سرویس علمی فرهنگی خبرگزاری «حوزه»، در آستانه فرا رسیدن عید سعید فطر استفتائات رهبر معظم انقلاب و فتاوای چند تن از مراجع عظام تقلید در خصوص زکات فطره را منتشر می‌کند.
*آیت الله العظمی خامنه ای
* پدرى كه زكات فطره نمى دهد، تكليف زن و فرزند او چه مى شود؟
بر آنان تكليفى نيست و لازم نيست فطره بدهند.
* اگر زن به جهت نياز شوهر، در تأمين مخارج زندگى كمك كند؛ چه كسى بايد زكات فطره آنها را بدهد؟
اگر زن نانخور شوهر محسوب شود، بايد شوهر در صورت توانايى، زكات فطره خود و همسرش را بدهد و اگر زن نانخور شوهر و كس ديگرى نباشد، بايد خودش زكات فطره‌اش را بدهد.
* زنى كه از تمكين شوهر خود دارى مى كند، آيا زكات فطره او از شوهرش برداشته مى شود؟
خير، بايد شوهرش زكات فطره او را بدهد؛ مگر آنكه نان خور شخص ديگرى باشد.
* ميهمانی كه فقط شب عيد فطر به خانه انسان بيايد، تكليف فطره‌اش چه می شود؟
فطره او بر عهده صاحب خانه نيست.
* اگر ميهمان فطره خودش را بدهد، آيا از عهده صاحب خانه ساقط می شود؟
در فرضی که نان خور محسوب شود اگر با اجازه صاحب خانه و از طرف او فطره خودش را بدهد، از عهده ميزبان ساقط می شود.
* اگر انسان شب عيد فطر ميهمان داشته باشد و صبح متوجه شود كه عيد بوده؛ آيا فطره آنها بر او واجب است؟
ناآگاهی از رؤيت هلال، تأثيری در حكم پرداخت فطره ندارد لكن گذشت كه فطره ميهمان يك شبه بر عهده خودش می‌باشد .
* آيا پرداخت زكات فطره بر كسی كه توان مالی ندارد، واجب است؟
اگر فقير باشد، زكات فطره بر او واجب نيست و اگر سه كيلو گندم و مانند آن و يا قيمت آنها را دارد، مستحب است آن را به عنوان زكات فطره بدهد و چنانچه افرادی تحت تكفل دارد، می‌تواند آن را به قصد فطره، بين نفرات خانواده دست گردان كنند و بهتر است نفر آخر، آن را به كسی بدهد كه از خودشان نباشد.
* زكات فطره را بايد از قوت متعارف داد، يا قوت شرعی؟
اگر از گندم، جو، خرما، برنج و مانند اينها داده شود، كفايت میكند و منحصر به قوت غالب نيست .
* مقدار فطره چقدر است؟
شخص بايد برای خودش و كسانی كه نان خور او محسوب میشوند، برای هر نفر سه كيلو از خوراك مردم (مانند گندم، جو، خرما، كشمش، برنج، ذرت و يا مانند اينها) و يا پول يكی از آنها را به مستحق بدهد .
* اگر شخص فطره را كنار بگذارد، می‌تواند از آن استفاده كند و بعد به جای آن مال ديگری بگذارد؟
خير، بايد همان را كه كنار گذاشته، برای فطره بدهد .
* زمان كنار گذاشتن فطره و پرداخت آن چه موقع است؟
بعد از اثبات حلول ماه شوال می‌تواند آن را کنار بگذارد اگر نماز عيد فطر میخواند، بنابر احتياط واجب بايد پيش از نماز پرداخت كند يا كنار بگذارد و اگر نماز عيد نمیخواند، تا ظهر روز عيد فطر مهلت دارد .
* آيا جايز است پيش از ماه رمضان، فطره را به فقير داد؟
خير، كفايت نمی‌كند؛ ولی می‌تواند آن را به عنوان قرض به او بدهد و در روز عيد فطر، طلب خود را بابت فطره حساب كند .
* آيا جايز است زکات فطره را در شهر ديگری بدهيم؟
اگر در محل و شهر خودش مستحق پيدا نشود، می‌تواند آن را به شهر ديگری ببرد.
