به گزارش خبرگزاری حوزه، محمد هادی قاسمی این فضا را هم فرصت و هم تهدید برای جوامع ذکر کرد و گفت: فضای مجازی در کنار مزایای خود با توجه به چشم انداز و اهدافی که انقلاب اسلامی دارد می تواند معایبی را نیز ایجاد نماید لذا با رصد فضای مجازی و اینکه به چه سمت و سویی می رود می توان از غافلگیری در آینده جلوگیری کرده و کنشگر فعالی در آینده فضای مجازی کشور باشیم.

پژوهشگر مطالعات آینده و فضای مجازی، به اشاره تقسیم بندی آلوین تافلر در مورد سه موج یا عصر مطرح شده برای مسیر پیشرفت بشر (عصرهای کشاورزی، صنعتی، اطلاعات) بیان داشت که امروز ما در عصر چهارم و دوره ای قرار داریم که می توان آن را عصر اطلاعات و فضای مجازی تلقی گرد و این فضا باعث ایجاد تغییرات شگرفی در سبک زندگی انسان شده است.

وی افزود: برای شناخت فضای مجازی و یا بصورت دقیقتر فضای سایبری می بایست از تعاریف و ادبیات آن ورود کرده و سپس به کاربردها و معایب آن پرداخت.

وی محیط تعاملی را از ویژگی های مهم فضای سایبری ذکر کرد چرا که فعالان حاضر در این عرصه می توانند با یکدیگر ارتباط داشته باشند و افزود: شاید مفهوم فضای مجازی اولین بار در سال ۱۹۸۲ توسط ویلیام گیمسبون رمان نویس کانادایی مطرح شد که از واژه Cyber Space یا فضای سایبری که در آن رایانه ها به یکدیگر متصل می شوند و ارتباط منابع اطلاعاتی دنیا با هم برقرار می شود، استفاده کرد و این کلمه سایبر از آن پس از در ادبیات ارتباطات جای گرفت.

قاسمی ادامه داد: ویژگی فضا مجازی موقعیتی است که شرایط جغرافیایی و فیزیکی در آن کنار می رود و محدوده سرزمینی به تعبیر امروز در آن تعریف نمی شود و افرادی که در آن حضور دارند کنشگرانی هستند که هر روز در فضای مجازی فعالیت دارند لذا ما در فضای مجازی برخلاف فضای واقعی، نظام سیاسی مبتنی بر جغرافیا را نداریم و با خصیصه هایی مانند فرازمانی، فرامکانی و در دسترس بودن و با امکان معرفی خود با چندین پروفایل متفاوت، به سمت نسبی گرایی حرکت می کنیم.

وی مهمترین تغییری را که فضای مجازی طی ۵۰ سال گذشته ایجاد کرده است تجربه یک فضای دوجهانی عنوان کرد که با افزایش روز افزون تعداد کاربران این فضا، نقش آن در زندگی افراد پررنگ تر می شود.

پژوهشگر مطالعات آینده و فضای مجازی، افزود: برخی اندیشمندان این حوزه مانند امانوئل کاستلز یا آنتونی گیدنز معتقدند ظهور جامعه شبکه ای آغاز دگرگونی در عصر حاضر است و نیز می توان ادعا کرد که دیگر حریم خصوصی به معنای شناخته شده آن وجود ندارد و فناوری های مختلف و پیام رسان ها ابزارهایی هستند که این کار را انجام می دهند.

وی با اشاره به اینکه برای شناخت بهتر فضای مجازی ابتدا باید جهان مجازی را شناخت گفت: بحث داده و داده های فراوری شده که اصطلاحا به آن information یا اطلاعات گفته می شود در فضای مجازی از اهمیت بیشتری برخوردار است و بر اساس پایش سازمان ملل در سال ۲۰۲۱ اطلاعات حائز اهمیتی در خصوص افزایش ضریب نفوذ فضای مجازی میان کاربران منتشر شده است.

