به گزارش خبرنگار خبرگزاری حوزه، حجت الاسلام والمسلمین محمدتقی سبحانی در مدرسه شبهه‌پژوهی «مطالعات قرآنی خاورشناسان» که به همت مرکز مطالعات و پاسخ‌گویی به شبهات حوزه‌های علمیه و با همکاری مجتمع آموزش عالی قرآن و حدیث، پژوهشکده فرهنگ و معارف قرآن و مؤسسه آموزش عالی ائمه اطهار(ع) برگزار شد، به تبیین فعالیت های « مراکز علمی شیعه در مواجهه با مطالعات قرآنی خاورشناسان» پرداخت و گفت: در این مورد پرسش اصلی این است که ما باید در مواجهه با جریان قرآن پژوهی غربی چه موضعی بگیریم؟

وی ادامه داد: باید دانست که قرآن پژوهی غربی از کهن ترین حوزه مطالعاتی شرق شناسی و اسلام شناسی تخصصی است. قرآن پژوهی در میان خاورشناسان اولین حوزه شرق شناسی در میان غربی هاست.

مسیحیان و دیپلمات ها؛ اصلی ترین اسلام شناسان غربی

حجت الاسلام والمسلمین سبحانی با اشاره به اینکه عمده افراد اسلام شناس غربی شامل مسیحیان و دیپلمات های غربی هستند، اظهار کرد: افرادی که با اهداف دیپلماتیک به اسلام پژوهی می پردازند معمولاً افراد کم سوادی هستند که به خوبی دین اسلام را نمی شناسند و مسیحیانی هم که در این زمینه به تحقیقات می پردازند با نگاه تعصب آمیز و یکجانبه گرا دست به قلم شده و به خوبی نمی توانند قرآن کریم را مورد بررسی قرار دهند. این دوره شرق شناسی را استشراق عمومی بوده، شرق شناسی برای شرق گشایی می نامند که با هدف نفوذ مذهبی یا اقتصادی و سیاسی در بلاد اسلامی صورت گرفته است.

وی افزود: از دوره دوم شرق شناسی که از اواخر یا اواسط قرن نوزدهم آغاز شد، شاهد تحقیقات تخصصی در حوزه جهان اسلام توسط خاورشناسان هستیم. عمده تحقیقات در این دوره به صورت آکادمیک است.

رئیس بنیاد بین‌المللی امامت ضمن پرداختن به برخی مطالعات تخصصی در حوزه جهان اسلام از سوی غربی ها خاطرنشان کرد: شاید بتوان گفت کهن ترین مطالعات در حوزه جهان اسلام و در دوره تخصصی خاورشناسی مربوط به قرآن پژوهی بوده است.

وی گفت: در غرب علایق بسیاری به سمت قرآن پژوهی رفته است. از این رو ما باید بدانیم با حوزه رو به رشد و رو به فزونی قرآن پژوهی غربی چه نوع مواجهه ای داشته باشیم.

قرآن پژوهی های غربی را جدی بگیریم

حجت الاسلام والمسلمین سبحانی یادآور شد: یکی از اصول کلی در مواجهه با قرآن پژوهی غربی ها جدی گرفتن این عرصه است و اینکه ما نباید بی تفاوت از کنار این پژوهش ها عبور کنیم. از طرف دیگر نباید ظرفیت قرآن پژوهی مراکز شیعی ما به طور کامل مصروف پرداختن به این پژوهش های قرآنی غربی ها شود.

