خبرگزاری حوزه | یکی از آسیب‌ها و معضلات جامعه‌ی کنونی که زندگی بشر به ویژه باورهای اعتقادی و دینی او را از دیرباز تحت تاثیر قرار داده، انواع خرافات است.

براستی خرافات چیست؟ و علل گرایش مردم به آن چه می‌باشد؟

 خرافات چیزی نیست جز باورهای اعتقادی و آداب و رسومی که پایه‌ی علمی و منطقی ندارد. شاید علت اصلی آن ترسی بیهوده از یک عامل ناشناخته باشد که به ذهن فرد خطور می‌کند و فرد بواسطه‌ی خرافات تصمیم می‌گیرد تا از اتفاقات ناخوشایند جلوگیری کند.

صاحب‌نظران اجتماعی معتقدند مهمترین دلیل گرایش و گسترش خرافات در جوامع بشری، معمولاً در مواقع حساس و لحظه‌هایی که انسان اعتماد به آینده ندارد  پیدا می‌شود؛ به همین دلیل بازار کار فالگیران، رمالان و دعانویسان پررونق شده و آدمی را برای دستیابی به پیشرفت و آگاهی از آینده در انتظار بخت و طالع قرار می‌دهد؛ این آسیب اجتماعی گاهی در سطح جامعه گریبان‌گیر جوانان، روشنفکران و فرهیختگان نیز می‌شود.

از سوی دیگر خرافات را می‌توان در باورهایی همچون تولد، مرگ، بیماری، قحطی، فقر و حوادث طبیعی جستجو کرد؛  زیرا این حوادث همیشه برای بشر منبع اضطراب بوده و از طرفی انسان نتوانسته از طریق علم، توجیهی برایش پیدا کند؛ از این‌رو به خرافات روی آورده تا از اضطراب و تشویش خود بکاهد.

 عامل دیگر گرایش به خرافات حس کنجکاوی بشر است که همواره به دنبال منبع پدیده‌ها می‌گشته، تا راه حلی برایش بیابد. انسانی که موحد و خداشناس است علل حوادث جهان را از ذات پاک پروردگار خویش می‌بیند ولی انسانی که از حیث اعتقادات ضعیف است به جای ربط دادن علت پدیده‌ها به خداوند به دنبال علل سوری و ظاهری می‌گردد؛ پس به ناچار از قوه‌ی تصور، خواب و خیال خود کمک می‌گیرد تا شاید علتی برای پدیده‌ها بیابد. بنابراین صدای عطسه را نشانه‌ی صبر و جغد را نشانه‌ی خطر و شومی به حساب می‌آورد وحرکت پرنده از طرف راست به چپ را به فال نیک و پیروزی می‌گیرد و حرکت آن از طرف چپ به راست را نشانه‌ی ناکامی می‌داند.

خرافات به اشکال متنوعی در بین افراد و جامعه مشهود است. برخی از خرافات‌ها از نوع خرافات دینی و اعتقادی است مانند، اعتقاد به ارواح، پرستش‌ درخت، رودخانه، حیوانات و ارواح نیاکان، برخی اجتماعی هستند مانند، شانس و اقبال، رمالی، آداب خرافی عقد و عروسی، طلسم، دعانویسی، فالگیری، شکستن تخم مرغ  برای رفع چشم زخم، انرژی درمانی، برداشتن گرو از زیارتگاه‌ها جهت گرفتن حاجت و پیشگویی و کهانت و بعضی مواقع نیز تصورات شخصی انسان در مورد سعد و نحس‌بودن رنگ‌ها، روزها، مکان‌ها، لباس‌ها، پرندگان و خودروی سواری است.

 متاسفانه با گذشت زمان‌های طولانی و با وجود پیشرفت و تکنولوژی هنوز هم این خرافات مورد قبول برخی از مردم است و سالانه ارقام ناگواری از صدمات بواسطه‌ی این خرافات به جامعه و مردم وارد می‌شود و منجر به تخریب و آلودگی در شهرها و سوختن افراد و نقص عضو و حتی مرگ و میر می‌شود.

خرافات می‌تواند آثاری از جمله دین گریزی، خدافراموشی و روی آوردن به مسائل بی‌اساس را که معیار درست علمی و عقلانی ندارد بر فرد و جامعه بوجود آورد.

 بزرگترین آسیب‌های خرافات بر مردم و جامعه را می‌توان پایین آمدن اعتماد به نفس، ایجاد خودبینی، اختلال در عزم و اراده، کند کردن پیشرفت و پویایی کشور، بوجود آمدن بازارهای پررونقی برای مروجین خرافات و سوء استفاده‌های مالی، سیاسی، عاطفی و حتی جنسی دانست.

با تأمل در آموزه‌های قرآن در می‌یابیم که قرآن راهکارهای مفید و موثری برای مقابله با خرافات بیان نموده است.

 خداوند در قرآن می فرماید:

« کِتَابٌ أَنزَلْنَاهُ إِلَیْکَ مُبَارَکٌ لِّیَدَّبَّرُوا آیَاتِهِ وَلِیَتَذَکَّرَ أُوْلُوا الْأَلْبَابِ» (۲۹ص)

«این کتاب مبارکی است که به سوی تو فرو فرستادیم تا در آیات آن تدبّر کنند و خردمندان از آن پند گیرند.»