این دانشجوی دکترای آینده پژوهی ادامه داد: بر اساس گزارش های منتشر شده سازمان ملل، در طول ۶۰ ثانیه در سطح جهان فیسبوک ۴/۱ اسکورل (مشاهده مطلب توسط کاربر) داشته، ۶۹ میلیون پیام در واتس آپ ارسال شده، ۶۹۵ هزار استوری در فضای اینستاگرام به اشتراگ گذاشته شده و ۳ میلیون توییت در توییتر مشاهده شده است و نیز ۸/۳ میلیون سرچ در گوگل انجام می شود و حجم داده ها در هر روز و هر ثانیه بیشتر و بیشتر می شود.

قاسمی بیان داشت: در سال ۲۰۲۱ رشد هزار برابری تولید اطلاعات و انتشار در فضای مجازی و رشد ۱۴۰۰ برابری مصرف ترافیک در غرب آسیا (خاورمیانه) نسبت به ۱۰ سال گذشته از دیگر آمارهای منتشر شده سازمان جهانی است که این رشد روزافزون بیانگر این حقیقت است که مردم از فضای مجازی به عنوان فضای واقعی یاد و استفاده می کنند.

وی اضافه کرد: بر اساس دیگر پژوهش های صورت گرفته تقریبا نیمی از خاطرات نوجوانان ۱۳ تا ۱۵ سال در فضای مجازی شکل میگیرد و نسل های بعد از ما رشدشان در این فضا خواهد بود و حضورشان در فضای مجازی پررنگ می شود و وقایع و اتفاقات زندگی آنها در آنجا شکل می گیرد و اگر روزی این دسترسی قطع شود فرد هویت و بخشی از زندگی خود و خاطراتش را از دست می دهد و این از مباحث بسیار چالش برانگیز آینده است.

پژوهشگر مطالعات آینده و فضای مجازی، یادآور شد: در فضای مجازی هویت افراد خیلی اهمیت ندارد و ارزش محتواهای تولید شده از افراد بیشتر است و این حقیقت، سازو کارهای قانونی و حقوقی را متفاوت می کند چراکه ما می توانیم با هویت های مختلف در فضای مجازی زندگی کنیم و آن هویت ها نمی تواند مبانی قانونی و حقوقی داشته باشد ولی در فضای حقیقی شرایط به گونه دیگری است.

قاسمی رسانه های اجتماعی را یکی از ابزارهای جالب توجه و مورد استفاده کاربران در فضای مجازی عنوان کرد و افزود: این رسانه ها دو جنبه مهم دارند یکی جامعه ای که عضو آن رسانه هستند و دیگری ارتباط و همکاری که با هم دارند بنابراین این رسانه ها ویژگی هایی دارند که هویت افراد را شکل می دهند و خود را در فضای مجازی معرفی می کنند و حس احترام متقابل، احترام مشترک، احترام به عقاید و تولید و مدیریت محتوا در آن مهم محسوب می شود.

وی با اشاره به افزایش روزافزون این رسانه ها گفت: تعداد زیادی از این رسانه ها شکل می گیرند که سعی دارند با ویژگی و آپشن های خاص کاربران بیشتری را به خود جذب کنند و این رسانه های اجتماعی سعی دارند با ارائه خدمات خاص بتوانند بخشی از جامعه مخاطب را به سمت خود جذب کنند و به نوعی مالک رفتار و روابط اجتماعی آن افراد شوند.

قاسمی، تاکید کرد: این رسانه ها جایگزین رسانه های جمعی و دولتی مانند صدا و سیما می شوند و براساس نظرسنجی ها میزان گرایش و توجه مردم به رسانه ملی رو به کاهش است و این رسانه های که اکثرا مبدا و مدیریت آن در خارج از کشور هستند، اثرگذاری و نقش پررنگی را در جامعه ما بازی می کنند.

