حجت‌الاسلام سید عطاء‌الله ارکیان در گفت‌و‌گو با خبرنگار خبرگزاری «حوزه» در تهران با تبریک عید سعید فطر به تبیین فلسفه عید فطر و یک ماه روزه داری و جهاد با نفس پرداخت و اظهار داشت: کلمه «عید» از ماده «عادَ یعودُ؛ به معنی رجعت» است. رجعت از بُعد حیوانی به بعد اصیل و روحانی-الهی. در حدیثی از مولانا امیرالمومنین(علیه‌السلام) داریم «و كل یوم لایعصی الله فیه فهو یوم عید؛ هر روزی که گناهی در آن صورت نگیرد، عید است».

وی ادامه داد: عید روزی است که انسان به فطرت و اصل خداشناسی خود برگردد. این معنی همان است که از لغت «عید»  استفاده می شود. اگر ملاحظه بفرمائید به روزه داری در قریب به اتفاق اعیاد اسلامی - به غیر از عیدفطر و قربان - سفارش شده است. چون روزه عامل اصلی رجعت الی الحق است.

استاد حوزه علمیه تهران با اشاره به معنای کلمه «فطر» افزود: فطر به معنی آفریدن و شکافتن است. خدای متعال در قرآن می‌فرماید «فأقم وجهک للدین حنیفا فطره الله التی فطَر الناس علیها لا تبدیل لخلق الله ذلک الدین القیِّم». در تعالیم اسلامی، فطرتی که خدای متعال انسان را بر آن اساس خلق کرده، خداشناسی و طهارت نفس و کرامت ذاتی است. به همین خاطر در احادیث مربوط به توصیف توبه کاران آمده است که «توبه کار پاک می شود و مثل روز اول که از مادر متولد می شود، می گردد». پس از دید اسلام، انسان بالطبع و اولاً، پاک است. به خلاف تعالیم تحریف شده مسیحیت و دیگر ادیان که فطرت انسانی را بالذات آلوده و گناهکار دانسته و مسیح (ع) را فدایی گناه ذاتی انسان می دانند.

وی عنوان داشت: با این دو مقدمه باید عرض شود که بعد از یک ماه عبادت، که تاییدات الهی نیز به مدد سالک می آید، و بعد از تهذیب ها و شب قدرها انسان تقریبا همان می شود که بوده است. یعنی به اصل و اصالت خود برمی گردد. جلال الدین بلخی مولوی گوید «هر که دور ماند از اصل خویش....باز یابد روزگار وصل خویش». انسان بعد از یک ماه عبادت و مبارزه با بُعد حیوانی خود، اصالت و بُعد روحانی خود را باز می یابد. این رجعت به اصل آدمیت و انسانیت و فطرت، فلسفه عید فطر است. طبیعی است که برکات عید، نصیب کسی خواهد شد که به فطرت خود باز گشته و از ظرفیت این ماه در راه خوسازی استفاده کرده باشد.

حجت‌الاسلام ارکیان در پاسخ به این سوال که انسان چگونه می‌تواند به فطرت توحیدی خود بازگردد، گفت: عبادت، تنها راه وصول به قرب الهی، یا به تعبیری راه رجعت به سوی خداست. عبادت مفهوم کلی است که مصادیق فراوان و درجات متعددی دارد. برای رجعت به فطرت و ذات اولیه خود، بایست که مس جان را به اکسیر عبادت، طلا کرد. تهذیب واقعی، ما را به ذات اولیه خود برمی‌گرداند. عبادت، صِرف تشنگی و گرسنگی کشیدن نیست. در حدیث داریم چه بسا روزه دارانی که تنها گرسنگی و تشنگی نصیب شان می شود و روزه آنها بی روح است.

وی تصریح کرد: روح روزه این است که جان، دل و تمام اعضای آدمی همگام با کام وی صائم باشد. از این رو در میان عبادات، روزه سهم اساسی دارد. خدای متعال در حدیث قدسی می فرماید «الصوم لی و انا اجزی به؛ روزه مال من است و من جزای آن را بلاواسطه می‌دهم». در برخی از نسخه ها، قسمت دوم حدیث یه صورت مجهول آمده است. در این صورت معنای حدیث، خیلی عجیب می‌شود؛ «روزه مال من است و من جزای آن هستم»! همه این تعاریف به خاطر نقش روزه در سیر الی الحق است.

این کارشناس دینی با بیان این که دل نبستن به دنیا شرط بازگشت حقیقی به فطرت توحیدی است، یادآور شد: هر عبادتی حقیقت و روحی دارد. رفتارهای ظاهری عبادات، قالبی است که روح عبودیت در آن ریخته می شود. حقیقت روزه داری و عبادت آنی نیست که ما می‌بینیم! برای همین عرض کردیم كه سهم خیلی از انسان‌ها از ماه مبارک رمضان، فقط گرسنگی و تشنگی است.

