به گزارش خبرنگار خبرگزاری حوزه، ۱۳ شهریورماه سال ۱۳۹۵ بود که حضرت آیت‌الله خامنه‌ای رهبر معظم انقلاب اسلامی در اجرای بند یک اصل ۱۱۰ قانون اساسی سیاست‌های کلی «خانواده» را که پس از مشورت با مجمع تشخیص مصلحت نظام تصویب شده است، ابلاغ کردند.
از سوی دیگر نهاد مقدس خانواده و ضرورت تشکیل آن، همواره مورد تأکید خداوند متعال و اهل‌بیت (ع) بوده است، از همین رو در گفت‌وگو با حجت‌الاسلام‌والمسلمین سید منذر حکیم استاد درس خارج حوزه علمیه قم و مدیر گروه فقه خانواده جامعه المصطفی، به تبیین مفهوم خانواده محوری و بررسی سیاست‌های کلی «خانواده» ابلاغی رهبر معظم انقلاب پرداختیم که در ادامه می‌آید.
خداوند انسان را موجودی اجتماعی و قابل رشد آفریده است
خداوند متعال برای ارتقای انسان، او را موجودی اجتماعی و قابل رشد آفریده است و در کوران حوادث و مشکلات و در بستر روابط سالم میان افراد جامعه این ارتقا و رشد قابل تحقق خواهد بود. لذا. رشد واقعی انسان از مسیر روابط اجتماعی خانواده که اولین گروه اجتماعی است آغاز گشته و از این مسیر به نتیجه و فرجام می‌رسد.
انسان با رعایت تقوای الهی، رشد خود را تسریع می‌کند و شاهد آن، آیه ۱۳ سوره حجرات است که پس از مطرح نمودن این بستراجتماعی خانواده در ان وارتقا نمودن این روابط اجتماعی در بستر جامعه قبیله وملت فرموده است: «إِنَّ أَکْرَمَکُمْ عِنْدَ اللَّهِ أَتْقَاکُمْ» یعنی مسابقه دادن در مسیر ارتقا از شاهراه تقوا تحقق پیدا می‌کند که یکی از مهم‌ترین کارهای خانواده همین است. امام علی علیه السلام در خطبه متقین، تقوا را گذرگاه مطمئن برای رسیدن به جمیع مکارم اخلاقی می‌داند و در این میان همه فضیلت‌ها در تقوا جمع می‌شود.
خانواده می‌تواند کانونی برای تحقق تقوای افراد مجموعه خود باشد.
خانواده می‌تواند کانونی برای تحقق تقوای افراد مجموعه خود باشد تا به‌وسیله آن به رشد و تعالی مطلوب دست یابند. در فلسفه تشکیل خانواده پیامبر فرمودند: ازدواج وتشکیل کانون اجتماعی خانواده یک دوم دین انسان. ودر نقلی دیگر دو سوم دین انسان را به ارمغان می اورد. و یک سوم دیگر آن از مسیر تقوا در بستر کانون اجتماعی خانواده حاصل می‌شود و دیگر عوامل در کنار این کانون اجتماعی خانواده است.
انسان که اشرف مخلوقات است موجودی کاملاً اجتماعی است و خانواده نیز، اولین و مهم‌ترین کانون اجتماعی است که توانایی ساختن شخصیت آدمی از تولید، پیدایش، رویش تا پالایش و تکامل و رسیدن به نتایج و کمالات مطلوب را دارد که این، طرح الهی یک طرح جامعی برای فلسفه تشکیل خانواده را نشان داده است و به تعبیر سوره کوثر، خیر کثیر مستمر است؛ یعنی انسان به‌جایی می‌رسد که سرچشمه جوشانی می‌شود که نه‌تنها تمام نمی‌شود که اثرگذار هم خواهد بود و هدف اصلی همین است. از اینجاست که تمام برنامه‌ها و احکام اسلامی و حتی فقه خانواده می‌شود رنگ و نشان رویکرد تربیتی به خود می‌گیرد و انسان را این‌گونه در مسیر تربیت و رشد قرار می‌دهد.
اگر این فلسفه برای همه فقها، ومدیران و برنامه ریزان جامعه، شفاف شود، در همه عرصه‌ها، تحول شگرفی خواهیم داشت.
