به گزارش خبرگزاری «حوزه» آیت الله مقتدائی در درس خارج فقه سیاسی خود با موضوع « ولایت فقیه» به بیان "انواع ولایت و ولایت داشتن قاضی بر اجراء طلاق غیابی" پرداخت.
خلاصه جلسه قبل
در شواهد بر معنی سرپرستی داشتن کلمه ولایت «قَالَ زُرَارَةُ فَقُلْتُ وَ أَيُّ شَيْ‌ءٍ مِنْ ذَلِكَ أَفْضَلُ» «فَقَالَ الْوَلَايَةُ أَفْضَلُ لِأَنَّهَا مِفْتَاحُهُنَّ وَ الْوَالِي هُوَ الدَّلِيلُ عَلَيْهِنَّ»
زراره می گوید؛ فرمودید؛ پایه‌های اسلام پنج مورد است پس کدام از اینها افضل است، امام می فرمایند؛ ولایت افضل از اینها است زیرا ولایت کلید اجرای بقیه موارد است.
کیفیت استدلال به روایت مذکور بر معنی ولایت
بدیهی است که می‌فرماید؛ همواره همه شب و روز نماز بخواند و تمام عمر هر روز روزه بگیرد و زکات دهد، حتی اگر تمام مال را بدهد یا در مورد حج نه تنها یک سال بلکه در هر سال حج کند بدون پذیرش ولایت ولیّ خدا اعتباری ندارد.
پس افضلیت برای این است که اگر نباشد بقیه موارد هم وجود نخواهد داشت.
این روایت در تایید اینکه مراد از ولایت، ولایت ائمه است میباشد یعنی مراد از ولایت، ولایتی است که در روز غدیر به آن اشاره شد.
تشریح معنی ولایت
در بحث معنای ولایت چنانچه در جلسه پیشین گفتیم ولایت از نظر لغت به معنی سرپرستی و استیلا و تکفل امر دیگران میباشد و در قرآن هم به این معنا در آیات فراوانی بیان شده است و در روایات و کتب فقهی هم به این معنی استعمال شده و شاید در کتب فقهی جائی پیدا نکنیم که ولایت به معنای محبت استعمال شده باشد.
در کتاب القضاء وقتی بحث در این است که قاضی می‌تواند ولایت داشته باشد و فقها معتقدند در اجرای حدود، قاضی ولایت دارد و یا قاضی ولایت بر طلاق "مرئة غائب عنها زوجها" دارد و امثال این موارد وقتی فقهاء بحث کردند معنی سرپرستی را برداشت کرده‌اند.
نظر امام ره در مورد طلاق غیابی زن توسط قاضی
در اوائل انقلاب که در شورای عالی قضایی بودیم خانمی که ظاهرا اهل آبادان بود در نامه ای نوشته بود شوهرم مرا اذیت می‌کند ولی مرا طلاق نمی‌دهد و اخیرا از من مطالبه پول می‌کند سه میلیون تومان می‌خواهد که آن زمان خیلی پول زیادی بود تا طلاق بدهد با قاضی که صحبت کردیم تایید کرد. با امام(ره) صحبت کردیم آیا حاکم می‌تواند طلاق بدهد امام فرمود حاکم و قاضی می‌توانند طلاق جاری کنند و این را عمل کردیم و گفتیم پرونده را بفرستند تهران و طلاق را جاری کردیم و به شوهرش ابلاغ کردیم که مطلقه شد و بعد از چند سال آن شوهر آمد سراغ من و گفت شما مرا اذیت کردید و زن مرا بدون اذن من طلاق دادید و زندگی مرا متلاشی کردید. من به او گفتم ظلم‌هایی که کردی را فراموش کردی؟ گفتم من خدمت امام سوال کردم و امام دستور دادند طلاق بدهید اگر مشکلی داری برو به امام بگو. به هر حال این یک نمونه است که قاضی حق دارد اعمال ولایت کند و زن را بدون اذن شوهر طلاق دهد.
نظر آیت الله گلپایگانی در مورد طلاق غیابی قاضی
یک وقت از محضرمرحوم آیت‌الله العظمی گلپایگانی سوال کردم؛ زوج غائب است و زوجه بدون نفقه مانده ایشان فرمودند؛ قاضی می‌تواند بدون حضور زوج، طلاق را جاری نماید.
ولی بودن حاکم بر میت
علی أیّ حال ولایت بر طلاق هم وجود دارد، حتی در بحث میت هم ولایت وجود دارد که حاکم ، ولی میت است و می‌تواند اجازه کفن و دفن بدهد.
نتیجه مباحث مطرح شده در فقه
از همه اینها این نکته استفاده می‌شود که ولایت به معنی تولی و سرپرستی آمده نه به معنی محبت و در قرآن و روایات و کلمات فقهاء هم آمده است و مقصود از کلمات فقها هم همین است.
اقسام ولایت
جهت دوم بحث در اقسام ولایت است؛
ولایت تکوینی
ولایت تکوینی؛ اختیارداری در تصرف در امور و موجودات خارجی و حتی در اعضاء و جوارح انسان است که هر انسانی این حق را در امور خود داراست ولکن ولی الهی بنا به نظر قرآن توان این تصرف را به صورت گسترده‌ترداراست و حتی بر قوای باطنی مثل درک و شهود هم می‌تواند تصرف داشته باشد البته همه این امور با اذن خداوند است و خداوند می‌تواند آن را از انسان سلب نماید.
ولایت تکوینی نوع بشر بر جسم خویش
برای نمونه بر اساس ولایت تکوینی است که انسان در امور زندگی تصرفات دارد، ملکی را می‌خرد یا می‌فروشد یا هر اقدام مثبت و منفی نسبت به آنچه در اختیار اوست را انجام می‌دهد که به آن ولایت تکوینی گویند؛ حتی تمام اعمال اعضاء و جوارح به ولایت تکوینی در اختیار انسان است. پس ولایت تکوینی همان صحت تصرف در امور تحت اختیار خود است.
انبیا ولایت تکوینی داشتند
معجزات انبیاء از همین قبیل است و این مورد هم به اذن خداوند بوده، وهرچه انسان به خدا نزدیکتر باشد قدرت بیشتری را خواهد داشت چرا که اساس تکوین و کون عالم، الله عز اسمه میباشد، و قرآن قضایایی مانند قضیه آصف برخیا که تخت بلقیس را در چشم بر هم زدنی برای سلیمان حاضر نمود، در این‌باره نقل می‌کند.
ولایت تشریعی
ولایت تشریعی؛ ولایت در قانون‌گذاری است ولایت در تغییر برخی از آنچه قرار است باشد یا قرار است نباشد.
این ولایت را ائمه اطهار علیهم السلام به صورت تبعی از رسول گرامی اسلام حضرت محمد مصطفی صلی الله علیه و آله داشتند.
تنظیم: حامد حسن زاده
نظر شما