خبرگزاری حوزه / انجمن علمی زن و خانواده حوزه علمیه قم، با هدف گفتمانسازی و تعمیق مطالعات اسلامی در حوزه زن و خانواده، از سال ۱۴۰۲ فعالیت خود را آغاز کرده و تاکنون بیش از ۳۴ نشست علمی، کارگاه آموزشی و کرسی ترویجی با موضوعاتی چون نقش زنان در انقلاب اسلامی، مکتب عاشورا و نقد لایحه آسیبدیدگی زنان برگزار نموده است.
این انجمن با مشارکت خانمها و آقایان و در تعامل فعال با نهادهایی مانند مرکز تحقیقات مجلس، دانشگاهها و پژوهشکدهها، تلاش کرده است تا از طریق تلفیق اندیشه های حوزه و دانشگاه، نظریهپردازی بومی اسلامی را در حوزه زن تقویت کند.
رویکرد اصلی انجمن، استناد به «الگوی سوم زن» مطرحشده از سوی مقام معظم رهبری است؛ الگویی که نه خانهنشینی و نه تقلید از غرب را میپذیرد، بلکه زنی فعال، کنشگر و متعهد در مسیر تمدنسازی اسلامی را ترویج میدهد.
انجمن با تأکید بر روایتسازی هوشمند، تربیت پژوهشگران زن و تولید محتوای فرهنگی غنی، در پاسخ به جنگ نرم فرهنگی و تأثیرپذیری نسل جوان از الگوهای غربی، به دنبال مهندسی فرهنگی جامعه بر اساس ارزشهای دینی و بومی است. همچنین، این انجمن در راستای آیندهپژوهی و همکاری با نهادهای بالادستی، برنامههای بلندمدتی برای جریانسازی علمی و فرهنگی در دست اجرا دارد.
برای آشنایی هرچه بیشتر با این انجمن و تشریح مباحث اشاره شده گفت و گویی انجام داده ایم با خانم سمیه حاجی اسماعیلی مسئول انجمن زن و خانواده حوزه علمیه قم و عضو هیئت علمی پژوهشکده زن و خانواده که تقدیم خوانندگان می گردد.
سؤال: با توجه به اینکه انجمن زن و خانواده حوزه علمیه قم، در سال ۱۴۰۲ تأسیس شده و بیش از دو سال از تأسیس آن گذشته است، لطفاً برنامههای مهمی که تاکنون اجرا شده را توضیح دهید و اینکه رویکرد انجمن برای سال جاری و سال آینده چیست؟
انجمن علمی زن و خانواده حوزه علمیه قم، پس از تأسیس در سال ۱۴۰۲، فعالیت های گسترده ای را در بازه زمانی تا سال ۱۴۰۴ انجام داده است و موفق به برگزاری بیش از سی و چهار نشست علمی، کرسی ترویجی، چندین نشست عمومی و کارگاه های آموزشی با موضوعات متنوع گردیده است. این موضوعات شامل نقد لایحه پیشگیری از آسیب دیدگی زنان، نقش زنان در انقلاب اسلامی، زنان و مکتب عاشورا، و زنان و مقاومت فرهنگی بوده است. انجمن در این مسیر، نه تنها درون حوزه ای، بلکه در تعامل با نهادهای علمی و پژوهشی مرتبط نیز توانسته است ارتباطات مؤثری برقرار کند.
به ویژه، همکاری های فعالی با نهادهایی نظیر انجمن علمی فقه و حقوق حوزه، مرکز تحقیقات مجلس، دانشگاه ادیان و مذاهب، دانشگاه زهرا (س)، و دانشگاه باقرالعلوم (ع) صورت گرفته است. همچنین، در این مدت، وب سایت رسمی انجمن راه اندازی شد و فراخوان های متعددی جهت جذب پژوهشگران، طلاب و فعالان حوزه زن و خانواده منتشر گردید، تا افراد دارای اثر پژوهشی و دغدغه علمی در این حوزه، بتوانند در فعالیت های انجمن مشارکت فعال داشته باشند.
از آنجا که طلاب و دانشجویان علاقمند به یادگیری مهارت های پژوهشی بودند، انجمن برنامه های آموزشی تخصصی مانند کارگاه های مقاله نویسی، روش شناسی پژوهش و اصول نگارش علمی را با موفقیت برگزار نمود.
