به گزارش خبرنگار خبرگزاری حوزه، حجت الاسلام سید محمد کاظم مددی موسوی در مدرسه شبهه‌پژوهی «مطالعات قرآنی خاورشناسان» که به همت مرکز مطالعات و پاسخ‌گویی به شبهات حوزه‌های علمیه و با همکاری مجتمع آموزش عالی قرآن و حدیث، پژوهشکده فرهنگ و معارف قرآن و مؤسسه آموزش عالی ائمه اطهار(ع) برگزار شد، به «معرفی و تاریخچه مطالعات اسلامی در غرب» پرداخت و گفت: مطالعات اسلامی غرب، دارای چهار مرحله اصلی است که آثار آن تاکنون نیز ادامه یافته است. این مراحل شامل دوران مواجهه غربی ها با پیدایش اسلام، مواجهه مسلمانان با علوم غربی، مواجهه غربی ها با علوم اسلامی و در نهایت دوران جدید مطالعات اسلامی است که از قرن هفدهم آغاز شد.

وی ادامه داد: پدیده مطالعات اسلامی را که چهار دوره را پشت سر گذاشته است از چهار منظر قابل بررسی است؛ یکی از آن ها جنبه وجودی این نوع مطالعات می باشد. مهمترین صفت وجودی مطالعات اسلامی غربی برای ما این است که با آنچه ما داریم متفاوت بوده و این در حالی است که در موضوع و عنوان شبیه همان چیزی می باشد که خود ما مسلمانان بیان می کنیم.

محتوای مطالعات اسلامی غربی ها متفاوت با محتوای منابع اسلامی است

حجت الاسلام مددی موسوی با تأکید بر متفاوت بودن محتوای مطالعات اسلامی غربی ها با محتوای ارائه شده از علمای اسلام اظهار کرد: نباید شباهت در موضوع ما را از این تفاوت بنیادین غافل کند. لازم است بدانیم که نمی توان گفت مطالعات اسلامی غربی ها نه لزوماً بهتر از آموزه های مطرح شده از سوی علمای بلاد اسلامی است و نه بدتر از آن ها؛ بلکه این مطالعات متفاوت هستند و می توانند به عنوان ابزاری در کنار بقیه ابزارهایی که ما داریم قرار گیرند.

وی افزود: با داشتن نگاه ابزاری به مطالعات اسلامی خاورشناسان می توان شباهت هایی را در میان این مطالعات و مطالعات خود ما پیدا کرد؛ یکی از این شباهت ها وجود نگاه تاریخی و تحلیل تاریخی در هردوی این دسته مطالعات بوده و شباهت دوم این است که محور کار ما و غربی ها به طور مشترک آثار کلاسیک اسلامی می باشد. با استفاده از این اشتراکات می توان از مطالعات اسلامی غربی ها به عنوان ابزار بهره ببریم.

مطالعات اسلامی ما فراگیر، اما مطالعات اسلامی غربی ها جزئی و مسئله محور است

طلبه درس خارج حوزه علمیه قم ضمن پرداختن به تفاوت های میان مطالعات اسلامی غربی و مباحث مطرح شده از سوی علمای جهان اسلام خاطرنشان کرد: رویکرد ما به عنوان مثال در مطالعات قرآنی و کلامی به صورت یک علم و حوزه فراگیر است و تلاش می کنیم تا آن علم را به صورت کامل درک کنیم و این در حالی است که مطالعات اسلامی غربی به شکل متمرکز، جزئی و مسأله محور پیش می رود.

وی گفت: دومین تفاوت میان مطالعات اسلامی غربی ها و تحقیقات ما در این است که نگاه ما، نگاهی دینی، شرعی یا حجت محور می باشد و این در حالی است که نگاه غربی ها تاریخ محور می باشد. ما به دنبال کشف وظیفه هستیم و آن ها می خواهند وقایع تاریخی را کشف نمایند. اینکه از اول محور کارهای علمی ما کشف وظیفه باشد یا کشف واقع تاریخی، یک تفاوت خیلی مهم و عمیق است.

حجت الاسلام مددی موسوی یادآور شد: در وهله اول جایگاه مناسبی که مطالعات اسلامی غربی ها می تواند برای ما داشته باشد این است که به عنوان ابزاری برای کمک در بررسی مسائل مختلف بهره ببریم. دیگر کاربرد مطالعات اسلامی خاورشناسان برای ما می تواند این باشد که از این مطالعات به عنوان یک ابزار انتقال ایده ها و وسیله ای برای ارتباط با یک زبان بزرگتر استفاده کنیم.

وی تصریح کرد: در دو و نیم قرن اخیر یکسری حرکات در رشته های مختلف مطالعات اسلامی انجام گرفته و ما مجابیم از نادیده گرفتن آن ها بپرهیزیم.

باید با استفاده از مطالعات اسلامی داخلی و خارجی به دنبال نوآوری و تولید علم باشیم

این دانش آموخته دانشگاه تهران با تأکید بر اهمیت نوآوری در مطالعات دینی بیان داشت: ما باید مسائلی را که در گذشته مورد بحث شده استفاده کنیم و با بهره گیری از مطالعات اسلامی جدید به دنبال آشنایی فراگیر با تحقیقات خاورشناسان بوده و به مرحله ارائه نظریات جدید و پاسخ گویی نیازهای روز برسیم.