وي ادامه داد: روح روزه گرفتن، قطع الفت و علاقه و ارتباط با مادیات است که این روح  در کالبد کناره گیری از خوردن و آشامیدن هست. به خاطر همین است که در روایت داریم روزه تنها خودداری از خوردن و آشامیدن نیست بلکه در ماه رمضان تمام اعضا و جوارح باید روزه باشند خاصه چشم انسان. اگر قصد پرواز به سوی خدا را داریم بایست از این دنیا دل بکنیم. زيرا کسی می تواند معنای واقعی رجعت را درک کند که با عزم قوی سر به دار دوست دهد. علمای اخلاق و عرفان مشروح این سیر و سلوک را در رسائل خود آورده اند.

حجت‌الاسلام اركيان افزود: در هر صورت کسی که بخواهد قدم در سیر و سلوک بگذارد، بهترین سلاح برای مبارزه با نفس و علائق قلبی، روزه است. همانطور که در برخی از آیات قرآن نیز روزه را راهی در جهت افزایش تقوا خوانده است «یَا أَیُّهَا الَّذِینَ آمَنُواْ کُتِبَ عَلَیْکُمُ الصِّیَامُ کَمَا کُتِبَ عَلَى الَّذِینَ مِن قَبْلِکُمْ لَعَلَّکُمْ تَتَّقُون؛ اى کسانى که ایمان آورده‏ اید! روزه بر شما مقرر شد، همان گونه که بر کسانى که پیش از شما بودند مقرر شده بود؛ تا شاید شما خود نگه‏دار باشید». در این آیه به طور خاص «روزه» را معرفی می‌کند و با این‌که روزه یکی از عبادات است، معلوم می‌شود که نقش روزه در افزایش تقوا بسیار مهم است

وي بيان داشت: رسول خدا(صلی الله علیه و آله) در اين رابطه مي‌فرمايد «روزه آرزوهای نامشروع نفس را که منشاء تمام مفاسد است را می میراند، و نیروی شهوت را فرو می نشاند، و آن را کنترل می کند، روزه باعث کنترل قوه شهوت و اجتناب از گناهان است». یا مثلا در راه مبارزه با نفس می‌فرماید «واستعینوا بالصبر و الصلاه». صبر یعنی روزه. خلاصه آنکه بهترین و مطمئن ترین راه مبارزه با نفس و خودگرائی و برگشتن به سمت خدا و خداگرایی در زندگی و برترین راه مبارزه با نفسانیت، روزه هست و نتیجه این روزه ها در عید فطر به ثمر می نشیند.

استاد حوزه علميه تهران تصريح كرد: فکر نکنیم که عید فطر پایان راه مبارزه با نفس است و ما با روزه داری به آخر خط رسیدیم و فلسفه روزه را تحصیل کرده ایم، زيرا پایان رمضان آغاز راه است. رمضان درس عمومی و نسخه عمومی برای به حرکت درآوردن انسان‌هاست. رمضان ماهی است که انسان را می تواند به فطرت خود بازگرداند ولی آیا این فطرت، کمال انسان و هدف اوست؟ برگشتن به نقطه صفر هدف غایی انسان نیست. بلکه این تازه آغاز راه بی نهایتی است به سوی کمال.

وي ادامه داد: برای رسیدن به کمال نهایی انسان، پایان رمضان، آغاز راه بی نهایتی است که بدایتش صدهزار منزل در پیش دارد. رمضان نقطه شروع است. برای حفظ آثار و برکات این ماه و البته برای رشد و حرکت، باید همان تهذیب و سلوک و برنامه ماه مبارک را به همان شدت و حدت ادامه داد.

حجت‌الاسلام اركيان به تبيين فلسفه زکات فطریه و ارتباط آن با روزه داری ماه مبارک رمضان پرداخت و گفت: ارتباط میان رمضان و فطریه نیز از جمله مسائلی است که باید بیشتر مورد تحقیق و تدقیق قرار گیرد. در ماه مبارک که تعلقات مادی به حد اقلّ خود می‌رسد، انسان به راحتی بخشی از غذای خود را که در اصطلاح فقهی (قوت غالب) گویند انفاق می‌کند. محرومیت زدایی یکی از اهداف زکات فطره است. در همین كشور خودمان فرض کنیم اگر 50 میلیون نفر از قرار 10 هزار تومان زکات فطره بدهند، 50 میلیارد می توان بودجه برای محرومیت زدایی در اختیار داشت.

وي افزود: نکته دوم درباره زکات مردمی فطر، همگانی بودن و سریع بودن این محرومیت زدایی است. علما در رساله های خود آورده اند که مستحب است زکات، قبل نماز عید پرداخت شود. مسئولین بخواهند این اموال را پخش کنند، اولا اطلاعات دقیق از محروم ندارند و دوم این که این پروژه طولانی خواهد بود. در حالی که اگر خود مردم این مال را پخش کنند هر دو مشکل، در چندین ساعت حل خواهد شد. و انسان ها می توانند در کنار هم، شادی های خود را تقسیم کنند. 313/42