حجت الاسلام والمسلمین محمد حسن زمانی مسئول دفتر اجتماعی و سیاسی حوزه‌های علمیه در گفت وگو با خبرگزاری حوزه به ظرفیت‌ها، چالش‌ها و تهدیدات و فرصت‌های حوزه قرن جدید اشاره کرد و خطبه ۱۰۰ نهج البلاغه را مورد توجه قرار داد و گفت: امام علی(ع) بیان فرمودند، داستان خاندان پاک پیامبر، داستان ستارگان آسمان است که هرگاه ستاره ای غروب می کند، ستاره دیگر طلوع می کند و می درخشد و رشته درخشش این خاندان، هیچ گاه خاموش نمی شود و پیوسته و مستمر خواهد بود و هرگاه محور و قطب و ستاره ای غروب کند، ستاره دیگر می درخشد و آخرین این ستارگان، ستاره تابناک و خورشید فروزان حضرت ولی عصر(عج) است. خورشیدی که با طلوع او همه عالم در همه ساحت ها روشن می شود.

ستاره و خورشیدی که همه تاریخ توحید و پیشوایان در او جمع شده است که دربردارنده همه آرزوها و آمال پیشینیان است. همچنین ایشان می‌فرمایند که در زمان ایشان همه صنایع و راه آوردهای خلقت خدا و جلوه های اسما و صفت خدا در آن دوره بی مانند به اوج خواهند رسید و همه تاریخ نبوت درخشش پیدا می کنند.

تلاش ما و شما در حوزه های علمیه و در پرتوی انقلاب اسلامی و خون های پاک شهدا و امام شهدا آن است که زمینه را فراهم کنیم و گام به گام به سمت الگوی متعالی حرکت کنیم. این مسئله همان رسالت اصلی است که بر دوش همه طلاب و اساتید و مبلغان و فعالان حوزوی قراردارد و باید در این مسیر سر از پا نشناسیم و سال به سال بر نیرو و توان و ظرفیت ها و صلاحیت های خود بیفزایم و از خداوند در این ایام شریف چنین، مسئلت داریم.

حوزه علمیه قم در دوره جدید به یک قرن می رسد. پیشرفت های بشر، از یک سو و جنگ های جهانی، اشغال ها و ظلم ها و ستم ها برگ هایی است که در یک قرآن قالب روی است.

پایه ریزی یک حوزه علمیه جدید به نام حوزه علمیه قم یکی از تحولات مهم قرن حاضر است، این حوزه و حوزه های دیگر در این قرن تحولات بسیاری را تجربه کرده اند. سختی ها و محنت ها و مشکلات بسیاری برای آنکه در هجمه استعمار نو و هجومی که به سمت معارف الهی و جریان توحیدی شده است، قدرت های ظالم سرکار آمدند و سرکوب های بسیاری انجام شد و هجمه های زیادی به حوزه نجف وارد کردند، در این قرن هزاران شهید تقدیم اسلام شد.

در همین یک قرن حوزه علمیه قم و نهاد روحانیت شاهد شکل گیری نهضت ها و جریان های فکری متعدد هستیم و بالاترین دستاورد این یک قرن که به تعبیر شهید صدر آمال انبیا در آن جلوه گری می کرد، شکل گیری نهضت امام راحل و سپس انقلاب شکوهمند اسلامی است. انوار این نهضت از حوزه های علمیه با قدم مردم عزیز و شریف ایران و همراهی نهادهای متعدد از جمله دانشگاه ها، پدیده ای نو، بی بدیل به عنوان انقلاب اسلامی رقم خورد.پدیده ای که همه عالم را تحت تاثیر قراردارد و این تاثیرات پیش خواهد رفت.

حوزه در این قرن و در آستانه قرن جدید از یک تاریخ درس آموز یک قرن، برخوردار است. طلاب و اساتید و مدیران و فعالان نهاد دین و حوزه باید این یک قرن پیش را مطالعه و تحلیل کنند و قوت ها و ضعف های خود را بازشناسی کنند و با نگاهی نو و دل هایی مالامال از امید، چشم هایی از افق های روشن به سمت قرن جدید حرکت کنند.

حوزه عصر جدید حوزه ای است که با سختی ها و چالش های فراوان و البته رسالت های سنگینی مواجه است. در این روزها باید با توشه گیری از گذشته آماده حرکت نو شویم.

محور دوم

محور دومی که می خواهم محضر شما طلاب و به خصوص طلاب و اساتید و محققان جوان و کوشا و فعال عرض کنم آن است که هویت حوزه ای، یک هویت فراصنفی و عمیقی است که هم باید آن را بشناسیم و هم در صدد تقویت و بالندگی آن باشیم. مهمترین عناصر و مولفه های هویت حوزوی که در طول هزار و چند صدسال در پرتو قرآن و ادعیه و مجاهدت ها و تلاش های بزرگان ما شکل یافته است از عناصری خاص شکل گرفته است.