وی گفت: شناخت کامل و دقیق مطالعات اسلامی غربی ها می تواند ما را از تحلیل های نادرست و خطاهای مختلف علمی باز دارد. اما با رسیدن به آشنایی درست با مطالعات اسلام شناسان غربی و تسلط بر آن ها می توانیم چشم انداز بهتری برای مواجهه با این گونه مطالعات طراحی و ترسیم کنیم.

حجت الاسلام مددی موسوی افزود: خواندن، نقد کردن و تولید کردن سه مرحله کلی در بررسی علمی مطالعات اسلامی غربی هاست که لازم است محققان ما در هرکدام از این مراحل با مهارت و دقت بالایی ورود کنند. خواندن درست با شناخت دقیق از زاویه دید غربی ها به دست می آید. در نقد آثار به دلیل دسترسی بهتر و نزدیک تر ما به منابع اصیل اسلامی و درک دقیق تر از فرهنگ اسلامی، ما می توانیم به خوبی در این عرصه ورود کنیم.

وی ضمن بیان برخی از مشکلات موجود در مطالعات اسلامی غربی ها ادامه داد: یکی از این مشکلات مصادره به مطلوب کردن از سوی غربی هاست. امروزه تحقیقات اسلامی خاورشناسان بر اساس چند تئوری بنیادین که مصداق بارز مصادره به مطلوب هستند انجام می شود و این یکی از ایرادات مهم وارد بر این تحقیقات است.

تلقی نادرست از رابطه غرب و شرق یکی از مشکلات موجود در مطالعات اسلامی خاورشناسان

این پژوهشگر حوزوی اظهار کرد: یکی دیگر از مشکلات موجود در مطالعات اسلامی غربی ها تلقی نادرست از رابطه غرب و شرق است. غربی ها از قدیم متأسفانه با نگاه برتری جویانه به مسائل جهان اسلام ورود کرده و انسان شرقی را به طور کلی فاقد توان پرداخت به مسائل انتزاعی دانسته اند. از سوی دیگر این نگاه در دوران جدید توسط برخی مسلمانان نسبت به غربی ها دنبال می شود و این نوع نگاه های از بالا به پایین به طور کلی نگاه های تحمیلی هستند که از بیرون به مستندات تاریخی وارد می گردند.

وی با برشمردن برخی دیگر از اشکالات در مطالعات اسلامی خاورشناسان خاطرنشان کرد: یکی دیگر از این مشکلات عدم شناخت درست غربی ها در منبع شناسی آثار اسلامی و فهم متون اسلامی است. در این عرصه غربی ها با بررسی آثار مسلمانان به دنبال آثار برخی از آن ها که بیشتر با نگاه های غربی تناسب داشته و به تعبیری بیشتر به درد غرب می خورد رفته و آن ها را بزرگ نمایی می کنند؛ حال آنکه ممکن است در جوامع اسلامی آثار آن دسته از متفکرین جهان اسلام از مقبولیت چندانی برخوردار نباشد. متأسفانه غربی ها در فهم برخی از متون اسلامی هم دچار ضعف های چشم گیری هستند.

ایران و فرهنگ ایرانی، متغیری تأثیرگذار بر مطالعات اسلامی غربی ها

حجت الاسلام مددی موسوی افزود: ایران و فرهنگ ایرانی متغیری است که در خیلی جاها باعث تغییر در مطالعات اسلامی غربی شده است. این موضوع در کلام و فلسفه اسلامی از نگاه غربی ها خیلی بیشتر خودش را نشان می دهد.

وی گفت: به طور ویژه بعد از حادثه یازده سپتامبر نگاه خاصی در جهان غرب نسبت به اسلام و جامعه اسلامی ایجاد شده است. این موضوع سبب ایجاد یک روحیه پنهان حتی در میان محققین غربی شده و ما باید در بررسی مطالعات اسلامی آن ها، این نکته را هم مد نظر داشته باشیم.

این پژوهشگر حوزوی آکادمی غربی امروز را دارای تصوری ساخته و پرداخته خودش در مورد اسلام برشمرد و تصریح کرد: محققان غربی امروزی بر اساس تصوری که از سوی خود آکادمی غربی تولید شده است به تحقیق در مورد اسلام می پردازند و از تحقیق در مورد واقعیت های موجود در اسلام غافل شده اند.

برخی از کتاب های قابل استفاده برای شناخت مطالعات اسلامی غربی ها

وی در پایان به معرفی برخی کتاب ها جهت آشنایی هرچه بیشتر محققین با تاریخچه مطالعات اسلامی غربی ها پرداخت و گفت: در زمینه بررسی مطالعات اسلامی غربی ها کتاب هایی همچون «دانش خطرناک»، «فلسفه در سرزمین نبوت» نوشته حسین نصر، «تفکر یونانی و فرهنگ عربی» نوشته دیمیتری گوتاس و «تاریخ فلسفه اسلامی» به قلم هانری کوربن قابل استفاده است. همچنین میراثی که در طول بیست سال قبل در نقد مطالعات اسلامی در خود غرب به تألیف رسیده است هم می تواند برای محققین ما قابل بهره برداری باشد.