وی قابلیت تعاملی کاربران بصورت یک به یک با یکدیگر و یا گروهی را از عوامل توجه مردم به این رسانه ها ذکر کرد و گفت: در این رسانه ها حریم خصوصی معنا ندارد چرا که آن پلتفرم و سرورهای آن به عنوان شخص سوم همیشه حاضر در یک رابطه خصوصی است و ارتباطات و محتوای تبادل شده را بصورت اطلاعات قابل دستیابی در سرورهای خود ذخیره سازی میکند.

این پژوهشگر در خصوص اهمیت فضای مجازی گفت: در این فضا میزان یادگیری و انتقال مفاهیم بسیار افزایش می یابد چراکه با خواندن ۱۰ درصد از یادگیری حاصل می شود در شنیدن این میزان دو برابر شده و اگر فاکتور دیدن را اضافه کنیم این مقدار بیشتر می شود (۳۰%) و با افزودن بحث تجربه و بحث در باره آن به مولفه های یادگیری تا میزان ۹۰ درصد یادگیری شکل می گیرد و امروز ما در فضای مجازی تمام این فاکتورها را داریم (دیدن، شنیدن، تجربه کردن، بحث کردن) بنابراین میزان یادگیری و انتقال مطالب در این فضا بشدت روند صعودی دارد.

قاسمی در ادامه با اشاره به سخنان رهبر معظم انقلاب در دوم مهرماه سال ۱۳۹۱ که اهمیت فضای مجازی را به اندازه اهمیت انقلاب اسلامی خواندند، افزود: هرچقدر تاکنون و در عمر ۴۳ ساله انقلاب برای حفظ و تداوم و توسعه آن زحمت کشیده شده با استفاده از فضای مجازی می تواند به چشم انداز بهتری دست یافت و این فضا بر اساس نظر مقام معظم رهبری مانند انقلاب اسلامی هم اهمیت دارد و هم طبیعتا نیازمند صیانت و تببین است.

وی به آخرین پایش انجام شده از سوی مرکز آمار ایران در سال ۹۹ اشاره و تصریح کرد: ۶۵ درصد از افراد بالای ۱۵ سال به بالا حداقل در یک شبکه اجتماعی عضو هستند و بیشترین عضویت در استان البرز بوده است و سپس بوشهر ۷۵.۶ و تهران با ۷۵ درصد بیشترین آمار حضور در فضای مجازی را داشته اند.

پژوهشگر مطالعات آینده و فضای مجازی، بیان داشت: ۱۲ میلیون و اندی مشترک اینترنت ثابت هستتند و ۸۸ میلیون نفر نیز دارای موبایل فعال هستند و در بعضی استان ها نیزاین میزان از ۱۰۰ درصد بیشتر است چراکه افراد از دو سیم یا چند کارت بصورت همزمان استفاده می کنند و ۳۶ میلیون کاربر ایرانی در شبکه های اجتماعی فعالیت می کنند.

قاسمی میانگین استفاده از اینترنت را حدود ۵ تا ۹ ساعت اعلام کرد و افزود: اگر ما محتوایی تولید کنیم که بین ۳۶ میلیون کاربر که روزانه در حال افزایش است، مورد استفاده قرار گیرد موفقیت بزرگی را کسب کرده ایم و این بدان معناست که ۵ تا ۹ ساعت تریبونی در اختیار داریم که خود کاربر متقاضی آن است و هزینه نیز برای آن پرداخت می کند، ولی اگر در بخش تولید محتوا منفعل عمل کنیم این ظرفیت کمرنگ شده و جایگزین های خارجی این نقش را بازی می کنند.