سؤال: اعضای انجمن در حال حاضر عمدتاً از میان خانم های طلبه و اساتید پژوهشگر هستند یا آقایان نیز در این انجمن حضور دارند؟
انجمن زن و خانواده از نظر ترکیب جمعیتی، ترکیبی از خانم ها و آقایان را در بر می گیرد. با این حال، از نظر تعداد، خانم ها حدود سه چهارم و آقایان یک چهارم اعضای انجمن را تشکیل می دهند. عضویت در انجمن مستلزم داشتن اثر پژوهشی معتبر، دغدغه علمی و فعالیت میدانی در حوزه زن و خانواده است، و این شرط برای هر دو جنسیت به صورت یکسان اعمال می شود.
سؤال: در سال های اخیر، مقام معظم رهبری مفهوم «الگوی سوم زن» را به عنوان یک چارچوب تفکری اساسی مطرح فرمودند. اگرچه تاکنون همایش ها و برنامه های متعددی در این زمینه در حوزه های علمی، دانشگاهی و نهادهای حاکمیتی برگزار شده است، اما احساس می شود که به ویژه پس از فتنه سال ۱۴۰۱ و شعارهایی نظیر «زن، زندگی، آزادی»، نیاز به تبیین عمیق تر، تربیتی و تأثیرگذارتر در این حوزه احساس می شود. با توجه به اینکه حداقل نیمی از جمعیت کشور را زنان تشکیل می دهند و دشمن نیز سرمایه گذاری ویژه ای را در سال های اخیر بر زنان و نهاد خانواده انجام داده است، رویکرد انجمن برای تحقق اثرگذاری مستمر و فراتر از نشست های کلیشه ای در سال آینده چیست؟
انجمن علمی زن و خانواده با هدف گفتمان سازی و تعمیق مطالعات اسلامی در حوزه زن و خانواده تأسیس شده است. در دوره مسئولیت خود، قصد دارم برنامه های انجمن را بر اساس چشم انداز «الگوی سوم زن»، که مقام معظم رهبری آن را مطرح فرموده اند، بازخوانی و اجرا نمایم.
طبق تبیین مقام معظم رهبری، الگوی سوم زن، نه زن خانه نشین، نه زن الگوی غربی است؛ بلکه زنی فعال، کنشگر و متعهد در عرصه اجتماعی است که در مسیر تمدن سازی اسلامی حرکت می کند. هدف اصلی انجمن، تربیت جامعه ای از زنان طلبه و پژوهشگران است که در عین تعهد به ایمان و ارزش های دینی، بتوانند مباحث زن و خانواده را با عمق علمی، به ویژه از منظر نظریه پردازی اسلامی، مورد تحلیل و تبیین قرار دهند.
در نشست های اندیشه های راهبردی مقام معظم رهبری، تأکید شده است که باید زمینه سازی برای اجرای گفتمان اسلامی در حوزه زن و خانواده صورت گیرد. انجمن با برنامه های خود، به دنبال تحقق این هدف است: تولید دانش اسلامی بومی، تقویت گفتمان اسلامی در برابر گفتمان های خارجی و تربیت نخبگانی که بتوانند این چارچوب را در عرصه های مختلف جامعه ترویج دهند.
سؤال: در سال های اخیر رسانه های غربی و آمریکایی با ترویج لایف استایل های غربی تمرکز خود را بر تبدیل بدن زن به کالا و استفاده ابزاری از زنان در اقتصاد و فرهنگ قرار داده اند؛ این رویکرد منجر به تهی شدن مفهوم تعالی زن از معنای واقعی آن شده است. شما به ضرورت نظریه پردازی اسلامی اشاره فرمودید؛ اما سوال من این است که چگونه می توان با تلفیق اندیشه های حوزه و دانشگاه، ایده آوری و ایده پردازی نخبگان را به گونه ای تحقق بخشید که منجر به تولید نظریاتی شود که واقعاً کاربردی و تأثیرگذار در جامعه باشند؟
همان طور که اشاره شد، نظریه پردازی بومی در حوزه زن و خانواده، یکی از وظایف اساسی حوزه علمیه است. اما این فرآیند نمی تواند در انزوا انجام گیرد. مانند آنچه مقام معظم رهبری در همایش سده اشاره فرمودند، اتحاد حوزه و دانشگاه یکی از اولویت های کلیدی است.
انجمن در چشم انداز بلندمدت خود، تلاش می کند تا ارتباطات بین المللی را گسترش دهد، زیرا مطالعات زن و خانواده ظرفیت بالایی برای تعاملات جهانی دارد. همزمان، همکاری با دانشگاه ها و نهادهای آکادمیک، به ویژه با انجمن های دانشجویی رشته های مرتبط، مانند روانشناسی، جامعه شناسی، مطالعات زن و علوم اجتماعی، از اولویت های ما است.
