سرویس بین الملل خبرگزاری حوزه/ معهد شرعی اسلامی از مراکز عالی پژوهش های اسلامی و دینی لبنان است که هدف از آن تربیت طلاب علوم دینی است به نحوی که در علوم اسلامی و مباحث معرفتی و فرهنگی خبره و صاحب نظر شوند و همچنین ارتقای توانایی طلاب برای انجام مسؤولیت خود در زمینه های تبلیغ و تحقیق و تالیف و مشارکت در بحث علمی از اهداف این مجموعه به شمار می رود.

تاریخ تاسیس

معهد شرعی اسلامی در سال 1387 هجری، 1966 میلادی به دست آیت الله سید محمد حسین فضل الله تاسیس شد. ایشان در آن زمان شاهد این بود که تحصیلات دینی برای همه مردم لبنان امکان پذیر نیست و برخی مردم حاشیه نشین و مناطق محروم از حق خود در برخورداری از آموزش محرومند. چنین شرایطی باعث شده بود فضایی مناسب برای رشد و فعالیت برخی احزاب و جریان های فکری ایجاد شود و آنها این فرصت را بیاند که جوانان را به سوی خود جذب کنند. البته گرایش جوانان به این جریان ها برگرفته از معرفت و مقایسه و بینش عمیقی نبود بلکه بیشتر به خاطر شعارهای این جریان ها و تناسب این شعارها با نیاز آن دوران و مشکلات و مسایل مردم بود. این در حالی بود که اسلام از عرصه گفتمان آن زمان غایب بود و در بهترین حالات خود از میدان به دور بود. در چنین اوضاعی مرحوم فضل الله به جای اینکه تاریکی را نفرین کند، تصمیم گرفت مشعلی روشن کند و سخن را با سخن پاسخ بگوید و بدین ترتیب حوزه علمیه ای تاسیس کرد چون میدانست طالبان علم و دانش فرصت و امکان مسافرت به دو مهد علم یعنی نجف و قم را پیدا نمی کنند و سفر به این دو شهر برای آنها دشوار خواهد بود.

هسته اولیه این حوزه در منطقه النبعة واقع در شرق بیروت بود و طلاب از مناطق مختلف به سوی این حوزه می آمدند و گمشده خود را در این حوزه می یافتند و از این سرچشمه سیراب می شدند و برخی نیز پس از بهره گیری از آن، تحصیلات خود را در نجف یا قم ادامه می دادند.

این مرکز در تاریخ خود برای بسیاری از طلاب و فضلا منشأ خیر و برکت بود و تعداد زیادی از نخبگان و علمای برجسته عصر از این مرکز فارغ التحصیل شدند و بسیاری از آنها توانستند تاثیرات مثبتی در لبنان و خارج از آن داشته باشند.

معروف این است که این مرکز، قدیمی ترین مؤسسه تاسیس شده توسط سید فضل الله و قدیمی ترین مرکز اسلامی در زمینه آموزشی در میان مراکز و حوزه های تاسیس شده در قرن گذشته بیروت میباشد که همچنان نیز دایر است و از این رو این مرکز جایگاهی پیشتاز و پیشگام در نشر علم و معرفت دارا می باشد.

این مرکز در آغاز تاسیس خود از برنامه تحصیلی و درسی معروف در قطب های بزرگ علمی مانند حوزه های نجف و قم پیروی می کرد چه در زمینه روش ها و چه در زمینه مقررات.

در برنامه تحصیلی رایج آن دوره طلبه آزاد بود تا در هر مرحله درسی استاد خود را انتخاب کند و در صورت توانایی، زمینه تدریس نیز برای او فراهم بود.

مراحل آموزشی

تحصیل در معهد شرعی اسلامی شامل سه مرحله کلی است که این سه مرحله معادل همان دو مرحله مقدمات و سطوح معروف در حوزه های علمیه می باشد به اضافه ویژگی هایی که شایسته است طلاب در این روزگار از آنها برخوردار باشند.

این سه مرحله تا اندازه ای مشابه مرحله لیسانس و کارشناسی ارشد و دکترای دانشگاه می باشد با این تفاوت که این مراحل در حوزه از عمق و اصالت بیشتری برخوردار است و این به خاطر فضای آموزشی و تربیتی و نظام آموزشی و اهداف حاکم بر حوزه ها است و پس از این سه مرحله نوبت به درس خارج می رسد.

