دکتر لیلا وصالی در گفت و گو با خبرنگار خبرگزاری حوزه، با اشاره به این که یکی از آسیب ها و ضعف های فرهنگی جامعه ما ناظر به ضعف در تفکر انتقادی و سواد رسانه ای است، اظهارداشت: این مسأله باعث باورپذیری بالا نسبت به اطلاعات و محتوای ارایه شده در شبکه های اجتماعی و رسانه های بیگانه در بین بسیاری از مخاطبان شده، ضمن آن که به همراه خود تبعاتی چون تخریب اعتقاد مخاطبان به باورهای ارزشی و کاهش اعتماد به رسانه های داخلی داشته است.
ضعف خود را در تولید محتوا و برنامه سازی قبول کنیم
وی افزود: البته در ایجاد چنین باوری، زمینه ها و عوامل متعددی دخیل هستند، از جمله ضعف عملکرد ما در ساخت برنامه های جذاب و نیز اشتباهات رسانه ای ما در سالیان اخیر که باید در جای خود مورد توجه و بررسی قرار گیرد، هر چند تخریب و جوسازی رسانه های معاند نیز در این قضیه بی تأثیر نبوده است که مجموع این ها باعث تخریب و تضعیف اعتماد بخشی از مخاطبان به رسانه های داخلی شده است.
وی با بیان این که ضعف باورهای ارزشی و استحاله فرهنگی از دیگر نقاط ضعف ما در بُعد فرهنگی به شمار می رود، گفت: از سوی دیگر متأسفانه ما قانون گذاری مناسبی در برخورد با جرایم و ناهنجاری های فرهنگی نداریم، ضمن آن که به شدت نیازمند قانون گذاری مناسب برای حمایت از فعالان فرهنگی هستیم. بنده البته معتقدم که نوع برخوردهای فیزیکی با مسایل فرهنگی در قالب گشت ارشاد و ... که با برخورد سلبی و قهری همراه است، باعث ایجاد واکنش های تدافعی در افراد است، هر چند گاهی اوقات رسانه های بیگانه و معاند به نوعی به دنبال حمایت از افرادی هستند که با رفتارهای نمایشی و متجاهرانه در پیِ قبح زدایی از برخی مسایل در جامعه می باشند.
نیازمند قانون گذاری متناسب با مسایل فرهنگی هستیم
مدرس و پژوهشگر سواد رسانه همچنین بیان داشت: بنابر این ما نیاز به قانون گذاری متناسب با موضوعات فرهنگی داریم و از سوی دیگر، باید زمینه ای فراهم نمود که حمایت شایسته و مطلوبی از فعالان فرهنگی و کسانی که نسبت به فریضه امر به معروف و نهی از منکر اهتمام دارند، به عمل آید.
وی افزود: تحرکات برخی افراد مثل مسیح علی نژاد و استفاده از ظرفیت شبکه های اجتماعی در این راستا نیز باعث شده که دشمن به دنبال تحقق اهداف خود باشد و البته باید دانست که یکی از اهداف اصلی آن ها، ایجاد اختلاف و تنش میان مردم است، ضمن آن که از سویی می خواهند با انتشار فیلم ها و کلیپ های هنجارشکنانه در شبکه های اجتماعی، افراد انقلابی و ارزشی را دچار نوعی مارپیچ سکوت کنند.
وی گفت: هدف دشمن و ایادی و عوامل آن ها این است که ما شاهد امر به معروف و نهی از منکر به صورت جدی در سطح جامعه نباشیم. البته باید توجه داشت که نحوه و چگونگی امر به معروف درست و تأثیرگذار باید به مردم و دغدغه مندان آموزش داده شود، چه آن که گاهی بروز برخی سوء رفتارها باعث می شود که افراد در این جریان همراهی لازم را نداشته باشند و حتی چه بسا باعث جری تر شدن افرادی شود که عمدتاً دچار غفلت هستند.
دچار ضعف در کارهای فرهنگی هستیم
وصالی همچنین بیان داشت: ضعف کارهای فرهنگی از دیگر مشکلات ماست که متأسفانه خیلی اوقات به نمایش کار فرهنگی تبدیل شده اند و به نظر می رسد حتی برخی موارد صرفاً زمینه ساز رشد بیلان کاری برای برخی نهادها و ارگان ها شده اند. از سوی دیگر، برخی کارهای فرهنگی دقیقه نودی و رویکرد صرفاً تقویمی دارند و برای این هستند که بگویند فلان کار انجام شده و به قول معروف به این وسیله مسأله را از سر خود باز کنند.