* فتاوای آیات عظام صافی گلپایگانی، مکارم شیرازی ، وحید، سیستانی و مظاهری درخصوص زکاه فطره
مسأله 2145: كسى كه موقع غروب شب عيد فطر، بالغ، عاقل و هشيار است، فقير و برده ي ديگرى نيست، بايد براى خودش و كسانى كه نان خور او هستند، هر نفرى يك صاع، كه تقريبا سه كيلوست، گندم ، يا جو، يا خرما، يا كشمش، يا برنج يا ذرّت و يا مانند آن را به مستحق بدهد و اگر پول يكى از اينها را بدهد كافى است.
1-آیت الله العظمی صافی:بنابراحتیاط برکسی که موقع مغرب ماه شوال باشد نیز واجب است.
2- آیت الله العظمی سیستانی: احتیاط لازم آن است که از غذا هایی که درشهرش معمول نیست ندهد هرچند گندم ، جو، کشمش ویا خرما باشد.
مسأله 2146: كسى كه مخارج سال خود و عيالاتش را ندارد و كسبى نيز ندارد كه بتواند مخارج سال خود و عيالاتش را بگذراند، فقير است و دادن زكات فطره بر او واجب نيست.
1- آیت الله العظمی مظاهری: زکاه فطره مهمان برمیزبان واجب نیست خواه با رضایت آمده باشد یا بدون رضایت ،پیش ازغروب آمده باشد یا بعد ازغروب
مسأله 2147: انسان بايد فطره كسانى كه در غروب شب عيد فطر، نان خور او حساب مى شوند بدهد، كوچك باشند يا بزرگ، مسلمان باشند يا كافر، دادن خرج آنان بر او واجب باشد يا نه، در شهر خود او باشند يا در شهرى ديگر.
مسأله 2149: فطره مهمانى كه پيش از غروب شب عيد فطر با رضايت صاحبخانه وارد شده و در موقع هلال شوال آنجا بوده، بر صاحب خانه واجب است.
مسأله 2150: فطره مهمانى كه پيش از غروب شب عيد فطر، بدون رضايت صاحبخانه وارد می شود و مدتى نزد او مى ماند، بنا بر احتياط، واجب است و همچنين است فطره كسى كه انسان مجبور شده است خرجى او را بدهد.
1- آیت الله العظمی وحید:بنابراحتیاط واجب فطره اش را هم خودش بدهد وهم میزبانش وهمین امر درمورد کسی که انسان مجبور شده است خرجى او را بدهد رعایت شود.
مسأله 2151: فطره مهمانى كه بعد از غروب شب عيد فطر وارد مى شود، بر صاحبخانه واجب نيست، اگرچه پيش از غروب او را دعوت كرده باشد و در خانه او نيز افطار كند.
مسأله 2156: كسى كه فقط به اندازه يك صاع، كه تقريبا سه كيلوست، گندم و مانند آن دارد، مستحب است، زكات فطره بدهد. و چنانچه عيالاتى داشته باشد و بخواهد فطره آنها را نيز بدهد مى تواند به قصد فطره، آن يك صاع را به يكى از عيالاتش بدهد و او نيز به همين قصد به ديگرى بدهد و همچنين تا به نفر آخر برسد و بهتر است نفر آخر، چيزى را كه مى گيرد به كسى بدهد كه از خودشان نباشد و اگر يكى از آنها صغير باشد، ولىّ او به جاى او مى گيرد. و بنا بر احتياط مستحب چيزى را كه براى صغير گرفته، به كسى ندهد.
1- آیت الله العظمی وحید: و بنا بر احتياط واجب چيزى را كه براى صغير گرفته، به كسى ندهد.
مسأله 2159: كسى كه ديگرى بايد فطره او را بدهد، واجب نيست فطره خود را بدهد.
مسأله 2160: اگر فطره انسان بر كسى واجب باشد و او فطره را ندهد، بر خود انسان، واجب نمىشود.
1-آیت الله العظمی وحید:احتیاط مستحب آن است که اگرواجدشرایط وجوب زکاه فطره باشد خودش بدهد.
2-آیت الله العظمی سیستانی:برخود انسان بنابراحتیاط واجب می شود.