نخستین مولفه

حوزه علم بنیان، معرفت نهاد و پایه های آن مبتنی بر اندیشه ورزی و خرد ورزی است. اندیشه ورزی و خرد ورزی و علم بنیانی در ذات حوزه های علمیه وجود دارد. ما وارث یک تاریخ بزرگ هستیم که در آن سلسله عالمان و بزرگان ما در علوم عقلی، کلامی، فلسفی، فقهی، حدیثی و حتی رشته هایی چون ریاضی و طبیعی و نجوم و طب و... از یک تاریخ بسیار روشن و پرمایه برخوردار هستند.

گرچه امروز حوزه های علمیه ما تخصصی تر شده است و بخش هایی دیگر بر دوش دانشگاه است ولی روزگاری همه این علوم در حوزه ها و مدارس علمیه تدریس می شدند. حوزه های علمیه ما از پیشینه بزرگی از قلمروهای مختلف معرفتی برخوردار است. این دانش بنیانی و معرفت نهادی را باید بشناسیم، به آن افتخار کنیم و امروز آن را تحول ببخشیم و به سمت قلمروهای جدید حرکت کنیم.

حوزه، تاریخ پر افتخاری دارد و ضمن آنکه باید به آن افتخار کنیم نباید در آن تاریخ بمانیم و به افق های جدیدی در این زمینه قدم بزنیم و گام برداریم. حوزه همیشه به علم و دانش و معرفت شناخته شده است که باید تقویت شود.

امروزه اندیشه های گوناگون در عرصه های کلامی، حدیثی و تفسیری و بخش های مختلف در جهان وجود دارد که گاهی در رقابت با اندیشه و معرفت دینی است که باید این پایه ها را تقویت کنیم.

مولفه دوم

مولفه دوم، هویت ذات حوزوی، اخلاق، معنویت و آداب و سلوک معنوی و اخلاقی و الهی است. این اصولی است که در کمتر جایی مثل حوزه جلوه گر است باید نگران باشیم که عناصر هویتی ما ضعف پیدا کند. باید در حجره ها و مراکز و جای جای حوزه های علمیه، نگاه مان به رشد شخصیتی جامع و تقویت پایه های معنوی و اخلاقی باشد.

در تاریخ ما ستارگان بزرگی که همه وجود آنها جلوه اخلاق و معنویت بود و در وجود آنها چیزی جز خدا نبود و با خدا معامله کردند و همه چیز را برای خدا می خواستند، موج می زند. این مولفه باید در نظامات حوزوی عمق یابد.

عنصر و مولفه سوم

عنصر و مولفه سوم، اجتماعی بودن حوزه است. حوزه و نهاد روحانیت، همواره مردم گرا و اجتماعی بوده است. در کنار مردم به ویژه نیازمند و مستمندان قرار داشته است که این هویت، هویت کمی نیست. به شدت باید نسبت به کاهش این مساله در نهاد روحانیت و حوزه نگران باشید. امیدوارم همه ما بتوانیم در کنار مردم زندگی کنیم و گره گشای مشکلات آنها باشیم. باید با جوانان همراه باشیم و به آنها عشق بورزیم، نه از باب تصنعی و شکلی بلکه باید از عمق جان با آنها همراه باشیم.

مولفه چهارم

مولفه و عنصر چهارم رویکرد سیاسی و ورود عالمانه و سنجیده در نهضت های سیاسی است. این همه جریانات اجتماعی و سیاسی که از حوزه به نفع مردم و جامعه و بشریت شکل گرفت، قابل دقت است. ذات حوزه یک ذات اجتماعی و سیاسی به معنی درست است نه سیاست زدگی و بازی‌های سیاسی بلکه سیاست مبتنی بر اندیشه الهی.

مولفه پنجم

مولفه پنجم شامل تبیین و تبلیغ و فرهنگ سازی و اقدام برای انفاق معارف الهی در قالب تبلیغ و مدیریت های معنوی و الهی و اجتماعی است که این را نیز باید متناسب با دنیای امروز حفظ کنیم.

مولفه ششم

مولفه ششم این است که حوزه ما همیشه فراتر از مرزها فعالیت می کرده و دارای رویکرد تمدنی و بین المللی بوده و به همه بشریت توجه داشته است. امروز باید عناصر مهم تاریخی حوزه در علم و پژوهش واخلاق و سبک زندگی حوزوی که یک مقوله عمیق است توجه کنیم و این عناصر به دست شما است که حفظ می شود.