وی افزود: این در حالی است که شرایط امروز جامعه ما می طلبد که بیش از هر زمان دیگری به دنبال انجام کار فرهنگی قوی و تأثیرگذار بر مخاطب باشیم و نقیصه کنونی یعنی ضعف در انجام کارهای فرهنگی را برطرف کنیم.
وی خاطرنشان کرد: به عنوان مثال وقتی راجع به ضرورت و اهمیت توجه به آموزش سواد رسانه ای صحبت می کنیم، خیلی جاها می گویند که ما هم دوره سواد رسانه ای برگزار کرده ایم اما در عمل می بینیم که برای یک اداره بزرگ یا یک مرکز فرهنگی وسیع، آن حرکت لازم و شایسته صورت نگرفته و بیشتر کار، شعاری و یا نمایشی بوده است.
معاون آموزش انجمن سواد رسانه ای ایران همچنین گفت: از این نکته نیز نباید غافل شد که به هر حال برخی اقشار مثل هنرمندان و فعالان رسانه، می‌توانند رهبری افکار عمومی جامعه را بر عهده داشته باشند و لذا ضرورت سواد رسانه ای برای این افراد بیشتر از بقیه احساس می شود.
مهارت رسانه ای و بیم دچار شدن به بیلان کاری ها!
وی یادآور شد: آن چه مسلم است این که ایجاد و توسعه مهارت سواد رسانه ای چیزی نیست که صرفاً با دو یا سه ساعت انجام شود و لذا رویکرد بیلان کاری ما را در این زمینه به جایی نمی رساند، بلکه بیش و پیش از هر چیز دیگری، نیازمند همراهی جریان ها هستیم و این که انگاره ای در ذهن افراد ایجاد شود که البته این قضیه زمان بر است. بنابر این مشخص است که برخورد شعاری و نمایشی با این قبیل مسایل و موضوعات می تواند در عرصه فرهنگی، آسیب زا باشد.
وی تأکید کرد: از سوی دیگر باید به سمت و سوی برنامه ریزی آینده پژوهانه برویم نه این که صرفاً نگاهمان کوتاه مدت باشد. البته تغییرات مدیریت های فرهنگی در کشور ما که همزمان با تغییر مدیریت های سیاسی عموماً صورت می پذیرد، کار را تا حدی دشوار کرده به نحوی که چندان امکان برنامه ریزی طولانی مدت برای انجام کارهای فرهنگی مؤثر و قوی وجود ندارد.
لزوم تقویت سازمان های رسانه ای در جنگ نرم
وصالی همچنین با بیان این که ما نیازمند آینده پژوهی هایی از جنس فرهنگی هستیم که در این زمینه به ما کمک کند، بر ضرورت توجه جدی به نقش رسانه در فرهنگ سازی جامعه تأکید کرد و ابراز داشت: متأسفانه خیلی این موضوع جدی گرفته نشده و نوع بودجه گذاری های ما نشان می دهد که سازمان های رسانه ای ما باید به شکل مستقل از پس هزینه هایشان بربیایند و حال آن که در شرایط سخت اقتصادی کنونی که ضمناً در کوران جنگ نرم فرهنگی و رسانه ای هم هستیم، باید حمایت های مناسبی از آن ها صورت گیرد.
وی اضافه کرد: عموماً یا در بخش های فرهنگی و رسانه ای هزینه ای انجام نمی شود یا به شکل نامطلوبی این هزینه ها انجام می شود که کارکرد و تأثیر مطلوب را به همراه ندارد.
لزوم تولید و پخش سریال های قوی و پرمحتوا
وی گفت: نکته حائز اهمیت دیگر این که همزمان با اثرگذاری رسانه های معاند و ضدانقلاب، ما از این سوی قضیه باید سریال های جذاب و قوی در رسانه ملی و دیگر بسترها بسازیم که بتوانند پیام های فرهنگی را منتقل کنند. خود هنرمندان و سلبریتی ها نیز باید بدانند که در قبال پذیرش یک نقش در یک سریال خوب و ارزشی، رفتارهای متناقض با آن سریال و محصول فرهنگی نداشته باشند و در زندگی خصوصی و عمومی نیز یک سری چارچوب ها را رعایت کنند چرا که به هر حال بر روی مردم و قشر جوان تأثیرگذار هستند.
مدرس و پژوهشگر سواد رسانه ادامه داد: از دیگر مشکلات ما در حوزه فرهنگ این است که متأسفانه نظارت مطلوبی بر روی محصولات شبکه نمایش خانگی و فضای مجازی نداریم. گاه سریال هایی با تفکرات سرمایه داری و اومانیستی پخش می شوند چون می خواهند بازگشت مالی برای سرمایه گذاران خود داشته باشند و لذا بیش از آن که به دنبال فرهنگ سازی و ذائقه سازی درست در جامعه باشند بنا بر خواست و ذائقه و سلیقه جامعه فعلی به لذت های فردی و حتی گاه شوخی مستهجن و اروتیک روی می آورند و از این حیث اثرات مخرب فرهنگی را بر جای می گذارند، ضمن آن که برخی فیلم ها و سریال های خارجی نیز واجد تفکرات و اندیشه متناقضی با اندیشه دینی و فرهنگ ایرانی هستند که از تأثیرگذاری آن ها نیز بر مخاطب نسل جدید نباید غافل شد.
