی مکرم اسلام(ص) قبل از بعثت هم معصوم بوده است.

این محقق و پژوهشگر حوزوی سپس به طرح سئوالاتی در اين زمينه از جمله دوره قبل از بعثت پیامبر اکرم(ص) را چه روایاتی تشکیل می دهد؟ این روایات از کجا آمده اند؟ و آیا با روایات که در منابع کهن تاریخی ما وجود دارد می توان یک شرح حال واقعی از قبل از بعثت پیامبر اکرم (ص) ارائه کرد؟ پرداخت و در پاسخ به این سئوالات گفت: در تحقيقي که انجام شده، قدیمی ترین و کهن ترین منابع تاریخی را به عنوان مبنا قرار داده، روایت ذکر شده در آن منابع را یافته و پس بررسی شیوه تدوین روایات، مشخص شد که آیا مورخان چیزی از بر روایت اضافه کرده اند یا نه. برای نمونه سیره ابن اسحاق که از کهن ترین منبع تاریخی در اين زمينه است، تنها 18 روایت درباره قبل از بعثت پیامبر(ص) وجود دارد، اما این 18 روایت در دوره های بعدی تطور پیدا کرده و توسط مورخان بعدی به میزان زيادي دخل و تصرف شده و به 250 روایت رسیده است! همچنين ابن اسحاق درباره معجزات پیغمبر اکرم(ص) 56 مورد بیشتر ذکر نمی کند، اما همین مسئله معجزات در قرن ششم و هفتم به 250 مورد و در قرن یازدهم به ثلاث آلاف معجزه تبدیل می‌شود.

حجت الاسلام والمسلمین محمدی ادامه داد: تطوری که این مباحث پیدا کرده، نشانه کذب بودن نیست، بلکه ممکن است بخشی از این تطورات ناشی از این باشد که گذشتگان ما به بعضی از منابع روایات دسترسی نداشتند و مورخان جدید بعدها با جستجو و تتبع  زیادی که انجام داده‌اند برخی از روایات را استنتاج کرده و به دست آورده باشند.

مدیر گروه تاریخ پژوهشگاه حوزه و دانشگاه همچنین با بيان اين که مجموعه روایاتی که در منابع کهن درباره قبل از بعثت پیغمبر اکرم(ص) استخراج شده است، به چهار دسته تقسيم مي‌شوند، ابراز داشت: بخش اول این روایات «هواجس» است، يعني مطالبی که انسان برایش هیچ سندی پیدا نکرده و می گوید به قلبم خطور کرد که این طور بگویم! در اين زمينه «ماوردی» در کتاب «دلائل النبوه» بابی دارد به نام باب «فی حدثت النفوس من الهام العقول بنبوته»، که این باب مختص به هواجس مربوط به پیغمبر اکرم(ص) است و سندی برای این‌ها نمی توانیم پیدا کنیم.

وی اضافه کرد: بخش دوم روایات «ارحاثات» است، یعنی آماده شدن برای مقدمه چینی، زمینه چینی و تصور و تحلیل کردن یک مطلب.  اين بخش از روايات در منابع و روایات کهن از قرن ششم به بعد ديده ‌شده و در همین زمینه خواجه نصیر در کتاب «تجرید» مطلبی راجع به معجزات پيامبر(ص) دارد و می گوید «معجزاته قبل النبوه تعطی الاحارث» یعنی مسائل خارق‌العاده‌اي که راجع به زندگی قبل از بعثت پیغمبر(ص) وجود دارد، را تعبیر به ارحاث می کند. اما نکته ای که اینجا وجود دارد این است که چون تعریف و تعبیر دقیقی از معجزه وجود ندارد، مورخین وقتی می خواهند یک امر خارق العاده را برای پیغمبر اکرم(ص) به خصوص قبل از بعثت ایشان نقل کنند، عنوان معجزه به آن می دهند، در واقع چون مورخین بین معجزه و خوارق عادات فرقی نگذاشته‌اند، برای بسیاری از موارد از تعبیر معجزه استفاده شده است.

حجت‌الاسلام والمسلمین محمدي از «هواتف» به عنوان سومین دسته از روایات قبل از بعثت نام برد و در تشریح این دسته از روایات، گفت: هواتف به معنای ندای غیبی است و منشا این گونه روایات در تاریخ اسلام و قبل از اسلام همواره یک معضل بوده است، چرا که گاهی اوقات با این علم چیزهایی گزارش شده که کاملا دقیق بوده است، اما این که منشأ این علم چيست، مورد بحث‌ می باشد. مثلا گفته شده یک کاهنی پیدا شده که این ندا را شنیده است. مرحوم مجلسی هم در بحار الانوار در اشعاري از هواتف غیبی به عنوان معجزات پیغمبر اکرم(ص) نقل کرده که این هم باز مورد اشکال است، چرا که تعریفی از معجزه ارائه نکرده و چون تعریفي وجود ندارد، موارد ياد شده را تحت عنوان معجزه آورده است. ماوردی نيز در «اعلام النبوه» پنج خبر راجع به هواتف دارد و از آنها به عنوان معجزات قبل از بعثت اکرم (ص) ياد کرده است.