مولفه هفتم

محور دیگر، آن است که ما در عصر جدید، این دنیای پرتلاطم و لبریز از سوال و پرسش و نیازهای جدید باید حوزه را متحول کنیم. بالندگی و تطور و رشد و ارتقای حوزه، از وظایف ما است. حوزه عصر انقلاب و دنیای جدید با حوزه عصر پیشین و انزوا متفاوت است. این تعبیری است که رهبر انقلاب فرمودند که حوزه عصر انزوا و انقلاب. حوزه علمیه امروز ما در دنیایی که با دنیای پیشین متفاوت است از این جهت که گروه ها و مراکز مختلف و متنوع علمی و فرهنگی پیدا شده است و هزاران هزاران پرسش رویاروی اندیشمندان قرار ما قرارداد باید خیز جدید داشته باشد و آسیب ها و ضعف های خود را بشناسد. ما امروز نگرانی جدی نیز در حرکت های روحانیت داریم.

محور سوم

محور سوم باید دقت کنیم که سرمایه اجتماعی حوزه ممکن است به خطر بیفتد و آسیب های مختلف ممکن است افزایش پیدا کند. انواع آسیب هایی که نمی خواهیم به آنها بپردازیم ممکن است این جامعه را تهدید کند ولی مهمتر آنکه از درون ممکن است ضعف پیدا نکنیم. بنیه های علمی و اخلاقی و تربیتی، سبک زندگی الهی و مردمی ما نباید دچار ضعف شود. تعاملات ما با دانشگاه و جامعه و طبقات گوناگون مردمی نباید کاهش پیدا کند. این موارد ضعف های درونی است که ممکن است رسوخ کند ولی از دیگر سوی ممکن است دچار ضعف های بیرونی و چالش های بیرونی شویم.

ضعف ها در مدیریت نهاد حوزه و نهاد حوزه وروحانیت باید مرتفع شود. این مساله نیازمند هوشمندی بیشتر است.

محور چهارم

محور چهارم آن است که برخی از نکات مهمی که همه باید دست به دست هم در آغاز قرن و سال جدید به آن بپردازیم.

نخست

اصل اول در این زمینه ضرورت هم افزایی در جهت ارتقای همان عناصر هویتی حوزه و ضرورت بازسازی و بالندگی حوزه و اصلاح ضعف ها و کاستی ها امر بسیاری مهمی است که باید به آن بپردازیم. بازسازی و بالندگی و ارتقای عناصر هویتی حوزه اصلی مهم و حیاتی است.

در این جهت، مدارس و مراکز علمی و فرهنگی و دینی ما باید برنامه و اقدام و عمل داشته باشند و گروه های خاصی برای این امر تشکیل دهند تا ضعف ها را رصد کنند و نشاط و انگیزه سرشار و وافر در نهاد حوزه و روحانیت شکل بگیرد.

دوم

مسئله دوم عصر پسا کرونا است. در دو سال گذشته شاهد سختی های زیادی برای ملت خود و امت اسلام و مردم جهان بودیم. در همین زمینه تلفات انسانی وسیع و سختی های متعدد و پیامدهای اقتصادی و اجتماعی و روحی و روانی و علمی به شکل گسترده در طی کرونا در جهان پدیدار شد. در کنار سایر مشکلات و سختی هایی که برای ملت ما و به تبع آن برای حوزه ها وجود داشت ولی یک پیامد منفی، افت علمی و تحصیلی و افت فعالیت های فرهنگی و جریان سازی های فرهنگی و علمی است که هم در دانشگاه و هم در حوزه و هم آموزش و پرورش ایجاد شده است.

ضرورت بازسازی نظامات علمی و فرهنگی، ترمیم و جبران آسیب های پیدا شده در اثرکرونا و سایر آسیب هایی است که در میان ما ممکن است وجود داشته باشد. مواجهه عالمانه با این پیامدها و آسیب ها و حل مشکلات باید ایجاد شود. در اینجا مشکلات زیادی وجود دارد که باید با همت همه طلاب و بازگشت به این نظام علمی و آموزشی حضوری و فعال و پرنشاط جبران شود.

سوم

مسئله سوم مقوله ارتقای کیفی در همه ابعاد است. در برنامه های گوناگون ما باید کیفیت را محور قراردهیم. از جمله کیفیت تدریس و تحقیق و کیفیت مسایل اخلاقی. باید برنامه های ما کیفیت گرا شود.

چهارم

مسئله چهارم استمرار شعار اقدام و عمل در برنامه های حوزه است. بیش از ۱۰۰ طرح مهم و تحولی و بزرگ در پرتوی اسناد متعدد در چند سال گذشته در مدیریت حوزه و حوزه انجام شد، در دو سال اخیر آرام آرام به سمت اقدامات جدید حرکت کردیم. در این زمینه باید به دنبال عمق بخشیدن به این امور هستیم.