در دوره قبل، تلاش شد تا با نمایندگان انجمن های دانشگاهی ارتباط برقرار شود، تا نظرات آنان در مباحث مرتبط مطرح گردد و فضایی برای هم افکنی و تبادل نظر ایجاد شود. این تعاملات ضروری است تا بتوانیم نظریه های اسلامی را در قالبی علمی و متقاعدکننده، با استفاده از ظرفیت های دانشگاهی، تولید و ترویج کنیم.
سؤال: روز 14 آبان روز فرهنگ عمومی بود. مقام معظم رهبری در سفر به استان خراسان جنوبی، بیست سوال مطرح فرمودند که برخی از آن ها مستقیماً به حوزه زن و خانواده مرتبط بود. با توجه به اینکه فرهنگ عمومی جامعه، بی حضور فعال و هوشمندانه زنان شکل نمی گیرد و از نظر نظام اسلامی زنان محور تربیت فرهنگی و انتقال ارزش ها در خانواده و جامعه هستند، انجمن علمی زن و خانواده چگونه می تواند به تولید محتوای قوی و غنی در این زمینه کمک کند؟
فرهنگ عمومی جامعه بدون حضور فعال، هوشمند و متعهد زنان، هرگز نمی تواند پایدار شود. در منظومه اسلامی، زنان نقش محوری در تربیت نسل و انتقال ارزش های دینی دارند. اگر زن از هویت اصیل خود فاصله بگیرد، فرهنگ جامعه دچار بی ریشگی و تقلید از الگوهای خارجی خواهد شد.
بنابراین، انجمن علمی زن و خانواده به دنبال تقویت فرهنگ عمومی بر اساس الگوی سوم زن مسلمان است. این تقویت، از طریق ترویج مسئولیت پذیری اجتماعی و مقاومت فرهنگی زنان در برابر نفوذ الگوهای غربی تحمیلی، انجام می شود. انجمن با برگزاری نشست های علمی، رسانه ای و تولید محتوای پژوهشی، به تبیین رابطه زن و فرهنگ عمومی در گفتمان انقلاب اسلامی می پردازد.
هدف اصلی، تربیت پژوهشگران زن است، تا با تولید دانش، آموزش و ترویج، زنان را به کنشگران فعال در مهندسی فرهنگی جامعه تبدیل کنند و فرهنگ عمومی را بر پایه ارزش های دینی و بومی ایرانی تقویت نمایند.
سؤال: مقام معظم رهبری در بحث فرهنگ عمومی سوالاتی نظیر «کجا هستیم؟ کجا قرار است برویم؟ چه اتفاقاتی در انتظار ماست؟ و چه موانعی پیش روی ماست؟» مطرح فرمودند. با توجه به اینکه حوزه زن و خانواده از حوزه هایی است که سال ها مورد تأثیرگذاری برنامه های غربی قرار داشته است، آیا انجمن برنامه های آینده پژوهی دارد که بتواند به نهادهای تصمیم گیرنده نظیر مجلس و سایر نهادهای بالادستی، گزارش هایی ارائه دهد؟
در خصوص آینده پژوهی، رئیس پژوهشکده زن و خانواده، پیش از این یک جریان شناسی مباحث زن و خانواده را برای شورای سیاست گذاری حوزه های علمیه زنان انجام داده اند. این پژوهش سیر تکاملی اتفاقات پس از انقلاب اسلامی را تحلیل کرده و سناریوهای احتمالی آینده را پیش بینی نموده است.
در مورد ارتباط با نهادهای بالادستی، پژوهشکده زن و خانواده همواره در تعامل مستمر با نهادهایی نظیر مرکز تحقیقات مجلس و دیگر سازمان های قانون گذاری بوده است. به عنوان نمونه، در زمان تدوین سند هفتم توسعه و همچنین در زمان بررسی لایحه آسیب دیدگی و خشونت، همکاری مستقیم با این نهادها صورت گرفت. خود من نیز به عنوان عضو میز مرکز تحقیقات مجلس، در این فرآیندها مشارکت داشته ام.
اما چارچوب کلیدی برای پاسخ به آینده های پیش رو، تحقق «الگوی سوم» است. این مفهوم نباید به سادگی به عنوان «نه زن خانه نشین، نه زن غربی» تقلیل یابد. الگوی سوم، یک چارچوب تفکری جامع است که در برابر تحولات جهانی نه نگاه متحجرانه، نه تقلید بی پایه از غرب را می پذیرد، بلکه مسیری سوم را از طریق استفاده از ظرفیت های بومی، فرهنگی و اسلامی ایران، باز می کند.