خداوند در این آیه یکی از راه‌های مقابله با خرافه‌گرایی را تفکر و تدبر در عقاید و آیات الهی می‌داند و از مردم می‌خواهد فکر و فهم خود را توسعه داده و در انتخاب راه به بهترین‌ها استمداد جویند. آری باید تفکر و تعقل در جامعه نهادینه و فراگیر شود زیرا پذیرش اصول دین از مکلفین فقط از طریق استدلال و عقل امکان پذیراست، از طرفی برای شناسایی عقاید خرافی از حقیقی باید به منابع مطمئن و مورد اعتماد مراجعه کرد و  هیچ موضوعی را نباید بدون سند و مدرک معتبر پذیرفت. قرآن کریم در این زمینه می فرماید:

«یَا أَیُّهَا الَّذِینَ آمَنُواْ أَطِیعُواْ اللّهَ وَأَطِیعُواْ الرَّسُولَ وَأُوْلِی الأَمْرِ مِنکُمْ فَإِن تَنَازَعْتُمْ فِی شَیْءٍ فَرُدُّوهُ إِلَی اللّهِ وَالرَّسُولِ إِن کُنتُمْ تُؤْمِنُونَ بِاللّهِ وَالْیَوْمِ الآخِرِ ذَلِکَ خَیْرٌ وَأَحْسَنُ تَأْوِیلاً» (۵۹‌نساء)

«ای کسانی که ایمان آورده‌اید! خدا را اطاعت کنید و از رسول و اولی الامر خود (جانشینان پیامبر) اطاعت کنید. پس اگر درباره چیزی نزاع کردید آن را به حکم خدا و پیامبر ارجاع دهید، اگر به خدا و قیامت ایمان دارید. این (رجوع به قرآن و سنّت برای حلّ اختلاف) بهتر و پایانش نیکوتراست.»

 امام سجاد(ع) در حدیثی می‌فرماید: « با فضیلت‌ترین اعمال نزد خداوند عملی است که بر اساس سنت باشد، اگرچه آن عمل کم باشد.»

 از آیه و روایت مذکور چنین بدست می‌آید که هر عملی که مورد تایید قرآن کریم و سخنان ائمه‌ی معصومین(ع) است مورد قبول و پذیرش خداوند قرار می‌گیرد واموری مانند خرافات که مبتنی بر وهم و خیال و بدون استناد به شرع است مورد پذیرش نیست و باید از آنها دوری کرد.

و همچنین هنگام نزاع در احکام و مقابله با مشکلات و برآورده‌ شدن هر حاجتی باید به خدا و رسولش مراجعه کرد.

خداوند در آیه‌ی دیگر می‌فرماید:

« وَیَرْزُقْهُ مِنْ حَیْثُ لَا یَحْتَسِبُ وَمَن یَتَوَکَّلْ عَلَی اللَّهِ فَهُوَ حَسْبُهُ إِنَّ اللَّهَ بَالِغُ أَمْرِهِ قَدْ جَعَلَ اللَّهُ لِکُلِّ شَیْءٍ قَدْراً»(۳‌طلاق)

« و او را از جایی که گمان ندارد روزی می‌ دهد و هر کس بر خدا توکل کند، او برایش کافی است. همانا خداوند کار خود را محقق می سازد. همانا خداوند برای هر چیز اندازه‌ای قرار داده است.»

 این آیه راه نجات از خرافات را توکل بر خداوند می‌داند و از انسان می‌خواهد هنگام روبروشدن با حوادث زندگی و مصیبت‌ها به جای رفتن سراغ خرافات بر خدا توکل کند و بداند که موثر اصلی و سرچشمه‌ی همه‌ی قدرت‌ها خداوند متعال است و با تکیه بر قدرت بیکران او می‌تواند موانع  را پشت سر گذاشته و بر همه‌ی مشکلات فائق آید.

 با توجه به آیات بیان شده قرآن راه مقابله با خرافات را تفکر،  خردورزی ، تعقل، پذیرش علوم معتبر و مستند و توکل بر خداوند متعال می‌داند. زیرا عقل و خرد انسان بواسطه‌ی خرافات تعطیل می‌گردد و جایگزین واقعیت‌ها قرار گرفته و بنیاد اعتقادات را سست می‌کند.

پس قرآن بهترین راه مبارزه با خرافه‌پرستی در یک جامعه را اصلاح مباحث اعتقادی، ایجاد بصیرت و آگاهی در میان مردم و بهره‌گیری از قوه عقل و منطق می‌شمارد.

 بنابراین با رشد تفکر و اندیشه، تقویت ایمان، بصیرت، توسعه فرهنگ و تفکیک اعتقادات مذهبی از باورهای غیر عقلانی می‌توان پدیده خرافه پرستی را در جامعه مهار کرد.

بتول پناهی، عضو گروه صریر وابسته به دفتر تبلیغات