وی ادامه داد: آیا رسانه ملی آنقدر کاربر و مخاطب دارد که قادر باشد ۵ تا ۹ ساعت وقت خود را با آن رسانه بگذرانند و با اشتیاق از آن استفاده کنند؟

پژوهشگر مطالعات آینده و فضای مجازی، اینستاگرام را مقبولترین شبکه اجتماعی در بین ایرانیان برشمرد و افزود: این شبکه در ایام شهادت سردار سلیمانی اکانت هایی را که عکس سردار را منتشر کرده بودند مسدود کرد که دیگر امکان بازیابی آن حساب ها وجود نداشت و این شبکه براحتی می تواند کنشگران فعال در آن را مدیریت کند و مسئله امروز فضای مجازی ما هم همین است. بخش عمده ای از کنترل این فضا در اختیار ما نیست.

قاسمی اضافه کرد طبق آمار منتشر شده اینستاگرام ۲۴ میلیون کاربر ایرانی دارد و محبوبترین شبکه اجتماعی ایرانیان شمرده می شود و در حدود ۴۵% از این کاربران را بانوان تشکیل می دهند.

وی تاکید کرد: در حوزه فرهنگ گفته می شود که سرمایه گذاری روی بانوان یعنی ساختن و تربیت سه نسل است چراکه هر بانو، دختر، همسر و مادر است و پرورش دهنده و تربیت کننده نسل های دیگر است بنابراین اهمیت این قشر مشخص و اثرگذارتر است. از دید امنیت ملی هم این مسئله مهم قلمداد می‌شود.

پژوهشگر مطالعات آینده و فضای مجازی، بیان کرد: مالک فیسبوک که خود یک شبکه اجتماعی بزرگ بود شرکت واتس آپ و اینستاگرام را خریداری می کند و سعی در خرید دیگر پلتفرم هایی دارد که کاربران زیادی دارند و آنها را با یکدیگر تجمیع می کند و مالکیت بخش زیادی از پروفایلها و مطلاعات کاربران دنیا در اختیار یک نفر قرار می گیرد و چون کاربران مجبورند در زمین بازی او بازی کنند باید از قواعد بازی و سبک زندگی آن فرد یا شرکت یا تفکر متعلق به آن استفاده کنند و بتدریج این منش ها تبدیل به شخصیت افراد می شود.

به گفته وی مطابق با آمار سال ۱۳۹۹ مرکز آمار ایران، ۲۴ میلیون نفر کاربر بازی های موبایلی هستند که ۱۱ درصد آنها برای بازی خود پول پرداخت می کنند و حجم زیادی پول به خارج از کشور منتقل می شود در کنار این موضوع ما در حدود ۳۶ هزار فروشگاه اینترنتی دارای مجوز هستیم و حجم قابل توجهی از تجارت الکترونیک در کشور را تجربه میکنیم که این میزان به ۱۶۰ هزار میلیارد تومان در سال ۱۳۹۹ رسیده است.

قاسمی در ادامه سخنان به فرصت هایی اشاره کرد که فضای مجازی برای ما ایجاد می کند و افزود: برای نمونه در دوره کرونا فرصت آموزش های مجازی، تعاملات اجتماعی جامعه ایرانی با اقوام و دوستان، خبرررسانی، انجام امور فرهنگی و هنری در بستر شبکه و ... فراهم شد ولی در کنار این فرصت ها، تهدیدهایی نیز وجود دارد که عمده آن آن اتلاف وقت کاربران است. آمار مورد اشاره (۵-۹ ساعت) یعنی تقریبا به اندازه زمانی که کارمندان در محل خدمت خود صرف می کنند و یا دانش آموزان و دانشجویان باید به تحصیل علم و تعلیم و تربیت بگذرانند معادل این زمان، توسط دیگر محتواهای موجود در شبکه های اجتماعی و اینترنت مصرف می شود.

وی وقت گذرانی در اینترنت را از مشکلات همه دنیا اعلام کرد و افزود مطابق با آمارهای جهانی این تهدید در ایران، کشورهای عربی و کشورهای حوزه غرب آسیا و کشورهای آفریقایی بیشتر است.