خانواده محوری، یک سنت الهی تکوینی است
خانواده محوری، یک سنت الهی تکوینی است، نظام تشریع نیز متناسب و هماهنگ با نظام تکوین است و غیر از این هماهنگی امکان ندارد.
انسان به‌صورت تکوینی، صاحب تفکر و اندیشه است حالا هر چیزی که بخواهد مانع تفکر او شود به شکست می‌انجامد. چون تاروپود او بر اساس اندیشیدن و تفکر حرکت می‌کند و اگر کسی برخلاف این جریان برنامه‌ریزی کند حتماً به بن‌بست می‌رسد.
خداوند به‌گونه‌ای انسان را فعال و پر جنب‌وجوش و با استعدادهای فراوان آفریده است. واستعدادهای آدمی به‌گونه‌ای طراحی شده است که می‌تواند تا بی‌نهایت رشد کند. و هر چیزی که مانع این رشد شود، به تعبیر سوره کوثر ابتر خواهد بود. درواقع اگر باطلی در برابر حق بخواهد مقاومت کند، شکست می‌خورد، این قانون خداست و کسی را یارای گام برداشتن برخلاف سنت‌های تکوینی الهی نیست؛ چون شکست او حتمی خواهد بود.
در خانواده محوری، زوجیت به‌عنوان یک اصل اجتناب‌ناپذیر و یک سنت الهی است که در جامعه انسانی نهادینه شده است.
در نظام تکوینی، شما اگر بخواهید خلاف این حرکت کنید، موفق نخواهید بود.
به تعبیر شهید صدر، این سنت موضوعی و جریانی است و ممکن است جامعه‌ای خلاف این سنت حرکت کند، اما خیلی زود شکست می‌خورد. سنت تشکیل خانواده و خانواده محوری و سنت قوامیت مرد بر زن یک سنت موضوعی و جریانی است که حرکت برخلاف آن به سوی شکست است. قوانین تشریعی اسلامی بر اساس هماهنگی با سنت‌های تکوینی الهی طراحی و برنامه‌ریزی شده و در جهت ارتقا بخشیدن به انسانی است که در این نظام تکوین پیدایش و رویش پیدا می‌کند.
ازآنجاکه موضوعات و مسائل فقهی مانند نکاح، طلاق، رضاع، نفقه و مانند آن کاملاً با خانواده مرتبط است؛ لذا ما ا از سال ۱۳۸۳هجری شمسی در مرکز جهانی علوم اسلامی که سپس به جامعه المصطفی العالمیه تغییر نام داده شد اولین گروه تخصصی فقه خانواده را در حوزه علمیه قم تأسیس نمودیم و احساس کردیم این عناوین فقهی متعارف نکاخ وطلاق ورضاع ونفقات واولاد به‌تنهایی برای رسیدن به الگوی قرآنی مطلوب در حوزه خانواده مقتدر و مستحکم و پویا و متعالی کافی نیست و بخشی از این مؤلفه ها را می‌توانند تأمین کنند و باید تمام اجزای این مؤلفه های خانواده مطلوب را در قرآن وسنت بیابیم.
در سوره های فرقان و نور، در خصوص خانواده و اعضای آن سفارشهای جدی شده است. در این رابطه ما به یک کار علمی و پژوهشی جامع نیاز داشتیم و حدود بیست سال است که روی آن کار می‌کنیم و هنوز در این زمینه نیاز به کار فراوان داریم. اگر نظام جامع خانواده را از قرآن و حدیث و کتب فقهی استخراج کنیم، می‌توانیم حدود یک‌صد جلد کتاب برای ده گرایش تهیه کنیم از فقه تشکیل خانواده تافقه سلامت خانواده گرفته تا سایر گرایش‌های مرتبط با خانواده مانند حقوق ومدیریت وتربیت واقتصاد و روابط و محیط زیست و تحکیم و انحلال. ناگفته نماند که در این رابطه، ده گرایش تعریف کردیم و برای هر گرایش درحدود ده جلد کتاب منبع اساسی باید تهیه و معرفی کنیم تا اساتید این تخصص از آن بهره بگیرند و دانش پژوهان ارشد و دکتری بتوانند از آن بهره‌برداری لازم را داشته باشند و در این فضا پژوهش کنند.
