به گزارش سرویس بین الملل خبرگزاری حوزه بیست و هشتم ژانویه ۲۰۲۰ برابر با هشتم بهمن ۱۳۹۸ همایشی باعنوان «نوگرایی در اندیشۀ دینی» به میزبانی الأزهر مصر برگزار شد. آنچه این همایش را در سر خط خبرهای مصر و جهان عرب قرار داد، مجادلۀ کلامی احمد الطیب شیخ الأزهر و محمد الخُشت رئیس دانشگاه قاهره در بخش پایانی این همایش است.

محمد الخُشت در سخنانش با عنوان «نقش نهادهای دینی در نوگرایی دینی» دربارۀ بازاندیشی در علم اصول دین با بازگشت به قرآن و حدیث متواتر سخن گفت و بر این نکته تأکید کرد که ما نیازمند بهره‌گیری از دیگر ساحت‌های شناختی هستیم. وی ادامه داد: نهادهای دانشگاهی نمی‌توانند مفاهیم جدید دینی عرضه کنند، مگر آنکه روش‌هایشان در فهم دین را تغییر دهند. مشکل علوم دینی که بر اساس نقل و بدون هرگونه تحلیل علمی و انتقادی شکل گرفته است نیز این است که این علوم زمینه‌ساز همان درگیری‌های کهنه و قدیمی است. رئیس دانشگاه قاهره اضافه می‌کند: خلط میان مفهوم مقدس و بشری مشکل‌ساز بوده و علم تفسیر در همان شیوۀ قدیمیش بر اساس درستی یک دیدگاه شکل گرفته است. در حالی که قرآن ظرفیت معانی متعددی که همۀ آن صحیح باشد را دارد و ما باید با بررسی‌های جدید از سلطۀ عقاید دینی خارج شده و با نگاهی نو به عالم بنگریم.

در پایان این همایش، هنگامی که عمرو موسی مدیر جلسه و دبیرکل پیشین اتحادیۀ عرب از احمد الطیب شیخ الأزهر خواست که اگر نظری نسبت به سخنان مطرح شده در جلسه دارد، آن را مطرح کند، احمد الطیب گفت که دوست داشته سخنانی که در این همایش بین‌المللی زده می‌شود، سخنانی سنجیده باشد، نه اینکه صرفا حرف‌هایی پراکنده و صرفا آنچه به ذهن می‌رسد، زده شود. وی با اشاره به سخن الخشت که گفته بود باید اشعریگری را رها کنیم، ادامه می‌دهد: آنگونه که من در دهۀ ۶۰ میلادی در مدرسه راهنمایی خوانده‎ام، فقه اشاعره مبتنی بر خبر واحد نیست و هیچ یک از گزاره‌های عقایدی نیز به غیر از اتکای بر حدیث متواتر بنا نمی‌شود.

احمد الطیب در ادامۀ سخنانش گفت وقتی می‌بینم ترامپ و نتانیاهو برای ما برنامه‌ریزی و تعیین تکلیف می‌کنند، احساس ذلت می‌کنم و احساس می‌کنم که از ما به عنوان عرب و مسلمان چیزی باقی نمانده است. این بستری است که ما باید الآن در آن بجنگیم و جنگ حقیقی، جنگ میان سنت و مدرنیته نیست. جنگ میان سنت و مدرن، جنگی است که برای فرصت‌سوزی از ما راه افتاده است.

وی افزود: میراث منقولی که امروزه ارزش آن را کم می‌انگاریم، روزگاری امتّ بزرگ و تاریخ‌سازی را آفرید که از اندلس تا چین امتداد پیدا کرد. همچنین آنگونه که ما از امام احمدبن‌حنبل آموخته‌ایم نوگرایی مفهوم برساخته از دین است، نه اینکه محصول مدرنیسم باشد.

در طول پنج سال گذشته همواره کشمکش‌ها میان احمد الطیب شیخ الأزهر و عبدالفتاح السیسی رئیس جمهور مصر در زمینۀ بازاندیشی دینی جریان داشته و موضعگیری‌های گوناگونی را در پی داشته است. مواجهۀ شیخ الأزهر با محمدالخُشت را نیز باید در همین راستا دید، چرا که رئیس دانشگاه قاهره از همنظران و مهره‌های السیسی محسوب می‌شود. همین رویارویی علمی نیز باعث حملات مجدد طرفداران السیسی به احمد الطیب شده است. همانگونه که در گذشته نیز بارها السیسی نسبت به آنچه «إهمال نهاد متولی دین در انجام وظایفش نسبت به مسأله بازاندیشی زبان دین» می‌داند، نقدهایی را وارد کرده و به دنبال آن، رسانه‌هایش علمای الأزهر را مورد حمله قرار داده‌اند. علاوه بر اینکه برخی مخالفان السیسی معتقدند که وی در برگزاری این همایش می‌خواست احمد الطیب را تحقیر کند و به همین علت در همایشی که به نام الأزهر برگزار شده بود، وی را در هئیت رئیسه جلسه قرار نداد و در مقام مهمانان جلسه نشاند. ادارۀ جلسه را نیز به همفکرانش مانند عمرو موسی و محمد الخُشت سپرد. اما با این حال، سخنان بی‌سابقۀ شیخ الأزهر ورق را برگرداند و هزینۀ زیادی بر رئیس جمهور و هوادارنش تحمیل کرد.