وی تهدیدات فرهنگی را یکی دیگر از مهمترین تهدیدات فضای مجازی در ایران عنوان کرد و گفت: فضای مجازی می تواند ارزش ها و هنجارهای جامعه را کمرنگ کرده و فرهنگ دیگری را جایگزین کند و باعث تحریف فرهنگی ایرانی و اسلامی ما شود و در عرصه فرهنگی این کار به سادگی صورت می گیرد که باید برای آن چاره جویی کرد.

وی ادامه داد: در حوزه های دیگر نیز مشکلاتی مانند تجارت مواد مخدر، روابط نامشروع و تولید محتواهای غیراخلاقی داریم که نسل آینده انقلاب را که باید نسلی مولد و انقلابی باشد را آسیب پذیر می کند.

قاسمی در بخش تهدیدات سیاسی افزود: فیسبوک اعلام کرده است که تا ۱۵ سال آینده به کاربران خود پاسپورت می دهد تا در دیگر کشورها زندگی کنند درحقیقت نقش دولتها در آینده فضای مجازی بسیار کمرنگ می شود و دیگر حفاظت از مرزها با سیم خاردار کار معقولی نیست چون مرزهای آینده دیگر مبتنی بر جغرافیا نیستند. نظریه های دولت- ملت جای خود را به ملت- رسانه خواهند داد و رسانه نقش فعالتر و قوی تری از دولت به معنای خاص و حاکمیت سیاسی، خواهد داشت.

وی تصریح کرد: در آینده پژوهی می توان با چهار رویکرد با آینده مواجه شد که یکی از آنها شناسایی روندهای آینده است که آینده را در امتداد گذشته و حال ببینیم. در رویکرد دیگر، وقتی با عدم قطعیت در آینده مواجه می شویم سناریوها طراحی شده و بر اساس اتفاقاتی که در آینده می افتند راه حل ارائه داده و فضاسازی می کنند. سناریوها در حقیقت بدیلهای آینده را برای ما ترسیم میکنند آن هم در شرایطی که در آینده با عدم قطعیت مواجه هستیم و در رویکرد سوم به شگفتی سازها می رسیم. پدیده هایی مانند کرونا که با روند و سناریو قابل پیش بینی و ارائه راهکار نباشند از این طریق پیش بینی و مدیریت می شوند.

وی با اشاره به ۳ رویکرد مطرح شده و منفعلانه ذکر شده به مدل فاعلانه اشاره کرد و افزود: اگر بخواهیم با رویکرد آینده پژوهی فاعلانه کاری را انجام دهیم یا چیزی را تغییر داده و یا بسازیم باید از تصویرسازی استفاده کنیم. آنچه که امروز توسط متولیان فضای مجازی و شرکت های بزرگ در حال انجام است روند و سناریو و ... نیست بلکه رویکرد چهارم و تصویر سازی از آینده و حرکت به سمت آن است. در این رویکرد آینده پژوهی کنشگر فعال است و فضای مجازی بستری است که از طریق آن اراده ساخت آینده مطلوب شکل میگیرد.

قاسمی مفهوم هوش مصنوعی را یکی از مفاهیم لازم برای شناخت آینده فضای مجازی عنوان کرد و گفت: فضای مجازی به سمت استفاده بیشتر از هوش مصنوعی پیش می رود تا محاسبات انسانی را کنار گذاشته و هوش مصنوعی به جای انسان فکر کرده و عمل نماید و این تغییر بسیار مهم است چراکه بحث های حقوقی، قانونی و روابط بین الملل را تحت تاثیر قرار می دهد و برای نمونه می توان به ترور شهید فخری زاده با استفاده از فناوریهای نوین و هوش مصنوعی اشاره کرد.

وی پروژه هایی مانند ایجاد شهرهای هوشمند، استفاده از اینترنت اشیا در زندگی روزمره، کنترل هوشمند ترافیک و رفت و آمدها و سایر موارد را که با ترکیب هوشمندی و ماشین انجام می شود بخشی از آینده فضای مجازی دانست که نیاز به پیوست فرهنگی دارد و اگر هوشمندانه با آنها مواجه نشویم، ضربه خواهیم خورد.