ما امیدواریم که ان‌شاءالله بتوانیم یک دانشگاه خانواده اسلامی با ده گرایش تأسیس کنیم.
میان وضع موجود و وضع مطلوب فاصله زیاد وجود دارد، در مقام سیاست‌گذاری برای رشد و ارتقا، اولین شرط ارتقا، داشتن بینش کافی است.
وقتی متصدیان برنامه‌ریزی مانند مجلس شورای اسلامی و مجمع تشخیص مصلحت نظام، و شورای عالی انقلاب فرهنگی، و حوزه‌های علمیه، و مراجع عظام تقلید، و دانشگاه‌ها، وبخصوص اساتید، و درون قوه قضائیه، و قوه مجریه و دیگر نهادها، هیچ‌کدام به نقاط مطلوب و اید ه آل نرسیده‌اند، بهترین برنامه و سیاست‌گذاری هم به نتیجه نمی‌رسد.
سیاست‌های ۱۶ گانه رهبری بسیار نویدبخش بود
ما باید صفرتا صد کار را ببینیم؛ به‌عنوان‌مثال بعد از دوره‌هایی که در لبنان داشتیم، دکترسیدحسن شبیری نقدی بر قوانین خانواده نوشتند و آن را به مجلس شورای اسلامی ارسال کردند و چند جای دیگر هم رفت تا به مجمع تشخیص مصلحت نظام رسید. مجمع از ما خواست برای قوانین خانواده اسلامی سیاست‌گذاری کنیم و ما نیز خطوط کلی را نوشتیم و به آن‌ها تحویل دادیم و یک گزارش کامل با مشخص کردن همه جوانب نوشتیم و به رهبر معظم انقلاب دام علاه تقدیم کردیم.
بعد از مدتی سیاست‌های ۱۶ گانه رهبری اعلام شد که برای ما بسیار نویدبخش بود و کار ما هم در یک مسیر روشن قرار گرفت. مقام معظم رهبری با ابلاغ این سیاست‌ها روی طرح جامع ما صحه گذاشت و مابا امید و قوت قلب بیشتر حرکت خود را ادامه داده ومیدهیم ان شاءالله.
خانواده محوری نقطه آغاز تحول است
بر همین اساس روی بحث خانواده تمرکز کردیم و جلوی افرادی ایستادیم که ضد جامعه بشری گام برمی‌دارند. وظیفه ما کار در این عرصه است به‌عنوان اولین وظیفه دیدیم و معتقدیم که باید همچنان گذشته پرتلاش خود کار کنیم.
شش سال از تحول در حوزه می‌گذرد، اما هنوز روی رشته فقه نظام خانواده به‌جای روشنی نرسیده‌اند؛ درحالی‌که طرح جامع دادیم و برنامه‌ها را گفتیم. یک مشکل مدیریتی داریم و در این مرکز ما نیروی جهادی محدودی داریم که اگر بیست نفر مانند این نیروها داشتیم، تاکنون کارهای بزرگی انجام داده بودیم. اکنون پس از شش سال، سرفصل‌های این رشته آماده شده است. وقتی در یک خانواده، دو فرزند باهم همفکر نیستند، چطور در یک جامعه ۸۰ میلیونی می‌توان همه‌چیز را هماهنگ کرد؟ کار فراوان می‌خواهد و مدیریت این جامعه علمی، هنر بزرگی است و نظریه‌های تربیتی مترقی باید داشته باشیم.
یکی از کارهای ما باید این باشد که کارگردان زندگی خود باشیم، اگر مدیریت صحیح در خانواده باشد، اعضا به سمت خودکفایی و خلاقیت خواهند رفت. این را در مقیاس جامعه نیز می‌توان تسری داد. خانواده خلاق و خودکفا، جامعه خلاق و خودکفا را به دنبال دارد. این‌گونه است که خانواده یاد می‌گیرد چگونه روی پای خود بایستد و هر گز احساس ناکامی نکند. همین مسئله بر جامعه نیز صدق می‌کند.
