خبرگزاری حوزه | قربانی یک عبادت و از شعائر اسلام است و در مقابل دیگر عبادت ها از جایگاه و اهمیت خاصی برخوردار است.

از نظر معنی لغوی هر آن چیزی است که وسیله تقرب و نزدیکی به خداوند متعال باشد خواه آن چیز ذبح حیوان باشد یا دیگر صدقات. در عرف عام به آن حیوان خاص قربانی گفته می شود که به خاطر رضای خداوند در روزهای عید قربان مسلمانان آن را ذبح می کنند.

ذبح قربانی جهت تقرب پروردگار از زمان ابوالبشر حضرت آدم ـ علیه السلام ـ شروع شد وقتی که دو فرزندش هابیل، قوچی و قابیل مقداری گندم را به عنوان قربانی به بارگاه خداوندی تقدیم نمودند، به دستور و روال آن زمان صاعقه ای از آسمان قربانی هابیل را سوزاند که این علامت قبولی بود و قربانی قابیل به حال خود باقی ماند.

در قرآن مجید این واقعه تاریخی چنین آمده است: إِذْ قَرَّبَا قُرْبَانًا فَتُقُبِّلَ مِن أَحَدِهِمَا وَلَمْ یُتَقَبَّلْ مِنَ الآخَرِ(۱). وقتی که (هابیل و قابیل پسران آدم) قربانی تقدیم کردند از یکی (هابیل) پذیرفته شد و از دیگری (قابیل) پذیرفته نشد».

قربانی به عنوان شعار دین و آیین و مشروعیت آن به زمان حضرت آدم بر می گردد اما وقتی که واقعه بی نظیر و شگفت انگیز حضرت ابراهیم ـ علیه السلام ـ پیش آمد که در آن واقعه ایشان برای ذبح و قربانی کردن یکتا فرزندش اسماعیل ـ علیه السلام ـ اقدام فرمود و از این امتحان الهی سربلند بیرون آمد قربانی جایگاه و اهمیت ویژه ای را در ادیان سماوی کسب کرد. داستان مذکور در سوره صافات قرآن مجید آمده است.

در این آیات آمده است: قد صدّقت الرّؤیا انا کذلک نجزی المحسنین انّ هذا لهو البلاء المبین و فدیناه بذبح عظیم(۲). او را ندا دادیم که ای ابراهیم، رؤیای خود را حقیقت بخشیدی و ما نیکوکاران را چنین پاداش می دهیم راستی که این همان آزمایش آشکار بود و او را در ازای قربانی بزرگی باز رهانیدیم».

برای این که برنامه ابراهیم ـ علیه السلام ـ ناتمام نماند، خداوند قوچی بزرگ فرستاد تا قربانی کند و سنتی برای آیندگان در مراسم حج و سرزمین منا از خود بگذارد.

از آن چه بیان شد معلوم می شود که ریشه قربانی کردن از زمان آدم ابو البشر بوده و پیامبران بعد از او نیز این کار را انجام می داده اند.

اما زمانی که پیامبر ـ صلی الله علیه و آله و سلم ـ به پیامبری مبعوث گردید این سنت پیامبران به آئین خرافاتی و غلط آمیخته شده بود. شیوه مردم در زمان جاهلیت چنان بود که پس از ذبح یا نحر، کعبه را به خون قربانی می آلودند و قسمتی از گوشت آن را بر خانه کعبه می آویختند تا خداوند آن را قبول کند.(۳)

اما اسلام حرمت خاصی برای قربانی قرار داد که به آن در این آیه اشاره شده است: لاَ تُحِلُّواْ شَعَآئِرَ اللّهِ وَلاَ الشَّهْرَ الْحَرَامَ وَلاَ الْهَدْیَ وَلاَ القلائد(۴). شعائر خدا را حلال مشمارید و نیز چهار ماه حرام را حلال مشمارید و نیز کشتن و خوردن قربانی های بی نشان مردم و قربانی های نشان دار آنان را حلال ندانید».

منظور آیه این است که به شعائر، یعنی نشانه های حج و مناسک آن بی احترامی نکنید و حرمت ماه های حرام را نگه دارید و قربانی هایی که دیگران برای ذبح می برند و احیاناً گم می شوند را نکشید و نخورید؛ چراکه این بی موالاتی و بی احترامی به مقام و منزلت پروردگار است.(۵)

و سپس خداوند در طرد آن سنت زشت جاهلی و برای بیان تقربی که حاصل قربانی است و چه بسا به همین جهت به قربانی موسوم شده می فرماید: لَن یَنَالَ اللَّهَ لُحُومُهَا وَلَا دِمَاؤُهَا وَلَکن یَنَالُهُ التَّقْوَی مِنکمْ. گوشت و خون قربانی به خداوند نمی رسد ، بلکه این تقوا و صفای دل شماست که به خدا می رسد.(۶) زیرا آیه شریفه کعبه را از سنن جاهلی مزبور پیراسته می دارد و از طرفی در دفع این پندار که چون خداوند از جهانیان بی نیاز است پس نحر و ذبح بر حج‌گزار واجب نیست، این نکته را اظهار می دارد که اصل قربانی لازم است اگر چه خداوند از آن بی نیاز است و آن چه از این قربانی به خدای سبحان می رسد گوشت یا خون نیست بلکه روح کردار و جان عمل، که همان تقواست به حضرتش می رسد.(۷)

در اسلام قربانی به چند جهت انجام می شود:

نوع اول قربانی که در مراسم حج واجب می شود و هر حاجی باید با شرایط خاص گوسفند یا شتر یا گاوی را قربانی کند.(۸)

نوع دوم مربوط به کفارات حج است که برای کفّاره برخی از اعمال که در حال احرام انجام داده اند باید قربانی کنند.(۹)

نوع سوم قربانی که بر اساس نذر واجب می شود یعنی نذر می کند که اگر بیمار شفا یافت گوسفند یا گاو یا شتری را قربانی کند.

