سرویس علمی فرهنگی خبرگزاری«حوزه»، با تأسیس «جبهه النصره» به وسیلۀ «محمد الجولانی» در عراق، ابوبکر بغدادی از وی سرپیچی کرد. ایمن الظواهری رهبر القاعده، حق را به جولانی داد و ابوبکر بغدادی از «جبهه النصره» جدا شد و با تکفیر این گروه، داعش را در سال 2011 تأسیس کرد.

از سویی حزب نوری مالکی برای سومین بار در عراق قدرت را به دست گرفت و اهل سنت، کُردها و بخشی از شیعیان در مخالفت با او اجماع کردند. این مسئله زمینۀ حضور داعش را در عراق بیشتر فراهم آورد و با خیانت استاندار موصل، برخی از رؤسای اهل سنت و سکوت کُردها و همکاری بعثی ها، شهر موصل با سه میلیون نفر جمعیت و سه هزار نظامی سقوط کرد. داعش تا نزدیکی بغداد آمد و سقوط بغداد نزدیک بود؛ اما شیعیان و نظامی ها مقاومت کردند و داعش به جنگ با کردها و ایزدی ها رفت. ابوبکر بغدادی با تصرف موصل در ماه رمضان ادعای خلافت کرد.

* برخی زمینه های سیاسی ظهور گروه های تکفیری و داعش در جهان اسلام عبارتند از: 1. فروپاشی امپراطوری عثمانی؛ 2. تأسیس اسرائیل در قلب اسلام؛ 3. حضور انگلستان و آمریکا در منطقه؛ 4. وجود حاکمان سکولار و پان عربیسم و چپ گرا در کشورهای اسلامی؛ 5. سرکوب طرفداران اسلام سیاسی توسط حاکمان و عدم موفقیت اسلام گرایان سیاسی در تشکیل حکومت اسلامی؛ 6. نبود خلافت اسلامی در جهان اهل سنت.

* از عوامل فرهنگی شکل گیری گروه های تکفیری در منطقه نیز می توان به این امور اشاره کرد: 1. نفوذ فرهنگ غرب و گسترش تفکر اومانیس و سکولاریسم؛ 2. قدرت یابی شیعه و گسترش تفکر آن به عنوان فکر رقیب؛ 3. بی سوادی اقطاب صوفی و کاهش نفوذ آن ها در مقابل تبلیغات وهابیت.

* مبانی فکری داعش عبارتند از: 1. پذیرش مبانی معناشناختی «ابن تیمیه» در باب توحید و شرک؛ 2. مفهوم جاهلیت و جهاد که «سید قطب» در کتاب معالم فی الطریق مطرح کرد؛ 3. تأکید بر آیه «وَ مَنْ لَمْ يَحْكُمْ بِما أَنْزَلَ اللَّهُ فَأُولئِكَ هُمُ الْكافِرُونَ»؛ 4. «عدوّ قریب» دانستن مسلمان و «عدوّ بعید» دانستن آمریکا و اسرائیل؛ 5. تأکید بر کتاب نواقض الإسلام محمدبن عبدالوهاب؛ 6. تأکید بر این جمله ابن تیمیه که «قوام الدین بکتاب یهدی و بسیف ینصر».

* برخی از دیدگاه های داعش عبارتند از: 1. شیعیان احکام اسلامی را انجام نمی دهند، پس مشرک و مرتد هستند و باید با آن ها جنگید تا اسلام بیاورند؛ 2. مسیحی ها یا باید اسلام بیاورند یا جزیه بدهند یا کشته شوند؛ 3. تشکیل دولت اسلامی در عراق، از حمایت عزه و فلسطین مهم تر است؛ 4. خطر دشمن نزدیک (شیعیان) از کافر اصلی بیشتر است.

* داعش منابع مالی هنگفتی دارد؛ از جمله: 1. میلیون ها دلار از بانک های موصل تصاحب کردند؛ 2. هفت منطقه نفتی و چند پالایشگاه دارند؛ 3. از مردم زکات می گیرند؛ 4. شاهزاده های عربستان و شیوخ ثروتمند جنوب خلیج فارس برای تضعیف شیعه به داعش کمک می کنند.

منبع: نمایه، چکیده نشست های علمی حوزوی، دفتر چهارم. مقاله استاد مهدی فرمانیان