در خانواده‌ای که خودکفایی و حسن مدیریت و خلاقیت وجود دارد، یک جوان پانزده‌ساله می‌تواند تشکیل زندگی دهد؛ زیرا مهارت‌های لازم را از کودکی فرا گرفته است؛ اما اگر مدیریت و خلاقیت و مهارت‌آموزی در خانواده نباشد، این جوان به سنین بالاتر هم که برسد، نمی‌تواند به‌درستی تشکیل خانواده دهد؛ چون هیچ آموزشی ندیده است. مهارت‌ها می‌تواند توسط خانواده، مدرسه و صداوسیما انجام و آموزش لازم داده شود تا جوان را آن‌چنان مقتدر بار بیاورند که در پانزده‌سالگی بتواند خانواده تشکیل دهد. زمانی دختر بالغ نه‌ساله مانند حضرت زهرا (س) ازنظر شرع، مجاز است یک خانم مدیروخانه دار شود و یک خانواده سالم را اداره کند که تمام ابزارهای لازم را برای او آماده کرده باشیم. چه کسی این را فراهم می‌کند؟ در وهله اول، متصدی این کار خانواده است. کار سختی هم اگرباشد، اما امکان‌پذیر است و ده‌ها مؤسسه وتمام مراکز آموزشی باید دست‌به‌دست هم دهند تا آن را انجام دهند. باید زیرساخت‌های آن به‌درستی فراهم شود.
برخی می‌گویند ما خانواده‌دوست هستیم، این خوب است، اما از خانواده‌دوستی تا خانواده محوری فاصله زیادی داریم. ما اگر سیاست‌های خانواده که در شانزده بند بوده و سیاست‌های رهبری درخصوص جمعیت که چهارده بند بوده را نصب العین خود قرار دهیم، می‌توانیم به موفقیت‌های اساسی در حوزه خانواده برسیم.
در اولین و آخرین جلسه‌ای که در دانشگاه ادیان تا این تاریخ تشکیل شد و سیاست‌های ۱۶ گانه خانواده رهبرمعظم انقلاب مطرح شد، باوجود نقدهایی که به این نشست برای همفکری وارد شد، اما جناب دکتر نواب ناامید نگشته و دانشکده زن و خانواده را تأسیس کرد که این خود، یکی از گام‌های مثبت است.
در مساجد و حسینیه‌ها باید آموزش‌هایی پیرامون تشکیل ومدیریت وتربیت خانواده داشته باشیم و کانون‌های خانواده را به جد تشکیل دهیم. در بسیج باید کانون خانواده باشد؛ زیرا در این مکان‌ها ظرفیت‌ها بالاست.
مرحوم مغفور حجت الاسلام آقای شیخ علی اسلامی موسس بنیاد بعثت می گفت: برای تمام بازنشستگان باید دوره بگذاریم و به‌عنوان مشاور خانواده انان را تربیت کنیم و در هر محله‌ای تعدادی از آن‌ها را داشته باشیم و با امکاناتی هرچند اندک، این‌ها را راه‌اندازی کنیم. معلم بازنشسته می‌تواند با دیدن دوره‌های استاندارد، مشاوره بدهد و حل اختلاف کند همه مبلغین باید امکان مشاوره دادن و تبلیغ خانواده محوری را داشته باشند. سیاست‌ها را باید به‌صورت عمیق و فنی مطالعه کرد و سپس فکر و ایده داد.
برای ایجاد تحول با یک یا دو کتاب در دوره دبیرستان و دانشگاه که مشکل حل نمی‌شود. این خوب است اما حلال مشکل نیست و باید گرایشی درست شود. که
جوانان احساس وظیفه کنند تا بروند و خانواده تشکیل دهند. چرا؟ چون مهم‌ترین وظیفه خانواده مسئولیت‌پذیر بار آوردن افراد خانواده است. مگر فلسفه خانواده، غیر از تشکیل خانواده و تربیت فرزند و رشد و تعالی همه اعضای خانواده است؟
شهید صدر می‌فرماید به چه علت آدم و حوا هفت روز در بهشت ماندند؟ در جواب می‌گوید برای این‌که دوره فشرده‌ای را برای اغاز خلافت الهی و مسئولیت پذیری را در زمین خدا بگذرانند. خداوند آدم و حوا را برای آن چیزی که در هفت سال در خانواده انجام می‌شد، آماده می‌کرد. کار اصلی آدم و حوا در هفت ساعت یا هفت روز بهشتی، آماده کردن ان دو زوج نخستین برای مسئولیت‌پذیری بود.