و امّا نوعی از قربانی نیز وجود دارد و آن نوع مستحبی آن است. توضیح این که در روز عید قربان هر سال چه برای حاجی و چه غیر حاجی چه در منی و چه در شهر ها، مستحب است گوسفند قربانی کنند که آن را در کلام عرب اضحیه می گویند و بر استحباب آن در شرع مقدس تاکید شده به طوری که بعضی از فقها آن را واجب دانسته و خداوند آن قرض را یقیناً ادا می کند. و شرایط آن هم همان شرایط قربانی واجب است.

روزهای اضحیه برای کسی که در منا باشد چهار روز که اوّل آن عید قربان است و برای کسی که در شهرها باشد سه روز است.(۱۰)

نوعی از قربانی مستحب نیز برای کودکی که تازه به دنیا آمده انجام می شود که عقیقه نام دارد و بر آن تاکید فراوان شده است.

در آیه ۱۰۷ سوره صافات آمده است وَفَدَیْنَاهُ بِذِبْحٍ عَظِیمٍ که منظور از فدیناه این است که چیزی به عنوان بلاگردان و دفع ضرر از شخص یا از چیز دیگر قرار داده شود و لذا کفاره ای را که بعضی از بیماران، به جای روزه می دهند فدیه نامیده می شود.(۱۱)

بنابراین می توان این گونه برای انواع قربانی ها توجیه کرد که:

اولاً برای شخصی که قربانی می کند رفع بلا و دفع ضرر از مال و جانش می باشد.

ثانیاً این قربانی ها همان طور که از نامش پیداست انسان را به خدا نزدیک می کند چنان چه در آیه ۳۷ سوره حج آمده که گوشت و خون قربانی به خدا نمی رسد اما تقوای شما به خدا می رسد و این همان تقرّبی است که از قربانی نزد خداوند متعال نصیب شخص می شود.

ثالثاً روایتی آمده است که: ابی بصیر از امام صادق ـ علیه السلام ـ نقل می کند که از حضرت پرسیدم علت قربانی کردن چیست؟ فرمود همانا قربانی گناهان صاحبش را می ریزد و باعث آمرزش آن ها می شود هنگامی که اولین قطره خونش بر زمین می ریزد، همانا خداوند از غیب می داند چه کسی از او می ترسد و تقوا را رعایت می کند.(۱۲)

رابعاً در حدیثی از امام باقر ـ علیه السلام ـ می خوانیم: «ان الله عزوجل یحب اطعام الطعام و اراقة الدماء، خداوند عزوجل قربانی کردن و طعام دادن را دوست دارد».(۱۳)

یعنی علاوه بر خواصی که برای صاحب قربانی دارد دیگران نیز از گوشت قربانی بهره می برند و از گوشت قربانی فقرا و مساکین و کسانی که تمکن مالی برای خرید گوشت را ندارند از آن بهره مند می شوند، ضمن این که اگر کسی از مال خود توانست بگذرد، شاید بتواند و آمادگی پیدا کند که از بدن و جان هم مایه بگذارد.

پی‌نوشت‌ها:

۱. مائده : ۲۷.

۲. صافات : ۱۰۵ ـ ۱۰۶ ـ ۱۰۷.

۳. مجلسی، محمد باقر، بحار الانوار، ج ۶۷، ص ۲۷۵.

۴. مائده : ۲.

۵. طباطبائی، محمد حسین، تفسیر المیزان، ترجمه موسوی همدانی، سید محمد باقر، ذیل آیه ۲ سوره مائده. ج ۵، ص ۲۶۴.

۶. حج : ۳۷.

۷. جوادی آملی، عبد الله، صهبای حج، نشر اسرا، چاپ ششم، ۱۳۸۴، ص ۴۵۴.

۸. ر.ک: خمینی ، روح الله، تحریر الوسیله، کتاب حج، قم، موسسه نشر الاسلامی، ج ۱، ص ۴۰۹.

۹. همان، ص ۴۱۱.

۱۰. قاروی تبریزی، حسن، شرح لمعه دمشقیه، قم، انتشارات داوری، ج ۷، ص ۱۰۶.

۱۱. جمعی از نویسندگان زیر نظر استاد آیت الله مکارم شیرازی، تفسیر نمونه، نشر دارالکتب الاسلامیه، ج ۱۹، ص ۱۱۶.

۱۲. شیخ حر عاملی، محمد وسائل الشیعه، چاپ بیروت، ج ۱۰، ص ۱۷۴.

۱۳. شیخ حر عاملی، وسائل الشیعه، چاپ بیروت، ج ۱۶، ص ۳۷۴.