این محقق و پژوهشگر حوزوی، از چهارمین بخش از روایات قبل از بعثت پیامبر(ص) به عنوان «روایات تاریخی» نام برد و افزود: این بخش از رویات، حیات اجتماعی پیغمبر اکرم(ص) را قبل از بعثت گزارش می کند و تکلیف شان مشخص است، چرا که برای سه بخش روایات قبلی اصلا نمی شود، سند قید کرد، اما درباره روایات تاریخی قبل از بعثت، برای اولین بار در سيره ابن اسحاق سند نقل شده است و بسیاری از این روایات را بعدها قصه‌گویان برای مردم نقل کرده‌اند و به عنوان گزارش های تاریخی زندگی پیامبر اکرم(ص) ثبت شده است. اگر چه در برخي موارد رد پای «کعب الاخبار» هم در این روایات ديده شده است، اما ابن اسحاق خمیر مایه این روایات را نقل کرده و در ديگر منابع و تراجم نيز نقل شده و اگر چه راوی هایش فرق می کند ولی روایات همان روایات است.

وي در ادامه به بیان نمونه‌هايي از 18 روایت نقل شده از ابن هشام در اين زمینه پرداخت و از حکایت خواب ربیعه بن نص پادشاه یمن، مشهورترين معجزات زمان ولادت پیامبر اکرم(ص) از جمله خشک شدن دریاچه ساوه، خاموش شدن آتش‌کده‌های فارس، ساطع شدن نور هنگام تولد پیغمبر اکرم(ص) از مادرش، شکستن پل روی دجله، شورش یمن و کمک کردن ایرانی ها به آنان و پیروزی آنان در جنگ، ملاقات عبد المطلب با سیف بن زییزن و بشارت ظهور یک پیامبر در حجاز  و ... اشاره کرد و درباره درست یا غلط بودن این روایات، گفت: این روایات به لحاظ تاریخی قابل اثبات نیستند، البته ما منکر بشارات نیستیم، همان گونه که در قرآن کریم هم آمده که انبیاء قبل از پيامبر(ص)، به ظهور وي بشارت داده اند، اما ما نباید بشارت‌سازی کنیم. همان‌گونه که اعراب این بشارت‌ها را با یک نگاه نقل کرده‌اند و مورخان ایرانی آنها را به گونه دیگری نقل کرده‌‌اند که با نگاه اعراب در نقل متفاوت است و بعضی از روايات با حوادث تاریخی منافات دارد و معلوم است که باید ساختگی باشد.

عضو هیئت علمی پژوهشگاه حوزه و دانشگاه از رواياتي که در دوره اموی ها ساخته شده است، روایات مشهوری که تمامي صد و بيست و چهار هزار پيامبر را چوپان نقل کرده‌اند و حدیث بلده که توسط اهل سنت نقل شده و کيفيت قصه شق صدر و شکافتن سینه پيامبر اکرم(ص) به عنوان نمونه‌هايي از روايات ساختگي ياد کرد و یادآور شد: برخي از روایت نقل شده در سيره ابن هشام را نمی توانیم باور کنیم و این امر ناشی از تفاوت نگاه شیعه و اهل سنت به قبل از بعثت پیامبر اکرم(ص) است، چرا که اهل سنت معتقدند پیامبر(ص) قبل از بعثت گناه می کرده و مشرک بوده است!!!، ولي از نگاه شيعه بر اساس روایاتي که سند درست دارند، پیامبر اکرم(ص) قبل از بعثت هم دارای یک جهان‌بینی و ایدئولوژی خاص در روابط اجتماعی، اقتصادی و اخلاقی سالم با جامعه خود بوده و دچار خطا و لغزش نشده و امین جامعه بوده است. البته بايد اين نکته را نيز در نظر داشت که همه روایات نشأت گرفته از نگرش اهل سنت به قبل از بعثت پیغمبر اکرم(ص) داراي مشکل نيست و برخي از اين روايات هم صادقانه و با نگاه به منابعي از جمله قرآن نقل شده است، مثلا همان‌گونه که در قرآن و کتاب عهدین براي ساير انبیای الهي، و حضرت مریم و حضرت عیسی (ع) معجزه نقل شده است، اهل سنت مطابق با روایات عهدین برای پیغمبر اکرم هم قائل به معجزه شده‌اند، اما بسياري از روايات نقل شده توسط آنان محل اختلاف است.

برپایه این گزارش، پس از سخنان کارشناس این نشست علمي، اساتيد، پژوهشگران و حاضران سوالات و نظرات خود را پيرامون مباحث مطرح شده بیان کردند و حجت‌الاسلام والمسلمین محمدي نیز به سؤالات و شبهات مطرح شده پاسخ داد.

در بخش پایانی این نشست، آيت پيمان، مديرعامل دبيرخانه دين‌پژوهان کشور نيز ضمن تشکر از حجت الاسلام والمسلمین محمدی، مطالبي پيرامون رویکرد دبيرخانه دين‌پژوهان در نشست هاي علمي برگزار شده و نشست‌هاي آتي و همچنين سیاست‌گذاری اين مرکز براي برگزاري پنجمين کنگره سراسری دین پژوهان و پيش‌نشست های اين کنگره بيان کرد و خواستار مشارکت و ارائه پیشنهاد پژوهشگران و حاضران در اين نشست به دبيرخانه دين‌پژوهان براي نشست‌هاي آتي شد.