به گزارش خبرنگار خبرگزاری حوزه از مشهد، جلسه دفاعیه رساله سطح ۴ حجت‌الاسلام علی رحمانی با عنوان «تحلیلی بر روش‌شناسی فقهی شهید صدر» توسط اساتید داور حجج‌اسلام والمسلمین محسن ملکی و سید محسن حسینی فقیه به‌صورت حضوری و مجازی در مدرسه علمیه عالی نواب، برگزار شد.
تدوینگر این رساله بابیان اینکه روش‌شناسی فقهی از قبیل مسائل مربوط به فلسفۀ فقه می‌باشد و مطالعه در این عرصه، نحوۀ شکل‌گیری مسائل فقهی را هویدا می‌سازد، گفت: خلاقیت و ابداعات شهید صدر در این زمینه، افق‌های جدید و متفاوتی را در مقابل فقه‌پژوهان می‌گشاید؛ ازاین‌رو ارائه تحلیلی از روش فقهی شهید صدر ضروری می‌نماید.
وی با اشاره به اینکه به روش‌شناسی از دو منظر فلسفه علم و معرفت‌شناسی توجه شده است، تشریح کرد: روش از نظر فلسفه علم به شیوه و ابزار اثبات مسائل اطلاق شده، در پس آن تکون و رشد علم مورد بازکاوی عقلانی قرارگرفته است، به‌عبارت‌دیگر تحلیل حیثیت هستی شناختی مسائل و ماهیت علم با نظر به پیدایش و تغییر آن‌ها، روش‌شناسی علم خوانده می‌شود، درصورتی‌که اثبات حکایت‌گری مسائل علم و موجه سازی آن‌ها، روش‌شناسی معرفت‌شناختی نام می‌گیرد.
حجت‌الاسلام رحمانی افزود: در نوشته حاضر «روش‌شناسی» از منظر فلسفه فقه به‌عنوان شاخه‌ای از فلسفه‌های مضاف اراده گردیده و مبنای تحلیل مسائل قرارگرفته است. هدفی که از این طریق دنبال شده «نحوۀ اثبات مسائل فقهی از سوی شهید صدر» می باشد و لازمۀ طبیعی این نگرش تکون یا تغییر مسائل فقه در مدرسه ایشان است.
وی بابیان اینکه در ارتباط با هر یک از عناصر مشترک و خاص، به سه گونه از مسائل در قالب «نظریات»، «ابداعات» و «دیدگاه‌ها» توجه شده، گفت: مراد از نظریات، مسائلی است که شهید صدر آن‌ها را پایه‌گذاری کرده، ابعاد و زوایای آن‌ها را مستدل ساخته است. ابداعات به مسائلی اطلاق گردیده که دارای سابقه بوده و وی آن‌ها را در صورت‌بندی متفاوت یا ادله‌ای بایسته‌تر عرضه ساخته است. از دیدگاه‌ها، مسائلی اراده شده که وی در آن‌ها رأیی خاص را اختیار کرده است.
این طلبه سطح ۴ حوزه علمیه خراسان، در ادامه با اشاره به اینکه روش‌شناسی، دو کاربرد «شناخت روش‌ها» و «سنجش و نقد روش‌ها» را دارد، ابراز داشت: معنای اول ناظر به حوزه مهارتی و معنای دوم ناظر به عرصه نظری است. در حوزه مهارتی مجموعه‌ای از فنون، روش و فرایندهای سلوک علمی اندیشمندان جهت شناخت، تنظیم و پرورش یا تولید دانش واقع‌شده و در عرصه نظری، نقش، تأثیر و محدودیت روش‌ها و فرایندها مورد ارزیابی و نقد قرار می‌گیرد و اگرچه این کاربردها، دو مرحله مرتبط با یکدیگرند؛ اما رتبه منطقی و تفاوت رویکرد، سبب تفکیک و تفاوت آن‌ها از یکدیگر شده است.
وی افزود: روش‌شناسی، در مرحله دانش، شناخت شیوه‌ها و راه‌های توسعه علم در عرصه‌ی معرفت بشری است. موضوع این دانش، روش علم و معرفت می‌باشد؛ ازاین‌رو بیشتر بحثی معرفت‌شناختی و اپیستمولوژیک به شمار می‌رود که با اصول و قواعد حاکم بر نگرش‌های کلان؛ یعنی پارادایم و مکتب نیز ارتباط می‌یابد. این دانش، علمی درجه‌دو و در برابر علم درجه‌یک قرار دارد. علم درجه‌یک به واقعیت عینی طبیعی و یا انسانی تعلق می‌گیرد؛ اما موضوع علم درجه‌دو، علم و آگاهی بشری است، اعم از اینکه آن آگاهی، یک دانش و علم درجه‌یک یا درجه‌دو باشد.
حجت‌الاسلام رحمانی بابیان اینکه روش‌شناسی فقهی به شناخت و مطالعه روش‌های به کار گرفته‌شده در فقه می‌پردازد، اضافه کرد: اگرچه روش رایج در دانش فقه به روش اجتهادی شهره است؛ اما با توجه به اینکه مبانی، جایگاه قواعد، اصول و مراحل به‌کارگیری روش از یک فقیه به دیگری تفاوت پیدا می‌کند، افزون بر روشی ثابت و عام، روش‌شناسی‌های متفاوتی نسبت به هر یک از فقیهان شکل می‌گیرد.
این طلبه سطح چهار حوزه علمیه خراسان تأکید کرد: بررسی و تحلیل روش‌شناسی فقیهان مبدع و نظریه‌پرداز می‌تواند، تأثیر به سزایی در شناخت دانش فقه داشته و با دست‌یابی به روش آنان، زمینه فراگیری مسائل فقهی و تحلیل آن‌ها را برحسب مبانی هر یک فراهم سازد.
وی با اشاره به اینکه شهید سید محمدباقر صدر از زمره فقیهان مبدعی است که در مرحله ساختارشناسی، اختیار مبانی، اصطلاح‌سازی، مسأله‌شناسی و تفریح، نظریه‌پردازی، تحلیل و ریشه‌شناسی دیدگاه‌ها، شیوه و روشی بایسته جهت مطالعات روش‌شناختی فقهی دارد، تصریح کرد: شهید صدر در چهار عرصه مطالعاتیِ فقه فتوایی، استدلالی، تنظیری و تعلیمی حضوری بدیع دارد و در هر یک از این عرصه‌ها آثاری از او به یادگار مانده است. این عرصه‌ها اهدافی متفاوت را دنبال می‌کنند که دست‌یابی به آن‌ها نیازمند اتخاذ روش‌هایی ویژه می باشد.
حجت‌الاسلام رحمانی در پایان گفت: هدف از نگارش این اثر بازکاوی زاویه‌ای از اندیشۀ شهید صدر است که در فهم ابعاد، اضلاع و آثار مدرسۀ فقهی وی تأثیر بسزایی داشته و این تحلیل به شناخت عناصر مشترک و عناصر خاص وابسته می باشد.
لازم به ذکر است، تدوینگر این رساله علمی از هدایت و راهنمایی حجج اسلام و المسلمین احمد مبلغی در مقام استاد راهنما و مجتبی الهی خراسانی به عنوان استاد مشاور، بهره برده است.
انتهای پیام/۳۱۳/۲۵
