به گزارش سرویس علمی فرهنگی خبرگزاری «حوزه» مرحوم آیت الله مشکینی در سلسله درس های اخلاقی در جمع طلاب و فضلای حوزه با موضوع «مراتب تقوی» به تبیین تقوای فکر ومغز پرداخته اند.
تقوی مراتب و مصادیق زیادی دارد، یکی از مراتب بالای تقوا، تقوای فکر است، یعنی فکر انسان متّقی باشد، عقاید خود را تصحیح کند. در اصول اعتقادات خوب فکر کند و خوب معتقد شود. از توحید گرفته تا اعتقاد به مبدأ یگانگی، مبدأ صفات جلال و جمال، مبدأ رسالت، ولایت، معاد و خصوصیّات معاد «ما أَنْزَلَ اللَّهُ عَلى رَسُولِهِ»[1] در این‌گونه جاها انسان باید معتقد و متّقی باشد، اگر خدای ناکرده گوشه‌ای از این تقوا ناقص باشد و ساییده شده باشد، عمل‌های دیگر فایده‌ای ندارد.
* تقوای فکری بالاتر از نماز است
این‌که در روایات آمده نماز ستون دین است، «عَمُودُ الدِّينِ» و اگر روز قیامت نماز قبول شود، مابقی قبول می‌شود و اگر قبول نشود سایر اعمال انسان را نگاه نمی‌کنند و نمی‌پذیرند، همه‌ی این‌ها در رتبه‌ی بعد از آن تقوای فکری است، بکوشید تا آن تقوای شما محکم باشد.
حضرت عبدالعظیم (علیه السّلام)، این سیّد جلیل القدر، خدمت امام هادی (علیه السّلام) می‌رود عرضه می‌دارد: آقا! آمده‌ام عقاید خود را به شما عرضه بدارم، ببینیدآیا تقوای اعتقادی من و عقاید من صحیح است؟ حضرت می‌فرمایند: بگویید. شروع می‌کند. درباره‌ی خدا چنین معتقد هستم، درباره‌ی رسالت چنین معتقد هستم، یک به یک عقاید خود را می‌گوید. حضرت می‌فرماید: همین است که ما و اجداد ما به این عقاید معتقد هستیم، پس معلوم می‌شود تقوای اعتقادی بسیار مهم است و در روایات و آیات بسیار وارد شده است که چنانچه عقاید انسان خدشه‌دار باشد، هیچ عملی از او فایده ندارد. اگر روز قیامت همه اعمال انس و جن را تحویل خدا بدهند، نمازها، روزه‌ها، جهادها، خدمت به مردم و... اما تقوای اعتقادی او ناصحیح و یا کامل نباشد، هیچ یک از این اعمال فایده ندارد.
* تعبیر قران از عقاید باطل
قرآن درباره‌ی این اعمال می‌فرماید: کسانی که عقاید آن‌ها درست نباشد، اعمال این‌ها «كَرَمادٍ اشْتَدَّتْ بِهِ الرِّيحُ في يَوْمٍ عاصِفٍ»[2] مانندکسی که یک سینی را از خاکستر نرم پر کند و بر سر خود بگذارد.
می‌خواهد از محلّه‌ای به محلّه‌ی دیگر برود، پس از مدّتی باد همه‌ی آن خاکسترها را برمی‌دارد و می‌برد و سینی خالی روی سر او می‌ماند. می‌فرماید: کسانی که عقاید آن‌ها صحیح نباشد، همه‌ی اعمال آن‌ها مانند آن خاکستر است. یک دفعه به باد فنا می‌رود و هیچ به کار او نمی‌آید.
* سراب تخیلی عبادت
درجای دیگر می‌فرماید: «أَعْمالُهُمْ كَسَرابٍ بِقيعَةٍ يَحْسَبُهُ الظَّمْآنُ ماءً»[3] شما اگر گاهی در صحراها رفته باشید، از دور که نگاه می کنید، خصوصاً اگر هوا گرم باشد، می‌بیند آب وجود دارد، مانند دریا موج می‌زند، این را سراب می‌گویند، یعنی نمایش آب، انسانی که تشنه است، روی می‌آورد به سوی آن تا به سرآب برسد. هرچه انسان می‌رود تا نزدیک شود، می‌بیند هیچ است و نمایش بوده است. خدا می‌فرماید: اگر کسی از روز اوّل عمر خود تا آخر عمر هرچه عبادت هم به جا آورد، اگر عقاید آن‌ها صحیح نباشد، تمام عبادات او مانند آن سراب است و هیچ است و به کار او نمی‌آید.