در این حوزه ها ۱۰۰ محور و طرح مهم در بخش های مختلف تدوین شده است که این طرح ها به دنبال تعالی و رشد و ترقی حوزه در اسناد و درختواره رشته ها و آموزش های کاربردی و مطالعات راهبردی و آموزش های مجازی و هدایت علمی و فقه معاصر، پژوهش های جدید، واسپاری اختیارات به استان ها و تقویت استان ها در زمینه درس خارج و... بوده است. در این زمینه مستلزم اقدام جدی و تلاش مضاعف و جمعی همگان باشد.

پنجم

مسئله پنجم آنکه یک صدمین سالگرد احیای حوزه علمیه قم است که در این زمینه باید خروجی مناسبی در بازشناسی دستاوردهای حوزه علمیه قم و دستاوردهای حوزه های علمیه در یک صد سال اخیر داشته باشیم.

ششم

مسئله ششم سیاست خروج و هجرت و ماندن هدفمند است که در این زمینه در قالب طرح آمایش کارهای متعددی انجام می شود. روح این فعالیت آن است که سالانه باید خروجی های مناسب برای مردم و جامعه و ورود در کارکردهای گوناگون داشته باشیم. همچنین باید زمینه رشد طلاب و اساتید و فضلای جوان و مستعد را فراهم کنیم.

هفتم

مسئله هفتم مسایل معیشتی. می دانیم که سخت ترین وضعیت معیشت از آن طلاب است که بیش از ۹۰ درصد جامعه روحانیت در سختی و رنج زندگی می کنند ودر کنار سایر اقشار به شکل جدی تر جامعه وسیعی در حوزه جامعه روحانیت با سختی های زندگی دست و پنجه نرم می کنند. معیشت هدفمند با هدف کاستن از بار سختی ها وظیفه ما است ودر اینجا از رهبری و مراجع معظم که راهبر حوزه های علمیه هستند تقاضا داریم به این مسئله هم همچنان عنایت داشته باشند.

هشتم

مسئله هشتم کارکردهای حوزه در درون و حوزه بین الملل در ارتباط نهادهای علمی و فرهنگی و آموزشی است.

نهم:

مساله نهم ورود سنجید و عالمانه در جهاد تبیین و عرصه های فناوری های نوین و فضای مجازی در ایران وجهان است.

دهم

مسئله دهم، تقویت ارتباطات مردمی و جریانات جهادی و فعالان حوزوی در عرصه های مختلف است که همه این موارد نیازمند تلاش وافر دارد که آخرین نکته نیز بازهم باید روی بنیه های علمی و معنوی خود پای بفشاریم و همه برنامه ها برای اینکه حوزه ما یک حوزه کامل و جامع باشد و به همه پرسش های امروز جهان و ایران پاسخ دهد باشد و رشد علمی در مکاتب فلسفی و اندیشه های گوناگون کم نیست و باید نقاط خاص ارتباطی آنها با حوزه را باید بسنجیم.

حضور در عرصه فلسفه های مضاف و ارتباطات آنها با نظریات علوم انسانی و اسلامی و گسترش مرزهای علوم اسلامی از جمله وظایف ما است.

ما با همه طلاب و اساتید و محققان و مبلغان و فعالان و مدیران و کادر حوزه میثاق را می بندیم که برای ارتقای حوزه سر از پا نشناسیم. نیازمند آن هستیم که مطالبات رهبری و رهنمودهای ایشان و اندیشه متعالی امام بزرگوار را به عنوان محور قراردهیم و همچنین هدایت های مراجع معظم و نظرات و طرح های اساتید و طلاب را مد نظر قراردهیم و طرح کلان تحول حوزه در قالب اسناد و برنامه ۵ ساله در حال انجام است. این مسیر دشوار است ولی با عزم و تلاش همگان محقق می شود.

با خداوند متعال و حضرت ولی عصر(عج) و شهدا و امام شهدا و اولیای دین و سلف صالح و سپاه اندیشه و فرهنگ دین و حوزه پیمان می بندیم که با همراهی همه فعالان این حوزه گام های اساسی برداریم.برای همه فعالینی که در حوزه علم، جهاد علمی، تحقیق، تبلیغ و در هر زمینه ای فعالیت دارند آرزوی موفقیت دارم. همچنین برای همه همسران و خانواده هایی که با حوزویان همراه هستند و سختی ها را به جان می خرند و تحمل مشکلات دارند و پشتوانه خانواده برای ادامه جریان تبلیغ و فرهنگ دین هستند، آرزوی کامیابی و موفقیت دارم. از همه کسانی که برای اعتلای فرهنگ دینی و گسترش این فرهنگ در حوزه و دانشگاه و نهادهای علمی و فرهنگی فعالیت دارند، همچنین از همه نهادها و دستگاه های حوزوی در قم و سراسر کشور و سراسر جهان سپاسگزارم و مراتب تکریم و احترام را به آنها تقدیم می کنم.