مرحله نخست

طلبه در این مرحله مبانی علوم اسلامی و علوم لغت عرب و منطق و فلسفه و مهارت نوشتن و نگارش و روش تحقیق علمی و اخلاق و فلسفه اخلاق و علم رجال و حدیث را فرا می گیرد. و شایسته است که در تمام این مراحل طلبه برای تحصیلات علمی فارغ باشد. این مرحله معادل همان مرحله مقدمات و سطح اول حوزه های علمیه است و طلبه باید در این مرحله بحث های علمی دروس مختلف خود را بنویسد و مقابلات و تحقیق های مختصر را نیز در این زمینه ها ارائه دهد.

مرحله دوم

مرحله آموزش و تحصیلات عالی است و دروس آن از عمق علمی بیشتری برخوردار است و این به خاطر مقررات درسی و آموزشی معهد است که پس از تضارب آراء و نظریات مختلف تهیه و تنظیم می شود و این مقررات شامل تمامی علوم و معارف این مرحله مانند اصول فقه و فقه و فلسفه و کلام است. در این مرحله طلبه باید برای رسیدن به شروط و اهداف مورد نظر آن تلاش بیشتری صرف کند که فقط در این صورت است که می تواند به مرحله سوم و پس از آن به درس خارج راه یابد.

مرحله سوم

مرحله فراغت از تحصیل و ترقی به درس خارج است که در این مرحله طلبه باید تمام وقت خود را به تحقیق علمی اختصاص دهد و بحثی علمی را بنا بر شروط و قوانین مرکز و متناسب با این مرحله ارائه دهد که این کار نیز زیر نظر مدیریت بخش تحقیقات علمی معهد و با همکاری استاد راهنما انجام می شود و طلبه نمی تواند به مرحله درس خارج راه یابد مگر پس از دفاع از پایان نامه خود و پشت سر گذاشتن این مرحله با موفقیت.

مرحله درس خارج

1. معرفی مختصر:

مرحله درس خارج، آخرین مرحله حوزه علمیه است و نامگذاری آن از این جهت است که درس آن بر خلاف مراحل گذشته مبتنی بر متن خاصی نیست بلکه استاد در این درس آراء و نظریات مختلف و وجوه احتمالی و ادله آن را مطرح کرده و در اثناء تدریس یا پس از آن نظر خود را نیز همراه با نقد آن مطرح می کند و سرانجام یکی از این آراء را با دلیل انتخاب می نماید. معمول این است که علمای بزرگ حوزه تدریس در این مرحله را بر عهده می گیرند اگر چه این شرط حتمی نیست و صرف مجتهد بودن برای تدریس این مرحله کفایت می کند.

درس خارج فقط مربوط به دو علم فقه و اصول فقه نیست بلکه در این درس ممکن است به علم رجال و فلسفه نیز پرداخته شود. درس خارج از لحاظ زمانی به مدت زمان مشخصی محدود نیست و پایان آن زمانی است که طلبه به اجتهاد دست یابد و بتواند در آن علم صاحب نظر شود.

2. نظام درس خارج در معهد

معهد از همان ابتدا عرف جاری در دروس خارج را پیش گرفت و به طلابی که سه مرحله نخست را پست سر گذاشته اند اجازه میدهد در درس خارج شرکت کنند. درس خارج در ابتدا دو حلقه بود که یک درس توسط مرحوم فضل الله در منزل ایشان و درس دیگر در ساختمان معهد برگزار می شد. اما معهد به این روش اکتفا نکرد و رفته رفته برخی تغییرات را در نظام آموزشی خود اعمال کرد که ارزیابی آن منحصر به امتحانات کتبی و شفاهی و تقریر نویسی نبود تا اینکه این تغییرات به ایجاد نظامی ویژه این مرحله در این معهد منجر شد که بدین شرح میباشد:

الف. آماده سازی تحقیقات و پژوهش های اسلامی

ب. تحقیق متون خطی و غیره

ج. برپایی دوره های مختلف در علوم اسلامی و علوم مرتبط مانند تبلیغ، روش تحقیق علمی و مهارت های نگارش، اصول تحقیق، زبان های زنده دنیا با همکاری مراکز آموزش زبان...

د. تهیه و تالیف یک کتاب دوره ای شامل درس های ارائه شده به طلبه که قابل نشر باشد

ه. تلخیص کتاب های علمی

در این میان کمیته ای نیز به بحث ها و تحقیقات ارائه شده نظارت داشته و آنها را ارزیابی میکند و اعضای این کمیته و وظیفه آنها و دستور کار و اختیارات آنها توسط مدیریت معهد شرعی اسلامی تعیین میشود و پس از نوافقت امور حوزه ها اجرایی می‌شود.

طلاب معهد در این مرحله ملزم هستند که در هر سال تحصیلی دو یا سه بحث ارائه کنند که موضوع این بحث ها و نگارش و ارزیابی آن طبق قوانین ویژه هر بخش صورت می گیرد.