مسأله 2161: اگر كسى كه فطره او بر ديگرى واجب است، خودش فطره را بدهد از كسى كه فطره بر او واجب شده ساقط مىشود، مانند ميهمان اگر خودش فطره را بدهد، بر صاحب خانه لازم نيست فطرهي او را بدهد.
آیات عظام ،صافی، سیستانی، وحید ومظاهری : اگر كسى كه فطره او بر ديگرى واجب است، خودش فطره را بدهد از كسى كه فطره بر او واجب شده ساقط نمى شود.
مسأله 2163: كسى كه سيّد نيست، بنا بر احتياط، نمى تواند به سيّد فطره بدهد، حتى اگر سيّدى نان خور او باشد، نمىتواند فطریه او را به سيّد ديگرى بدهد.
زکات فطره مهمان
کسی که در افطار شب عید فطر، میهمان دیگری باشد، فطریه‌اش به عهدۀ کیست؟خودش یا صاحبخانه؟ آیا فرقی می‌کند که قبل از اذان مغرب به میهمانی رفته باشد یا بعد از آن؟
آیت الله العظمی خامنه ای:
فطره مهمانى كه پيش از غروب شب عيد فطر با رضايت صاحب خانه وارد شده و نان خور او حساب مىشود، بر او واجب است؛ و فطره مهمانى كه بعد از غروب شب عيد فطر وارد مىشود بر صاحبخانه واجب نيست، اگرچه پيش از غروب او را دعوت كرده باشد و در خانه او هم افطار كند.
نکته: با یک شب مهمان نان خور حساب نمی شود.
آیت الله العظمی مکارم شیرازی:
میهمانى که پیش از غروب شب عید فطر با رضایت صاحب خانه وارد شده و نانخور او محسوب مى شود (یعنى تصمیم دارد مدّتى نزد او بماند) دادن زکات فطره او نیز واجب است، امّا اگر فقط براى شب عید دعوت شده فطره او بر میزبان واجب نیست و در صورتى که بدون رضایت صاحب خانه باشد نیز بنابر احتیاط واجب فطره او را بدهد، همچنین فطره کسى که انسان را مجبور کرده است که خرجى او را بپردازد.
آیت الله العظمی سیستانی :
فطریه مهمانی كه پیش از غروب شب عید فطر وارد بر میزبان شده و نانخور وی - هرچند موقّتاً - محسوب می‌شود، بر میزبان واجب است مثل مهمانی كه قبل از غروب آفتاب وارد منزل میزبان شده و شب نیز در منزل او می‌ماند و میزبان هم امكانات رفاهی لازم را برایش فراهم نموده و عهده‌دار مخارج او شده است هرچند مهمان چیزی نخورد یا با غذای خودش افطار نماید؛
اما به مهمانی كه تنها برای افطاری دعوت شده و شب نمی‌ماند، نانخور صدق نمی‌كند و زكات فطره‌اش بر عهده میزبان نیست.
فطریه مهمانی كه بعد از غروب آفتاب در شب عید فطر وارد بر میزبان می‌شود در صورتی كه نانخور او محسوب نشود، بر ميزبان واجب نيست و اگر نانخور او حساب شود (بنا بر احتياط واجب) مراعات مقتضای احتياط ترک نشود مانند اين كه يكی با اجازه ديگری فطريه را بدهد.
آیت الله العظمی وحید خراسانی :
چنانچه پیش از غروب آفتاب شب عید فطر با رضایت صاحب خانه وارد شود و تا صبح نزد او بماند فطره او بر صاحب خانه واجب است و اگر تا صبح نزد او نماند بر او واجب نیست.
فطریه بیماران بستری در بیمارستان
* فطریه بیماری که در شب عید فطر در بیمارستان بستری است، بر عهده کیست؟
اگر بیمار فقیر است، زکات فطره بر او واجب نیست و اگر فقیر نیست و غذای بیمارستان نیز از هزینه هایی است که از بیمار دریافت خواهد شد، حتی اگر به جهت بیماری روزه هم نگرفته باشد، باید زکات فطره پرداخت کند، مگر آن که مخارج او بر عهده دیگری باشد، مانند: زنی که نفقه اش بر عهده شوهر است.