وی تصریح کرد: متأسفانه ما در عرصه های کلامی و فلسفی دچار یک بحران مدیریتی شدیم و آن عرصه درگیری علوم عقلی و کلامی ما با عرصه پرسش ها و چالش های غربی ها بوده است. جامعه علمی شیعیان تا حدود ۶۰ سال گذشته هیچ ارتباط معنادار و دقیقی با دنیای فکر غربی نداشتیم و افرادی هم که ارتباط برقرار می کردند عمدتاً با واسطه هایی و به صورت ترجمه ای بود. اما از دهه سی هجری شمسی و بویژه پس از پیروزی انقلاب اسلامی وارد یک فضای فکری و تقابلی با اندیشه های غربی شدیم و این سبب شد که دانش کلام ما به جای یک مواجهه درست و راهبردی اسیر مجموعه ای از چالش سازی ها و درگیری های فکری شود. نتیجه این امر مصروف شدن انرژی ما در این مسیر و غفلت نسبی در مورد رسالت های اصلی خودمان در تولید اندیشه های کلامی شیعی بود.

امکان تکرار تجربه ای تلخ!

این استاد حوزه علمیه با تأکید بر امکان تکرار تجربه تقابل کلامی و فلسفی تشیع با غرب در حوزه علوم قرآنی بیان داشت: این نگرانی وجود دارد که در دهه آینده یا در دو دهه آینده قرآن پژوهان جوان ما در صورت عدم وجود راهبرد دقیق، انرژی خود را مصروف اموری کنند که لزوماً از اولویت های ما نباشد.

وی گفت: ما باید با یک رصد دقیق از فضای امروز و آینده نزدیک در حوزه قرآن پژوهی غربی به جغرافیای مطالعات غربیان در باب قرآن آشنا شویم و روش ها و رویکردهای آنان را مورد بررسی قرار دهیم. آنچه در این راستا تاکنون انجام شده است به نظر می رسد جامع و پاسخ گوی نیازهای ما برای طراحی یک راهبرد دقیق جهت مواجهه درست با قرآن پژوهی غربی نیست.

حجت الاسلام والمسلمین سبحانی افزود: در وهله دوم ما باید بدانیم که بسته های مطالعاتی موجود در حوزه قرآن پژوهی به چند دسته تقسیم می شوند و دسته های دارای اولویت برای ما کدامیک از آن هاست.

وی ضمن بیان اهمیت تعیین رویکرد مواجهه با گونه های مختلف قرآن پژوهی غربی ها ادامه داد: ما می بایست با تعیین این رویکرد به دنبال تعامل، بهره مندی و تأثیرگذاری باشیم.

رئیس بنیاد بین‌المللی امامت اظهار کرد: پاره ای از مطالعات قرآن پژوهی در غرب از جنس انتقادی و تقابلی است؛ اساساً این گونه مطالعات در راستای هجمه به جایگاه محوری قرآن کریم در جوامع اسلامی بوده و از سوی محققان مسیحی و جریان های سکولار بنیان گذاری شده است. البته باید توجه کرد ورود به این عرصه اگر درست و دقیق نباشد می تواند انرژی های ما را مصروف کارهای بدون اولویت نماید.

وی با برشمردن برخی دیگر از اولویت ها در عرصه شناخت قرآن پژوهی های خاورشناسان خاطرنشان کرد: در این عرصه می بایست ما بتوانیم هم ورود جزئی و تفصیلی داشته و هم باید فنون، روش ها و مهارت های آن ها را بیاموزیم و در عین حال بفهمیم غربی ها با این مهارت ها چگونه با قرآن کریم برخورد می کنند. با استفاده از این روش ها و ادبیات خود غربی ها می توانیم نظریات آن ها به خوبی به چالش بکشیم.

متن فهمی؛ یکی از روش های مورد استفاده غربی ها در قرآن پژوهی

حجت الاسلام والمسلمین سبحانی افزود: از جمله روش های قابل توجه و مورد استفاده غربی ها در قرآن پژوهی متن فهمی است. این روش دارای رویکردهای مختلفی بوده و برخی از مفسرین و نویسندگان داخلی خود ما هم از این روش بهره می برند. روش های معناشناسانه نیز یکی دیگر از این روش هاست که با ایجاد عرصه های معناشناسی جدید همچون معناشناسی شناختی همراه بوده است.