* اعمال نیک چگونه در دنیا و آخرت حبط می شود؟
از همه‌ی این‌ها عجیب‌تر، قرآن درباره‌ی اعمال کسی که عقاید او خراب باشد یا از ابتدا یا آخر عمرمبتلا شود، یعنی نماز خوانده ، روزه گرفته ، مؤمن، عابد، زاهد، اطاعت، عبادت، قرآن، کمک، زکات، خمس... همه‌ی کارها را انجام داده است ولی در آخر عمر خود منحرف شده و تمام عقایدش از بین رفت.قرآن تعبیر عجیبی دارد، می‌گوید: «فَأُولئِكَ حَبِطَتْ أَعْمالُهُمْ فِي الدُّنْيا وَ الْآخِرَةِ»[4] اعمال این‌ها، تمام این نمازها، روزه‌ها، خیرات، مبرّات، هم در دنیا حبط می‌شود، هم در آخرت ، ممکن است کسی بگوید روشن است که در آخرت حبط می‌شود، در آخرت هیچ به او نمی‌دهند، امّا در دنیا چگونه عمل او حبط می‌شود، آیه این‌گونه می‌گوید: «حَبِطَتْ أَعْمالُهُمْ فِي الدُّنْيا وَ الْآخِرَةِ» در دنیای او هم روشن است، به این دلیل که تا چنین خطائی نکرده بود و عقیده‌ی او سالم بود، هر کس به آن مسجد می‌رسید می‌گفت: خدا تو را رحمت کند و پدر تو را بیامرزد، امّا زمانی که ناگهان مشخّص شد این آدم منحرف شده ویا کتابی در ردّ امام زمان نوشته است، زمانی که از دنیا رفت، هر کس به آن مسجد یا کارهای خیر این آدم برسد، به جای این‌که او را دعا کند، نفرین هم می‌کند، می‌گوید: وای بر تو! این‌ها را درست کردی آخر هم منحرف شدی. تمام دعاها برمی‌گردد نفرین می‌شود، تمام رحمت‌ها برمی‌گردد لعنت می‌شود! «فَأُولئِكَ حَبِطَتْ أَعْمالُهُمْ فِي الدُّنْيا وَ الْآخِرَةِ» هم در دنیا حبط عمل می‌شود هم در آخرت حبط عمل می‌شود. به هر حال این نکته را باید توجّه کرد که تقوای اعتقادی بالاترین تقواها است. ولی این نکته را نباید فراموش کرد.
گاهی گناهان سبب می‌شود که درخت ایمان در صحنه‌ی دل انسان می‌خشکد. ایمان را باید آبیاری کرد. ایمان در قلب انسان شجره‌ی طیّبه‌ای است، باید پیوسته با اعمال صالح آبیاری کرد «ثُمَّ كانَ عاقِبَةَ الَّذينَ أَساؤُا السُّواى أَنْ كَذَّبُوا بِآياتِ اللَّهِ»[5]
* دعای بعد از سلام نماز را فراموش نکنید
آیه‌ی قرآن این‌گونه می‌گوید: اگر چنانچه کسی تقوا نداشته باشد و گناه کند، یک وقت شجره‌ی ایمان در دل او خشک می‌شود، نمی‌تواند ایمان خود را از دنیا خالص ببرد، بعد از نماز تعقیب خوب است، روایت دارد زمانی که نماز خود را خواندی، بعد از نماز هیچ از خدا نخواستی و بلند شدی و رفتی، فرشته‌ای که موظّف است نماز شما را ببرد، می‌گوید: آقا! تو به محضر خدا آمدی، در برابر خدا ایستادی، زحمت کشیدی، سجده کردی، رکوع کردی، هیچ حاجتی نداری از خدا بخواهی؟ هیچ نیازی در دنیا و آخرت و جسم و روح و بدن و زن و فرزند خود نداری از خدا بخواهی؟ تا السّلام علیکم نماز را گفتی، بلند شوی و بروی. بعد از نماز دست به دعا بردار، از خدا همه چیز بخواه، خلاصه این اعمال ما برای حفظ ایمان و شجره‌ی ایمان و شجره‌ی تقوا بد است. من توصیه می‌کنم بر اعمال خود بیفزایید، بر مستحبات خود بیفزایید، اگر تنها نماز واجب می‌خوانید یک نافله هم به آن اضافه کنید، قرآن بخوانید، رابطه‌ی خود را با خدا قوی کنید که ان‌شاءالله شجره‌ی ایمان شما تا آخرین نفس از بین نرود.
پی نوشت:
[1]- سوره‌ی توبه، آیه 97.
[2]- سوره‌ی ابراهیم، آیه 18.
[3]- سوره‌ی نور، آیه 33.
[4]- سوره‌ی بقره، آیه 217.
[5]- سوره‌ی روم، آیه 10