فطریه کارگران
سوال: کارگرانی که مدیرعامل شرکت علاوه بر حقوق ماهیانه، غذایشان را هم می دهد، آیا زکات فطریه آنها با مدیرعامل است؟
با توجه به این که تغذیه در این گونه موارد، بخشی از حقوق آنها محسوب می شود، در فرض سوال، کارگران نان خور او محسوب نمی شوند و زکات فطره بر عهده خود آنهاست.
* فطره دختر عقد کرده بر عهده کیست؟
اگر نان خور پدرش باشد، بر عهده اوست.
* آیا فرزندی که هنوز متولد نشده زکات فطره دارد؟
پرداخت زکات فطره او واجب نیست مگر آن که پیش از غروب شب عید فطر به دنیا آید.
اگر قوت غالب برنج باشد می توان حداقل میزان فطریه را پرداخت کرد؟
آیت الله العظمی خامنه ای:
موکول به نظر عرف است و رعايت قوت غالب لازم نيست.
آیت الله العظمی وحید خراسانی :
كسى كه موقع غروب شب عيد فطر بالغ و عاقل است و فقير و بنده كسى نيست ، به اين معنى كه ماه رمضان را ـ اگر چه به يك آن تا تحقّق غروب ـ با اين شرايط درك كند ، بايد براى خودش و كسانى كه نان خور او هستند ، هر نفرى يك صاع ـ كه تقريباً سه كيلوگرم است ـ گندم يا جو يا خرما يا كشمش يا برنج و مانند اينها به مستحقّ بدهد ، و بنابر احتياط واجب غذاى معمول محلّش باشد ، و اگر پول يكى از اينها را هم بدهد كافيست ، و بنابر احتياط واجب كسى كه وقت غروب شب عيد فطر بى هوش است ، بايد فطره را بدهد.
آیت الله العظمی مکارم شیرازی :
در زکات فطره خوراک شخصى خود انسان ملاک نیست بلکه خوراک معمولى اهل شهر و یا محل ملاک است; بنابراین، کسى که همیشه برنج مى خورد مى تواند زکات فطره را از گندم بدهد.
آیت الله العظمی سیستانی :
كسى كه موقع غروب شب عيد فطر ، بالغ و عاقل است ، و بيهوش و فقير و برده نيست ، بايد براى خودش و كسانى كه نان خور او هستند ، هر نفرى يك صاع كه گفته مىشود تقريباً سه كيلو است از غذاهاى معمول در شهرش مانند گندم يا جو يا خرما يا كشمش ، يا برنج يا ذرّت به مستحق بدهد ، و اگر بجاى آن پول هم بدهد ، كافى است ، و احتياط لازم آن است كه از غذاهائى كه در شهرش معمول نيست ندهد هر چند گندم يا جو ، يا خرما يا كشمش باشد .
حکم بردن زکات فطره به شهر دیگر
آیا می توان زکات فطره را به خویشاوندان فقیری پرداخت که در شهری دیگر سکونت دارند؟
اگر در شهر خودش فرد نیازمند وجود دارد، احتیاط واجب آن است که فطره را به شهر دیگر نبرد.
آیات عظام: بهجت و سبحانی: احتیاط مستحب.
آیت الله العظمی سیستانی: ولی اگر برد و به مستحق رساند، کافی است.
آیت الله العظمی زنجاني: اگر در محلّ خودش، نتواند فطره را به مصرف آن برساند، چنانچه اميد نداشته باشد كه بعداً بتواند به مصرف برساند، بايد آن را به شهر ديگر ببرد و به مصرف فطره برساند و در صورتي كه بتواند زكات فطره را در محلّ خود به مصرف برساند، می تواند به شهر دیگر ببرد ولی چنانچه بدون اجازه حاكم شرع آن را به شهر ديگر ببرد و تلف شود، بايد عوض آن را بدهد.
توضیح المسائل ده مرجع، م 2035؛ العروه الوثقی مع تعلیقات، ج2، (فصل فی شرائط وجوبها)، قبل از م 1؛ بهجت، استفتائات، ج2، با استفاده از س 3370 و 3371؛ خامنه ای: استفتا؛ سبحانی، توضیح المسائل، م 1940؛ صافی، هدایه العباد، ج 1، کتاب الصوم، م 1596.
منابع :پایگاه اطلاع رسانی آیت الله العظمی خامنه ای وکتاب «آموزش مصور احکام»
استفتاء از سایت مراجع عظام
