حجت الاسلام و المسلمین حمید رضا مطهری ، عضو هیئت علمی پژوهشگاه علوم و فرهنگ اسلامی و تاریخ پژوه و محقق سیره اهل بیت(ع) در گفت و گو با خبرگزاری«حوزه» به تبیین نقش ویژه و ممتاز امام صادق(ع) در مقابله با جریان غلو و غالیان پرداخت که مشروح آن در ادامه می آید:

یکی از مهم ترین نکات زندگی امام صادق(ع) مخالفت و مبارزه آشکار آن حضرت با جریان غلو و غالیان است‌ که زمینه‌ طرد آنان از جامعه شیعه را فراهم آوردند.

غالیان که از ابتدای عصر ائمه(ع) یکی از مشکلات پیش روی ایشان بوده و مشکلات عدیده‌ای را برای تشیع ایجادکرده بودند از همان آغاز با مقابله امامان معصوم(ع) مواجه شده و خط فکری آنان از ائمه اطهار(ع) دور بود.

امام صادق (ع) به شیوه‌های مختلف به مقابله با این پدیده برآمده و راهکارهای متعددی را در پیش گرفتند که از آن جمله می توان به موارد ذیل اشاره کرد؛

1 . نهی از همنشینی با غالیان

یکی از مهم ترین راه های اثر گذاری در جامعه مؤانست و هم نشینی گروه‌های مختلف با یکدیگر است.  امام صادق(ع) نیز با توجه به این نکته شیعیان را از هم نشینی با غالیان نهی کردند ،چنان که در روایتی به یکی از یاران خود به نام مفضّل فرمود: "یا مفضّل لا تقاعدوهم و لا تؤاکلوهم و لا تشاربوهم و لا تصافحوهم و لا تؤاثروهم"؛  ای مفضل با غالیان نشست و برخاست نداشته باش (هم نشینی نکن)  و با آنان هم غذا نشو و دست دوستی به سوی آنان دراز نکن ...

ایشان همچنین در روایتی دیگر غالیان را بدترین خلق خدا معرفی کرده و به شیعیان دستور دادند تا مواظب فرزندان خود بوده و جوانان را از غالیان دور نگه دارند: "أحذروا علی شبابکم الغلاة لا یفسدوهم، الغلاة شرّ خلق اللّه یصغّرون عظمة اللّه‌ و یدّعون الرّبوبیّة لعباد اللّه"؛ جوانان خود را از غلات دور نگاه دارید تا آنان را فاسد نکنند، غلات بدترین خلق خدا هستند که از عظمت خدا کاسته و ادعای خدایی برای بندگان او می کنند.

2.رد عقائد غلات

یکی از راهکارهای امام صادق(ع)، رد عقاید غالیان و تکذیب آنان بود چنان که در روایت پیشین امام (ع) در توجیه فرمایش خود مبنی بر دور نگه داشتن جوانان از غالیان ، غلات را بدترین خلق معرفی کرده و در تبیین آن فرمودند: آنها از عظمت خدا کاسته و ویژگی الوهیت را برای بندگان خدا ادعا می‌کنند .

صادق آل محمد(ص) در رد عقاید غالیان ، کتاب خدا را منبع تعالیم انسان ساز اسلام دانسته و در پاسخ به کسانی که ادعاهای دیگری درباره امام داشتند می ایستاد .

نقل است که سدیر صیرفی نزد امام صادق(ع) آمد و گفت: قربانت شوم شیعیانتان درباره شما دچار اختلاف نظر شده‌اند ، گروهی‌ می‌گویند، هر چیزی که امام برای هدایت مردم به آن احتیاج دارد  در گوشش گفته یا به او وحی می‌شود و یا به قلبش الهام می‌شود .

 امام (ع) ضمن رد این گونه سخنان فرمودند: "ای سدیر ما حجت خدا بر بندگانش هستیم و حلال و حرام را از کتاب خدا می‌گیریم. "

همچنین هنگامی که به امام صادق(ع) گزارش دادند که برخی آن حضرت را به جای خدا عبادت می‌کنند و یا عده‌ای آن حضرت را پیامبر می‌دانند به شدت از این مساله ناراحت شده و چنان گریستند که صورت مبارکشان خیس شد و سپس فرمود : "اگر خدا آنها را در دسترس من قرار دهد آنها را خواهم کشت."

جعفر بن محمد(ص) به منظور بستن را همه غالیان در روایتی چنین فرمودند:«لعن اللّه من قال فینا ما لا نقوله فی انفسنا و لعن اللّه من أزالنا عن العبودیّة للّه الّذی‌ خلقنا و إلیه مآبنا و معادنا و بیده نواصینا»

3. تبیین ماهیت و اندیشه غالیان

یکی از راهکارهای امام صادق(ع) برای مبارزه با غالیان و دور نگه داشتن شیعیان از آنان تبیین ماهیت و افکار آنان بود. در همین رابطه یکی از اقدامات غالیان و اندیشه‌های آنان مجوزی برای ترک واجبات و انجام محرمات و در نتیجه بی قیدی به احکام و تعالیم الهی بود لذا در این باره نکته‌ای را مطرح می‌کردند مبنی بر این که با شناخت امام(ع) دیگر نیازی به انجام تکلیف و عبادات نیست .

امام صادق(ع) در این خصوص نیز راهکارهای مناسب را اتخاذ کرده و به مقابله با آنان برخاستند. در همین رابطه امام(ع) در نامه‌ای به برخی یاران خود چنین می نویسد: "و اعلم انّ هولاء القوم سمعوا ما لم یقفوا علی حقیقته و لم یعرفوا حدود تلک الاشیاء مقایسة برأیهم و منتهی عقولهم و لم یضعفوا علی حدود ما أمروا به تکذیبا و افتراء علی رسوله‌ و جرأة علی المعاصی"؛ این غالیان  چیزهائی شنیده اما حقیقت و حدود آن را درک نکرده‌اند، زیرا اینان در شناخت حقایق دینی، نظر و نیروی فکری خود را مبنا قرار داده اند، حدّ و مرز این حقایق را نشناخته‌اند و علت این کار، افتراء بر رسول خدا و جرئت بر انجام گناهان است.

امام صادق(ع) در ادامه سخن خود، عمل به دستورات دینی را در کنار شناخت خدا ، پیامبر و امام لازم دانسته و بر هوشیاری شیعیان و محبین نسبت به این گروه ها تاکید ورزیدند.