سیاست‌های ابلاغی رهبری باید عملیاتی شوند
سیاست‌های ابلاغی رهبری بسیار خوب است و باید عملیاتی شوند و آئین‌نامه اجرایی برای ان باید تدوین شود تا در تمام مراکز تصمیم‌گیری، موردتوجه قرار گیرد و همه عوامل و بازیگران و متصدیان فیلم‌ها باید در این مسیر باشند و خانواده محوری را موردتوجه اصلی خودقرار دهند.
این نگاه خانواده محوری را اگر به همه دست اندر کاران نظام قرار بدهیم این افراد یک فکر مشترک پیدا می‌کنند و زمانی که یک فکر مشترک پیدا کردند، هم آهنگ و هم‌رنگ می‌شوند. باید نقشه راه را پیدا کنیم. همه ظرفیت‌ها در همه نهادها باید به‌کارگرفته شوند. در حوزه و دانشگاه یا در قوه مقننه و قوه قضائیه ظرفیت‌های زیادی وجود دارد. درکمیسیون فرهنگی مجلس به موضوع خانواده چگونه نگاه می‌کنند؛ در حالی‌که باید کمیسیون خانواده در مجلس تمام کمسیونهای مجلس را خانواده محور نماید تا قوانین مطلوب خانواده محور فراهم شود. برای خانواده محوری باید مدیران خوب در جامعه تربیت کرد و بدنه فرسوده مدیریتی را جوان‌سازی کرد، اما حتماً باید مدیران خانواده محور تربیت شوند. و برای انجام این مهم نیاز به کار عمیق وگسترده وفراگیر است.
باید اول نیروی انسانی را به سلاح آموزش و تربیت معنوی مجهز کنیم و بعد از او کار مدیریتی و اجرایی دقیق در راستای آرمان‌های متعالی بخواهیم. درواقع، باید اول کادر را آماده کنیم وگرنه همین افراد بهتر از افراد جوانی هستند که هیچ‌چیزی از مدیریت نمی‌دانند.
در راستای تحقق خانواده محوری باید از اکنون روی بچه‌ها کار شود تا بعداز ده الی پانزده سال بعد جواب دهد. شاید دیگر نتوانسته باشیم روی پدر ها و مادرها اثرگذار باشیم، اما پدرها و مادرها هستند که بوسیله بچه‌ها تربیت می‌شوند. پس باید روی بچه‌ها کار کنیم تا هم نسل بعد را داشته باشیم و هم روی والدین خودشان، تأثیرگذار باشند.
ما به یک حرکت میانبر نیاز داریم، اگر در مؤسسات می‌خواهید کار کنید، مستقیماً نمی‌توانید وارد شوید، باید رئیس موسسه را ببینید و با او صحبت کنید. ما باید کار مطلوب را شروع کنیم. وقتی می‌گوییم کارگردان زندگی خودت باش، درواقع این هم یک کار مطلوب است و هم خود ایده‌اش مطلوب است. %۵۰ این را اگر برود به نتیجه می‌رسد. اگر انسان اعتماد نفس پیدا کند، به دنبال کشف خودش می‌رود و خود را باور می‌کند و آدم باخلاقیت می‌شود.
چرا نباید خلاقیت داشته باشیم؟ چرا باید دچار روزمرگی شویم؟ از ابتدای ماه، برخی از کارمندان ما سه کار دارند: کارت ورود، کارت خروج و انتظار برای حقوق سر برج. چرا این‌طور شدیم؟ چون حس مسئولت پذیری نداریم.
ما سیاست‌های ۱۶ گانه خانواده و۱۴ گانه جمعیت را محور کار خود قرار دادیم و به بررسی و شرح و توضیح و گفتگو درآوردیم تا فرهنگ‌سازی را از همین‌جا شروع کنیم.