وی در ادامه به مفهومsecond life و زندگی دوم افراد در فضای مجازی و بازی‌های که در حال حاضر سرویس می دهند اشاره کرد که در آن افراد با ویژگی های خودخواسته و با هویت جدید سالها بر اساس مدل ایده آل خود در آن زندگی می کنند و در آن قواعدی را که ادیان و یا هنجارهای اجتماعی محدود و یا منع کرده وجود ندارد و افراد هرگونه که بخواهند در آن رفتار و زندگی می کنند. تجربه زندگی دوم با هویت ها و آواتارها و پروفایلهای مختلف باعث می شود فرد بخشی از زمان زندگی واقعی خود را در فضایی و بستری بگذارند که در آن تقریبا قید و محدودیتی وجود ندارد و طبیعی است که وی بعد از مدتی از آن فضا در زندگی و رفتار اجتماعی خود متاثر باشد.

وی دهکده جهانی را از دیگر ابعاد فضای مجازی ذکر کرد و افزود: در این دهکده مرزها به راحتی حذف می شود و ملیت افراد مهم نیست و در آن عِرق و علاقه ای به سرزمین تعریف نمی شود و این نیز خود یک تهدید فرهنگی است.

قاسمی اضافه کرد: همه این مولفه ها فضایی را بنام متاورس (فرا جهان) ایجاد می کند که در آن هوش مصنوعی جای بشر تفکر می کند و second life هویت ها را حذف می کند و دهکده جهانی نیز سرزمین ها را کنار می گذارد در حقیقت متاورس جهانی جدید با قواعدی جدید است که در آن می توان کاملا کسب و کار، تجارت و بسیاری از شئونات زندگی فعلی را تجربه کرد. اینکه آیا متاورس خوب است یا بد نیازمند پژوهش و بررسی های جامعی است اما آنچه مهم است آن است که این فضا ایجاد و در حال گسترش است. ما باید بعنوان کشوری که داعیه هایی بیش از هویت ایرانی و سرزمین جغرافیایی داریم، با این فضا آشنا و برای مواجهه با عدم قطعیتهای آینده آن برنامه داشته باشیم. وی بیت کویین را پول این دنیا عنوان کرد و افزود: این پول ماهیت خارجی ندارد و مانند پول رایج کشورها، پشتوانه طلا و ذخایر خاص ندارد بلکه یک اعتبار الکترونیکی است.

وی تاکید کرد: شاید در متاورس انسان به ابزاری در دست ربات تبدیل می شود و این ربات ها توسط افراد خاصی برنامه ریزی می شوند و این سبک زندگی شاید لزوما با شرع و اعتقادات همخوان نباشد و تفاوتها و چالش بزرگی را برای ما ایجاد کند.

قاسمی در جمعبندی این نشست بر ضرورت شناخت درست فضای مجازی فعلی، شناخت ابزارها و نگاه آینده پژوهانه به آینده آن تاکید کرده بیان داشت: آینده فضای مجازی و متاورس برای ما فرصت ها و تهدیدهایی را به همراه خواهد داشت و این ما هستیم که باید به تعریف نقش و جایگاه خود در آینده بپردازیم و از هم اکنون علی الخصوص در ابعاد فرهنگی می بایست بصورت فاعلانه و کنشگرانه به مسئله نگاه کرد. فشار فناوری و کشش نیاز بشر، همه کشورها و جوامع را به سمت یاد شده سوق می دهد، آنچه مهم است جلوگیری از غافلگیری راهبردی و آماده بودن برای مواجهه با آینده این فضا است و ان شاءالله به توفیق الهی جمهوری اسلامی در این عرصه نقش آفرین و موفق خواهد بود.