تفکر انتقادی و سواد رسانه ای را تقویت کنیم
وی افزود: متأسفانه به راحتی این آثار در پلتفرم ها پخش می شوند که البته در این خصوص علاوه بر بحث نظارت باید بتوانیم تفکر انتقادی و سواد رسانه را تقویت کنیم تا مخاطب در مواجهه با اثر فرهنگی و رسانه ای به راحتی تحت تأثیر پیام های نامطلوب آن قرار نگیرد.
وصالی در قسمت دیگری از صحبت های خود با اشاره به این که یکی دیگر از مشکلات فرهنگی ناشی از ضعف برنامه ریزی درست برای تنظیم نقش سلبریتی ها و اینفلوئنسرها در فرهنگ سازی و تناقض نقش آن ها در صفحات اجتماعی و نقش های ارزشی در فیلم ها و سریال های تلویزیون و شبکه نمایش خانگی است، گفت: جابجایی ارزش ها که در اینجا شاهد نقش توأمان اقتصاد و رسانه‌ها هستیم نیز حائز اهمیت است و این که از سوی دیگر فقدان الگوهای مناسب و ضعف معرفی و ارائه الگوهای ارزشمند به جامعه از منظر انگاره سازی و اصلاح ذائقه جامعه را نظاره گر هستیم. این را هم باید بدانیم که به هر حال مشکلات عمده اقتصادی جامعه نیز در جابجایی ارزش ها، تأثیرگذار بوده اما بخش اصلی تر آن مربوط به نوع نقش آفرینی رسانه هاست.
وی بیان داشت: از اهمیت تأثیرگذاری فیلم و سریال ها در سینما و شبکه نمایش خانگی و غیره نیز نباید غافل شد. این که چه چیزی در اولویت ارزشی خانواده باشد، بخش مهم آن به همین مقوله جابجایی ارزش ها متأثر از نوع فعالیت رسانه ها و شبکه های اجتماعی برمی گردد.
اصلاح ذائقه ها با ارایه الگوهای خوب
وی با بیان این که باید برای اصلاح ذائقه جامعه به سمت معرفی الگوهای خوب حرکت کنیم، گفت: خوشبختانه ما افراد ارزشمند و موفق بسیاری در جامعه داریم اما این ها به درستی به آحاد مردم و جوانان شناسانده نشده اند. به عنوان مثال عرض می کنم که ما زنان محجبه و ارزشمندی داریم که در عرصه های بین المللی جزو افراد موفق و تأثیرگذار در دنیا هستند و بعضاً از نظر اقتصادی نیز بسیار موفق هستند و ما این ها را به درستی به جامعه معرفی کرده ایم و متأسفانه به جای این ها الگوهای نامناسب معرفی شده اند.
وصالی همچنین اظهار داشت: مساله قابل توجه دیگر ناظر به بحث رشد الگوهای نامناسب در اماکنی چون ایستگاه های متروست که محل تزریق الگوی فرهنگی به جامعه شده اند که این امر البته به جهت استفاده هدفمند از شبکه های اجتماعی باعث ترویج و انتشار بیش تر این قبیل فرهنگ ها شده که در این رابطه لازم است که قانونگذاری مناسبی صورت گرفته و به این وسیله شاهد کنترل فرهنگی متروها و به خصوص فروشندگان دوره گرد باشیم.
وی در ادامه با اشاره به تک ساحتی شدن انسان ها و ضعف مهارت های فردی و اجتماعی آن ها خاطرنشان کرد: از دیگر مشکلات ما، ضعف در بحث ارتباطات اجتماعی و فردگرایی است و حال آن که در مقابل باید به دنبال تقویت رفتارهای اجتماعی خوب مانند مسابقات، سرودها، مراسم جشن های همگانی، تقویت دورهمی های خانوادگی با مسابقاتی مثل ارسال عکس های دسته جمعی خانوادگی، مسابقات خانوادگی و ... باشیم.