وی گفت: روش های نقد ادبی نیز از دیگر روش های قابل توجه غربی ها در قرآن پژوهی است که هم بین کلیسایی ها و هم بین مخالفان کلیسا رواج یافته است. روش های تاریخی را هم می توان از روش های مهم قرآن پژوهی خاورشناسان دانست که به طور کلی این نوع مطالعات تقریباً از قرن هفدهم در میان غربی ها روشمند شد. امروز غربی ها مطالعات تاریخی را در مورد قرآن کریم بویژه در بحث هایی همچون اصالت قرآن و بخش ها و پاره های آیات قرآنی شروع کرده اند.

دو سویه اصلی محققان غربی که تلاش برای تفسیر قرآن دارند

این استاد حوزه علمیه قم آگاهی های تطبیقی قرآن و سایر متون مقدس را یکی از محورهای مطالعاتی مهم غربی ها در قرن های اخیر برشمرد و تصریح کرد: در این راستا غربی ها به داده ها و نتایجی بسیاری رسیده اند که بخشی از آن ها قابل استفاده است. این امر برای محققین غربی که دارای دو سویه دینی و سکولار هستند بسیار مهم می باشد. سویه دینی آن ها تلاش می کند بگوید آنچه در قرآن کریم آمده همان چیزی است که در متون دینی گذشته وجود داشته است. در نگاه سکولار هم تلاش بر این است گفته شود تمام متون، اندیشه ها، گفته ها، نوشته ها و فرهنگ ریشه در تجربه های مادی بشر داشته و هیچ مسئله آسمانی وجود ندارد.

وی ادامه داد: قرآن پژوه ما ناگزیر است میان قرآن و سایر متون مقدس رابطه ایجابی یا سلبی برقرار کند و تحریف متون مقدس سایر ادیان به معنای تحریف تمام بخش ها و آموزه های آن ها نیست.

حجت الاسلام والمسلمین سبحانی گفت: در زبان شناسی غربی ریشه یابی لغات قرآنی به طور گسترده ای انجام گرفته است و لازم است ما هم در این زمینه ورود پیدا کرده و واژه های قرآنی را ریشه یابی کرده و معانی صحیح و دقیق آن ها را استخراج نماییم.

وی اظهار کرد: حوزه معارف قرآن کریم در ادبیات قرآن پژوهی غربی یکی از مهمترین عرصه هایی است که می بایست ما با ظرافت و دقت به آن بپردازیم تا از لغزش های ممکن در این مسیر جلوگیری شود. همچنین در این زمینه لازم است حواسمان باشد بیش از اندازه برای این حوزه وقت و انرژی خود را مصروف نکنیم تا از مبدل شدن متون خاورشناسان به متون مرجع خودداری شود.

حوزه مطالعات اصالت قرآن بیشتر جنبه تخریبی دارد

رئیس بنیاد بین‌المللی امامت خاطرنشان کرد: حوزه مطالعات اصالت قرآن کریم نیز در سال های اخیر در جامعه علمی غرب رایج شده و باید مورد توجه ما هم قرار گیرد. البته این حوزه بیشتر تخریبی داشته و می بایست قرآن پژوهان ما بیشتر به پاسخگویی در مقابل شبهات و چالش های مطرح شده از سوی غربی ها در این رابطه بپردازیم.

وی بیان داشت: توانمندسازی محققان ما در این عرصه یکی از اولویت هایی است که باید مورد پیگیری مراکز تخصصی مرتبط با مطالعات اسلامی است. همچنین افرادی که در عرصه بررسی مطالعات خاورشناسان ورود پیدا می کنند باید افراد دارای تجربه و کارآزموده باشند.

حجت الاسلام والمسلمین سبحانی در پایان خاطرنشان کرد: لازم است حوزه های علمیه خاورشناسان و دانشجویان غربی را دعوت کرده و با آن ها به بحث و تبادلات علمی بپردازد تا هم از انحراف در تحلیل های غربی ها جلوگیری شود و هم به ارتقای علمی دانشجویان خودمان بینجامد.