مقام معظم رهبری با این نگاه، از هر دو قطب بی حرکتی و تقلید اجتناب می کنند و مسیری را پیشنهاد می دهند که در آن، زن به عنوان کنشگر فعال و متعهد، در مسیر تمدن سازی اسلامی حرکت می کند. انجمن علمی زن و خانواده، وظیفه دارد تا در تمامی عرصه های مرتبط با زن، این «راه سوم» را طراحی، تبیین و ترویج کند.
سؤال: همه ما از اهمیت فرهنگ صحبت می کنیم که مقام معظم رهبری آن را «اکسیژن برای تنفس جامعه» نامیده اند. اما در مرحله اجرا یکی از چالش های جدی اقناع مخاطب نوین است. مخاطب امروز ما به ویژه دختران نوجوان و جوان تحت تأثیر فرهنگ غربی، هالیوود، شبکه های اجتماعی و کنشگری های ایدئولوژیک قرار دارند. دیدگاه شما در مورد اقناع این نسل نوین که رهبران آینده جامعه خواهند بود، چیست؟
یکی از چالش های اساسی ما در برخورد با نسل نوجوان و جوان، کمبود روایت سازی است. چرا غرب در جذب جوانان موفق بوده است؟ به این دلیل که در روایت سازی، عمق و ساختار علمی داشته است. مقام معظم رهبری نیز تأکید فرموده اند: «اگر شما روایت نکنید، دیگران روایت می کنند.»
ما هرگز نتوانسته ایم دستاوردهای انقلاب اسلامی در حوزه زن و خانواده را به صورت روایتی جذاب، منطقی و متقاعدکننده به جوانان ارائه دهیم. وقتی به طلاب می گویم که تلاش های بین المللی برای «حقوق زنان»، در واقع بخشی از یک برنامه ایدئولوژیک برای تضعیف هویت اسلامی است، و این را با مثال های تجربی و مستند تبیین می کنم، می بینم که جوانان شروع به تفکر می کنند. این همان ابزار اقناع است: تبیین دیدگاه خود، ارائه شواهد، و تشویق به مقایسه.
سؤال: در زمینه جنگ روایت، چگونه بانوان طلبه، پژوهشگران و اساتید می توانند مهارت روایت سازی را کسب کنند؟ آیا برنامه های مصداقی برای این منظور وجود دارد؟
راهکارهای عملی متعددی وجود دارد، که برخی از آن ها ساختاری و برخی آموزشی هستند.
اول: بازبینی ساختاری رشته های حوزوی ضروری است. امروزه بسیاری از تاریخ نویسان غربی، ایران را به عنوان سوژه تحلیل می کنند و روایت هایی تولید می نمایند که با واقعیت تاریخی ما ناسازگار است. در عین حال، ما نیز در حوزه های علمی، بیشتر به تاریخ سنتی و کلاسیک اکتفا می کنیم و از تاریخ معاصر، به ویژه تاریخ انقلاب اسلامی و نقش زنان در آن، بی توجهی می کنیم.
بنابراین، یکی از اولویت های انجمن، تأسیس رشته های جدید و محتوای آموزشی مرتبط با تاریخ معاصر، تاریخ زنان و تحلیل گفتمان های جهانی است.
دوم: تربیت تخصصی افراد از طریق برگزاری حلقات علمی، کتاب خوانی های تخصصی و کارگاه های روایت سازی. انجمن در برنامه های خود، به این مقوله توجه ویژه ای دارد: تربیت طلاب و پژوهشگران به گونه ای که بتوانند تاریخ خود، تاریخ انقلاب، و تاریخ زنان را به صورت دقیق، مستند و با عمق علمی روایت کنند.
این روایت سازی نه تنها در داخل ایران، بلکه در فضای بین المللی نیز مؤثر است. به عنوان نمونه، در جلسه «زنان تأثیرگذار» که از کشورهای غربی به ایران آمده بودند، خود آنان اعتراف کردند که تصویری که از زنان ایران داشتند، کاملاً مغایر با آنچه در اینجا دیدند، بوده است. این نشان می دهد که روایت ما، اگر به درستی ارائه شود، می تواند جهان را تغییر دهد.
بنابراین، وظیفه انجمن، تربیت نخبگانی است که نه تنها دانش دارند، بلکه می توانند آن را به زبانی قوی، علمی و جذاب، در جهان به نمایش بگذارند. این، رسالتی است که حوزه علمیه نمی تواند از آن غافل باشد.
انتهای پیام/
نظر شما