باید مهارت فردی و اجتماعی افراد را ارتقا ببخشیم
معاون آموزش انجمن سواد رسانه ای ایران در بخش دیگری از سخنان خود گفت: یکی از مشکلات ما در ایجاد افراد تک ساحتی ناظر به وضعیت آموزش و پرورش است و این که خود خانواده ها نیز با توجه به موضوع کنکور متمرکز بر این موضوع شده اند. در واقع افراد به جای این که به دنبال افزایش مهارت های فردی و اجتماعی باشند، بیشتر در یک ساحت متمرکز می شوند و عمده هدف نیز اینجا لذت و یا منفعت شخصی است، ضمن آن که مهارت ها نقشی در سنجش در کنکور ندارند و لذا خانواده ها بیشتر به دنبال تمرکز بر مفاهیم و درس هایی هستند که در کنکور فعلی مدنظر است.
وی خاطرنشان کرد: برای ایجاد مهارت های مهم زندگی باید به سمتی برویم که در دل آموزش های رسمی و حداقل در آموزش و پرورش وجود داشته باشد و به آن بهای لازم داده شود.
وصالی افزود: ما شاهد افراد تک ساحتی هستیم که صرفاً در یک موضوع خاص توانمند شده اند و در سایر مباحثی که در زندگی فردی و اجتماعی به آن ها نیازمند هستند، توانمندی ندارند و غلبه بر این مشکل نیاز به یک حرکت قوی فرهنگی دارد و این که به خصوص از نظام آموزشی کشور این بحث شروع شود. یعنی ابتدا در مدارس و سپس در دانشگاه ها و دیگر نهادهای فرهنگی و آموزشی مرتبط این کار انجام گردد.
وی بیان داشت: واقعیت آن است که از زمان حضور شهید رجایی در آموزش و پرورش به بحث مهارت توجه شده بود اما در مقاطعی این توجهات کمرنگ شد و مهم این است که بعد از فارغ التحصیلی، افراد علاوه بر کسب مدرک تحصیلی، به معنای واقعی مهارت داشته باشند.
وی گفت: به عقیده بنده، در فصل تابستان می توان با برنامه ریزی درست به ارتقای مهارت های فردی و اجتماعی بچه ها کمک کرد، ضمن آن که در طول سال تحصیلی نیز می توان از فرصت پنج شنبه و جمعه ها برای ارتقای مهارت های بچه ها در مدارس استفاده کرد و با یک برنامه ریزی صحیح به نحوی که خسته کننده هم نباشد از این فرصت به شکل مطلوبی بهره بُرد. البته در این خصوص اردوهای سازنده برای بچه ها خیلی مؤثر و مفید است و امیدوارم مربیان و معلمان به این مهم توجه بیش از پیشی داشته باشند.
مهارت حل مساله را به نسل جدید آموزش دهیم
مدرس و پژوهشگر سواد رسانه تأکید کرد: باید مهارت نسل جدید در شناخت و حل مساله را ارتقا ببخشم و در همین اردوها و فوق برنامه های می توان در این خصوص کار کرد. متأسفانه ما به سمت فردمحوری حرکت می کنیم و جابجایی تفکرات و ارزش ها از جمله آفات محیط زیست فرهنگی جامعه ما به شمار می رود که باید فکری برای آن کرد.
وی افزود: باید کاری کنیم که به جای تفکرات اومانیستی و فرد محور و منفعت طلبانه، مسئولیت اجتماعی را افزایش دهیم و این باور را در وجود بچه ها نهادینه کنیم که همه چیز پول و ثروت نیست و نباید برای کسب آن ها ارزش های اخلاقی را زیر پا گذاشت.
چرایی اُمید سکاندار انقلاب به مردم و جوانان
وصالی با بیان این که مقام معظم رهبری برای اصلاح وضعیت فرهنگی همچنان به توان مردم و به خصوص جوانان مؤمن و انقلابی اُمید دارند، ابراز داشت: از این نکته کلیدی نباید غافل شویم که مسایل و مباحث فرهنگی منحصر به نهادها و ارگان ها نیست بلکه به همه اعضای جامعه برمی گردد و هر نقص و ضعفی در این زمینه می تواند متوجه همه مردم باشد و لذا کسی نباید نسبت به مشکلات و معضلات فرهنگی، بی تفاوت و یا کم تفاوت باشد.
وی در خاتمه سخنان خود افزود: آن چه مهم است این که ما باید از همه ظرفیت های فرهنگی موجود در کشور برای غلبه بر مشکلات و نواقص و ضعف ها استفاده کنیم و بر این اساس به شدت نیازمند گسترش و توسعه فعالیت های فرهنگی به اندازه همه اعضای جامعه هستیم و لازمه این کار هم این است که مسئولیت پذیری و تعهد افراد را افزایش دهیم تا در فرهنگ سازی و مقابله با ناهنجاری های جامعه به ما کمک کنند.
گفت و گو از: سیدمحمد مهدی موسوی
