به گزارش سرویس علمی فرهنگی خبرگزاری «حوزه»،احمد بن محمّد بن محمّد بن سلیمان بن الحسن بن الجهم بن بکیر بن اعین کوفی بغدادی مشهور بـه ابو غالب زراری از علمای بزرگ شیعه در قرن چهارم است.
این عالم بزرگوار در سال285 متولد شد و کودکی خود را در خاندانی علمی وبزرگ به سر برده و از جوانی با فقها وادبا و علمای عصر حشر و نشر داشت.
نجاشی دربارۀ وی می گوید: او در زمان خود شیخ و وجیه اصحاب بوده.(رجال النجاشی:84)
شیخ الطائفه طوسی نیز می‌گوید:«جلیل القدر، کثیر الروایه،ثقه»(رجال الطوسی:443)
ابوغالب در کهن سالی واواخر عمر متوجه افول علم در خاندانش می شود واین که هیچ یک از فرزندانش به طلب علم نپرداختند. از این رو می کوشد تا نوهاش در مسیر طلب علم قرار بگیرد ولذا اجازۀ روایی و مفصلی به او می دهد.
این اجازه از اجازات مهم شیعه به شمار می رود ویکی از مصادر اولیۀ علم رجال است (ر ک: کلیات فی علم الرجال، ص72).
اهمیت این رساله از چند جهت است:
* در این رساله تراجم وانساب علما ومحدّثین آل اَعین آمده است.
* دراین رساله شرح حال خود نوشت شیخ ابو غالب زراری وتعداد مشایخش که به بیش از بیست شیخ می رسند به تفصیل آمده است.
* آقا بزرگ تهرانی می‌فرماید:این رساله نفیس ترین وقدیم ترین اجازه است که از قدما به دست ما رسیده است. (ذریعه ج1،ص143).
* در اواخر این رساله فهرست کتابهایی است که ابو غالب از مؤلّفان روایت می کند و به 123 کتاب وجزء می رسد.
در نتیجه از این رساله مهم در فن اجازات شیعه وفهارس وکتاب شناسی وتراجم وسرگذشت نامه ها و تاریخ واحوال وآثار خاندان مؤلّف می توان کمال استفاده را برد.
این اثر مهم در سال 1411هـ منتشر شده است و به عنوان کتاب سال جمهوری اسلامی ایران برگزیده شده است.
این اثر شامل هشت بخش است:
بخش اول: (ص9-25): تقدیم یا پیش گفتار محقق وچند نمونه از نسخههای خطی کتاب.
بخش دوم: (ص67-106): مقدمۀ کتاب که شامل دو فصل است:
فصل اول: شرح حال مؤلّف ونسب وعصر وخاندان و فرزندان وجایگاه علمی و آثار و شاگردان به تفصیل در چهل صفحه. واین شرح حال مفصل ترین شرح حال مؤلّف به شمار می رود.
فصل دوم :راجع به کتاب و اهمیت و موضوع و نسخه شناسی وچگونگی تحقیق به تفصیل بحث شده است.
بخش سوم: (ص107-155): متن محقق وکامل این رساله که به ده فقره تقسیم شده است:
1. مقدّمه مصحّح.
2. مقدّمه مؤلّف.
3. اجداد مؤلّف که از اصحاب ائمّه بودند.
4. شرح حال اولاد جد مؤلّف :حسن بن جهم.
5. شرح حال مؤلّف، سلیمان و فرزندانش.
6. دو جد مؤلّف سلیمان ومحمّد واحوال واخبار و آثار باقی مانده از آنها در کوفه.
7 .شرح حال جدش اعین و فرزندانش اجمالا و تفصیلا و نقش آنها در کوفه و فضایل و مناقب آنها.
8. نیاکان مؤلّف ونسبش از جهت مادر .در این فصل مؤلّف از دردها ورنجهای خود سخن گفته است.
9. شرح حال مؤلّف به قلم خود و ترجمه پدر فرزندش وچگونگی روایت جدش ووفات پدرش و تعداد مشایخ مؤلّف.
10. سخن مؤلّف با نوهاش و اجازه و وصیت مؤلّف به او.
بخش چهارم: (ص157-184) این بخش شامل فهرست کتابهایی است که مؤلّف اجازۀ روایت آنها را به نوه اش می دهد و اسامی راویانی که مؤلّف به واسطه آنها این کتب را روایت می کند.مجموع این آثار 130 کتاب است.
بخش پنجم: (ص185-194): تکملۀ رساله ابی غالب زراری به قلم شاگرد مؤلّف حسین بن عبید الله واسطی مشهور بـ (ابن الغضائری) که از مشایخ شیخ طوسی به شمار می رود.این اثر نیز به نوبه خود از مصادر و منابع به شمار می رود.
بخش ششم: (ص195-232): «معجم الأعلام من آل اعین الکرام» نوشته علامه محقق سیّدمحمّد‌رضا حسینی جلالی است .ایشان در این مقاله به شرح حال مختصر روات و رجال آل اعین پرداخته است.
بخش هفتم: (ص233-238): ازآنجا که در این کتاب به خانهﻩﺎ وآثار باقی ماندۀ آل اعین در کوفه اشاره شده ونام‌های قدیم مناطق آن دیار در این کتاب آمده، لذا در این بخش نقشه‌های قدیم عراق برای توضیح بیشتر آورده شده است.
بخش هشتم: (ص239-356): این بخش شامل فهرستهای کتاب و شامل ده فهرست است:
1. فهرست آیات؛ 2. فهرست احادیث؛ 3. فهرست اشعار وارجوزه‌ها؛ 4. فهرست اعلام کتاب: (نامها، کنیه ها،القاب وانساب)؛ 5. فهرست کتابها ومؤلّفات؛ 6. فهرست بلدان ومواقع،وایام و وقایع؛ 7. فهرست مصطلحات وفرق والفاظ خاصه؛ 8. فهرست رموز به کاربرده در کتب؛ 9. فهرست مصادر ومنابع؛ 10. فهرست تفصیلی موضوعات کتاب.
کتاب نامه:
* الذریعة إلی تصانیف الشیعة، تهراني، شیخ آقا بزرگ تهرانی، چاپ اوّل.
* کلیات في علم الرجال،سبحاني، شیخ جعفر بن محمّدحسین، مؤسسة النشر الاسلامي.
* رجال السیّد بحرالعلوم، بحرالعلوم، سیّدمحمّدمهدی بن مرتضی، مکتبة الصادق تهران.
* الرجال، النجاشي، احمد بن علی، مؤسسة النشر الاسلامي.
* الرجال، الطوسي، محمّد بن الحسن، تحقیق، بحرالعلوم، محمّدصادق، نجف اشرف.
محمّدحسین نجفی
